جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كمال طلبى را مى توان هدف نهايى انسان دانست، گرچه در تعيين مصداق، ممكن است خطاهايى صورت پذيرد. با توجه به اينكه ميل به كمال ذاتى انسان است، انديشمندان در طول تاريخ، ويژگى هايى براى انسان كامل ذكر كرده اند. اين تحقيق درصدد تبيين و تطبيق ديدگاه علامه طباطبائى و شهيد مطهرى در خصوص انسان كامل است. روش پژوهش توصيفى بوده و با توجه به بررسى تطبيقى نظرات، از تحليل محتوا استفاده شده است. يافته ها حكايت از اين دارد كه انسان كامل انسانى داراى ارزش هايى مانند: عبادت، خدمت به خلق و آزادى است كه همه در او به صورت هماهنگ رشد كرده و رشد هركدام از اين ارزش ها به حد اعلا رسيده است. در فرايند تحقيق، آنچه به دست آمده هماهنگى و هماوايى بين نظرات اين دو انديشمند در زمينه انسان كامل است، گرچه در تعيين مصداق «انسان كامل»، امكان شناخت و نوع نگاه به او، اختلاف نظر است.

اين مقال شرحى است بر كلام اميرمؤمنان على عليه السلام در باب ويژگى شيعيان واقعى و بى اعتنايى آنان به دنيا. باورمندى انسان به اينكه براى خواسته هاى انسان مرزى وجود دارد و آزاد نيست كه هر چيزى را از هر راهى به دست آورد، ريشه در نوع شناخت و نگرش انسان به هستى دارد. بدون نگرش هستى شناسانه توحيدى، نمى توان كسى را قانع كرد كارى انجام دهد و يا از انجام آن خوددارى كند. مكتب ليبراليسم بر اين جهان بينى مبتنى است كه زندگى انسان در دنيا خلاصه مى شود، با مرگ طومار زندگى انسان بسته مى شود؛ لذا همه لذايذ انسان در دنيا خلاصه مى شود و او بايد همه همت خويش را نهايت لذت از منافع دنيوى به كار گيرد، اما در جهان بينى الهى، زندگى در دنيا خلاصه نمى شود، سراى جاودانه مقصد نهايى بشر است و بهشت جاودان در انتظار او. در اين جهان بينى، رويگردانى از لذايذ گذراى دنيايى، براى نيل به سعادت جاودانه امرى پسنديده است. ازاين رو، افراد زرنگ و موفق، كسانى هستند كه به دنيا اعتنايى ندارند و به آن دل نمى سپرند؛ جانشان مجلاى نور الهى است.

سيدقطب ازجمله متفكرانى است كه به كلامى بودن مسئله حكومت دينى اعتقاد دارد و مى كوشد مبانى كلامى حكومت دينى را از منظر روايات و آيات قرآن بيان كند. وى معتقد است: حق حكومت كردن و وضع قوانين در جامعه اختصاص به خداوند دارد و اگر جامعه بر اساس اين قوانين اداره نشود دچار جاهليت است. سيدقطب تنها راه نجات از جاهليت را برپايى حكومت دينى و اجراى قوانين الهى در جامعه مى داند. وى معتقد است: بر اساس اين مبانى كلامى، مشروعيت حكومت دينى در صورتى حاصل مى شود كه حاكم آن بر اساس آراء مردم انتخاب شود. با بررسى مبانى كلامى، كه سيدقطب در زمينه حكومت دينى بيان كرده است، مشخص مى شود كه نظريه وى در زمينه مشروعيت سياسى حكومت دينى با مبانى كلامى مقبول وى متناسب نيست. اين مقاله با روش تحليلى ـ توصيفى به دنبال بررسى رابطه مبانى كلامى سيدقطب در زمينه حكومت دينى با نظريه وى درباره مشروعيت حكومت دينى است.

«مشروعيت» از جمله مسائلى است كه همه نظام هاى سياسى در مواجهه با آن قرار گرفته و بايد پاسخى مناسب براى آن داشته باشند. نظام سياسى اسلام در مواجهه با مسئله «مشروعيت»، ضمن طرح نظريه «مشروعيت الهى»، ساير نظريه هاى مشروعيت را به چالش مى كشد. نكته مهم آنكه نظريه «مشروعيت الهى» مبتنى بر «نگرش توحيدى» است و از طريق لوازمات و استلزامات «آموزه توحيد» استنباط مى گردد. اين امر متوقف بر آن است كه آموزه توحيد را از حالت انتزاعى و تجريدى، كه در علم كلام از آن بحث مى شود، رهانيده و به مثابه آموزه كاربردى بدان نگريسته شود. اين پژوهش، كه به صورت توصيفى ـ تحليلى صورت گرفته، بر آن است كه با استفاده از استلزامات سياسى آموزه «توحيد»، ضمن اثبات نظريه «مشروعيت الهى»، نظريه هاى «مشروعيت مردمى» و «مشروعيت دوگانه» را نقد و ارزيابى كند.

تكفير از آن دست مسائلى است كه هيچ گاه از ميان امت اسلامى رخت برنبسته است. در اين ميان، گاه و بيگاه مكتب تشيع هم متهم به تكفيرى بودن گرديده است. از جمله كسانى كه به صورت منظم و در قالب يك كتاب اين اتهام را بر شيعه وارد ساخته، عبدالملك شافعى است. براى بررسى تأثيرهاى مخرب اين اتهام بر سيماى مكتب تشيع در ميان اهل سنت و نيز نقش تخريبى آن در وحدت امت اسلام، اين پژوهش صورت گرفته است. اين پژوهش با روش توصيفى ـ تحليلى، به سراغ روايات محل استناد رفته و با دسته بندى آنها نشان داده كه تنها عده قليلى از منتسبان اهل سنت (نواصب) از نظرگاه شيعه، خارج از اسلام دانسته شده اند و عامه اهل سنت از نظر شيعيان مسلمان هستند.

انديشمندان اسلامى درباره سهم انسان در ايجاد افعالش، آراء متفاوتى ارائه داده اند. از متكلمان اسلامى، معتزله قايل به تفويض اند و جبريان اختيار انسان را نفى مى كنند، اما اشاعره نظريه «كسب» را ابداع كرده اند. در مقاله حاضر، با تحقيق در كتاب ها و مقالات كلامى، به انگيزه اشاعره براى بيان نظريه «كسب» و مهم ترين ادله عقلى و نقلى ايشان اشاره و عدم كفايت ادله شان اثبات شده است. همچنين تقريرات مختلف اشاعره از كسب، تبيين و نقد و بررسى گرديده است. اما افزون بر آنكه ادله اشاعره در اثبات مدعاى ايشان ناكافى است، تقريرهاى متعددشان از كسب نيز مفهوم صحيحى به دست نمى دهد. ازاين رو، نظريه «كسب» اسمى است بدون مسماى صحيح. در نتيجه، تلاش اشاعره براى مقابله با جبر به نتيجه نرسيد؛ زيرا بازگشت نظريه «كسب» به نظريه «جبر» است. ازاين رو، همه اشكالاتى كه متوجه جبريه است، بر كسبيه نيز وارد است، مگر برخى از اشاعره مانند جوينى و تفتازانى كه تقرير ايشان از كسب به نظريه اماميه (الامر بين الامرين) بازمى گردد.

تفسير قضا و قدر الهى، اقسام قضا و قدر، صفت ذاتى يا فعلى بودن آنها و ارتباط قضا و قدر با مسئله «بداء» همواره از مسائل مطرح بوده و ارتباط آن از يك سو، با مسائل حوزه خداشناسى، و از سوى ديگر، با مسائل حوزه انسان شناسى، بر ظرافت آن افزوده است. در نظام فلسفى ميرداماد، تفسير نسبتا جامعى براى قضا و قدر ارائه شده است. قضا و قدر در انديشه ميرداماد داراى دو قسمِ علمى و عينى است. «قضاى علمى»، علم الهى به اشياست، از آن حيث كه علت ايجاد آنهاست، به نحو جمعى و وحدانى و اجمالى. «قضاى عينى» وجود عينى موجودات در عالم دهر است. «قدر علمى» علم الهى به اشياست، از اين حيث كه علت ايجاد آنهاست، به نحو تفصيلى و متكثر و تدريجى. «قدر عينى» وجود خارجى حوادث و كائنات در ظرف عالم ماده است. اين نوشتار با هدف تفسير قضا و قدر در انديشه ميرداماد، با روش توصيفى ـ تحليلى، اين مسئله و ارتباط آن با مسئله بداء را تبيين كرده است.

مفهوم شناسى منحصر به فرد «سلفيه جهادى» از مفهوم «تكفير» و سعى در توسعه مصاديق آن، ريشه در تفسير خاص از مفاهيم «ايمان»، «كفر» و مسائل مطرح در ذيل آنها دارد. يكى از مهم ترين تلاش هاى سلفيه در تقويت آراء افراطى شان، سعى در انتساب آراء اين جريان به علماى بزرگ اهل سنت همچون ابوالثناء آلوسى است. ليكن با تطبيق منهج آلوسى بر مبانى سلفيه در مسئله «تكفير»، تضاد اصولى وى با اين جريان آشكار مى گردد. آلوسى بر خلاف سلفيه و در موافقت با مكتب كلامى اشاعره، مفهوم «ايمان» را به «نفس تصديق» معنا كرده و زيادت و نقصان ايمان را نيز به تصديق نسبت مى دهد. وى در ادامه مخالفت با جريان سلفى گرى، جزئيت عمل در تحقق اصل ايمان را انكار كرده و فرعيت اعمال در مفهوم «ايمان» را عين باور سلف صالح معرفى نموده است. وى به شدت از توسعه مصاديق «تكفير» در بين علماى اهل سنت انتقاد كرده، و تلاش دارد تفاسير تكفيرى ارائه شده از آيات را توجيه كند. آلوسى در جهت تأييد روش ضدتكفيرى خود، اصل «عذر به جهل» و «تأويل» را با معرفى شروط و موانع آن مى پذيرد. تمييز دادن بين تكفير «معين» و «مطلق» و تقسيم «كفر» به دو نوع كفر «اعتقادى» و «عملى» را مى توان نمادهاى ديگرى از تضاد آلوسى با سلفيه در حوزه تنقيح مفهوم «تكفير» برشمرد. مقاله حاضر با روش تحليلى ـ توصيفى به موضوع مى پردازد.