جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث پیرامون جهان و شناخت علت مبدأ آن و نیز چگونگی حصول این شناخت، از مهم‌ترین مباحث کلامی به حساب می‌آید و این امر به طور جدی در ادعیه و نیایش‌های ائمه نیز مدنظر قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رجوع به مفاهیم دعای عرفه و روایات به بررسی و تحلیل اعتبار و جایگاه براهین کلامی معرفت الهی از منظر امام حسین علیه السلام پرداخته است. مضامین دعا دربردارنده سه نوع معرفت (تجربی، عقلی و شهودی) به خداست. امام علیه السلام معرفت تجربی و عقلی را شرط لازم می‌داند، اما مکرر اذعان و تذکر می‌دهد شرط کافی نیست؛ زیرا ماحصل این دو نوع معرفت به وساطت آثار خلقت و مفاهیم عقلی صورت گرفته، نه شهود و اشراق قلبی. بلکه معرفت اصلی کامل‌تر و صحیح‌تر همان معرفت شهودی که به حسب ظرفیت بنده، خدا نور معرفت خودش را به قلب بنده‌اش عرضه می‌کند. البته شناخت کنه ذات خدا از نظر امام نه‌تنها مقدور کسی نیست، که محال است.

خداشناسی فطری ‌حضوری بیانگر آن است که شناخت خدا در سرشت هر انسانی نهادینه شده و با این موهبت، انسان قادر است رابطه‌اش را با خداوند شهود کند. در این زمینه، دو دیدگاه کاملاً متمایز از سوی اندیشمندان مسلمان مطرح شده است. تعداد بسیار زیادی از ایشان وجود این شناخت را پذیرفته و با دلایل گوناگون درصدد اثبات آن برآمده‌اند؛ اما در مقابل، عده‌ای از اندیشمندان معاصر از اساس، وجود آن را انکار می‌کنند. در پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه‌ها و ادلۀ مدافعان و منکران با دقت مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. نتیجۀ تحلیل و ارزیابی‌های صورت‌گرفته، نشان می‌دهد که هر انسانی تکویناً به خداوند معرفت فطری حضوری دارد. در این پژوهش همچنین نشان داده شده که نظریۀ وجود رابط صدرالمتألهین در تبیین عقلی این مسئله بسیار راهگشاست.

در تاریخ فلسفة اسلامی از زمان فارابی تا عصر حاضر، قوة خیال و عالم خیال از مباحث بسیار مهم بوده است؛ زیرا بسیاری از مباحث کشفی، علمی و فلسفی را تنها با محوریت خیال می‌توان تبیین و توجیه نمود. ولی در فلسفه‌های معاصر، نقش معرفتی خیال به عنوان واسطه‌ای میان احساس و عقل، مورد غفلت قرار گرفته است. سؤال اساسی این نوشتار، آن است که واژة «خیال» از چه مفهومی برخوردار است؟ و همچنین آموزه‌های دینی چه جایگاه و نقشی برای خیال در معرفت‌شناسی قائل شده است؟ و نیز معرفت حاصل از راه خیال، تا چه اندازه دارای ارزش معرفت‌شناختی است؟ نتایج پژوهش حاضر که بر پایة مطالعات اسنادی و به روش توصیفی ـ تحلیلی است، نشان داد: خیال؛ حقیقتی است که آن به آن، جلوه‌گری می‌کند. صورتی است جزئی که شباهتی به واقع دارد؛ یعنی از شکل و مقدار برخوردار بوده، ولی ماده و مدت ندارد. از این جهت لغت‌شناسان از خیال با عناوینی همچون «شبیه به صورت» و «سایه‌گون» تعبیر کرده‌اند. خِیال به عنوان بخشی از شناخت باطنی انسان، در معرفت‌شناسی فلسفه، عرفان و اخلاق از جایگاه ممتازی برخوردار است که در صورت تهذیب و طهارت آن، نقشی عنصری در معرفت بشری و مشاهدات و ادراکات کشفی او ایفا می‌کند و همچنین در ایجاد رفتار عاقلانة انسان، سهم قابل‌توجهی خواهد داشت.

مسئلۀ شناخت صفات الهی ازجمله مباحث بسیار اختلاف‌انگیز در میان پیروان ادیان ابراهیمی بوده است. در این میان مسیحیان و مسلمانان، گوی سبقت را از سایران ربوده‌اند و البته تشتت آراء در آثار متفكران مسلمان، بسي مشهودتر است. ازآنجاكه دانستن علل اصلی اين اختلافات در روش‌شناسي پژوهش‌هاي بنيادي در مباحث ناظر به الهيات، تأثيرات قابل‌توجهي دارد و مانع ورود اهل تحقیق به برخي بيراهه‌هاست؛ نوشتار پيش‌رو در پي گردآوری و تحليل آن علل كوشيده است. با تتبع در آثار فريقين، اختلاف مزبور، معلول سه علت شناخته شد. مهم‌ترين آنها بروز اختلافات مذهبي پس از شهادت رسول الهي است كه به مهجوريت كتاب الهي و انقطاع سواد اعظم مسلمانان از حاملان رسالت نبوی انجاميد. اما دو امر ديگر، از خارج جامعۀ اسلامي با مباشرت خلفاي خودخوانده نشئت گرفته است: يكي نشر آراء مخلوط از حق و باطلِ اهل کتاب در میان مسلمانان مبتدی به‌ويژه در عصر خليفۀ دوم و ديگر، ترجمه و نشر بدون برنامۀ آثار مختلف فیلسوفان یونانی در عهد عباسیان.

اين متن به شرح و تفسير كلام امام محمدباقر علیه السلام به يكي از اصحاب خويش جابربن يزيد جعفي است در خصوص اوصاف شيعيان واقعي. مؤمنان نبايد به ديگران ظلم كنند، مسلمانان بايد قوي و توانمند باشند و در برابر دشمن و ظلم او تسليم نشوند؛ نه ظلم‌پذير باشند و نه اجازه دهند كسي به آنان ظلم كند و همواره درصدد استيفاي حق خويش برآيد، اما گاهي اوقات عفو و گذشت، بر استيفاي حق برتري و رجحان دارد؛ آنجاكه موجب متنبه شدن طرف مقابل مي‌شود. در سيره حضرات معصومان علیها السلام نمونه‌هاي بسياري از اين دست به چشم مي‌‌خورد. از ديگر اوصاف شيعيان پرهيز از خيانت در امانت است. در ادامه استاد به شرح تفصيلي اين ويژگي مي‌پردازد.

بخشی از تلاش‌های اسلام‌پژوهان غربی در حوزۀ شیعه‌شناسی است که در قالب دایرة‌المعارف نیز ارائه می‌شود. دایرة‌المعارف‌‌ها به دلیل مرجع بودنشان و مخاطبان گستردۀ آنها نقش برجسته‌ای دارند. یکی از دایرة‌المعارف‌های معتبر انگلیسی زبان در حوزۀ دین‌پژوهی، دایرة‌المعارف جدید کاتولیک است. بخشی از مقالات این دایرة‌المعارف به معرفی تشیع اختصاص دارد. هدف این مقاله بررسی و نقد معرفی شیعۀ امامیه در دایرة‌المعارف جدید کاتولیک است. روش این پژوهش، اسنادی ـ تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای است. تصویری که این دایرة‌المعارف در مقالات خود از شیعۀ امامیه ارائه می‌دهد، کامل نیست و قابل نقد است؛ هرچند، بخشی از مطالب آن در معرفی کلی تشیع و آموزه‌های آن صحیح است. علی‌رغم اهمیت و نقش امامیه، مقالۀ مستقلی به آن اختصاص نیافته است. ادعای مطرح‌شده دربارۀ عدم تعیین جانشین توسط پیامبر صلب الله علیه و آله وسلم و عدم اصالت باور به مهدویت در منابع اسلامی صحیح نیست. نویسندگان به منابع دست اول مراجعه نکرده‌اند.

حرکت جوهری ازجمله ابداعات مهم و تأثیرگذار صدرالمتألهین است که دارای ثمرات فراوانی در مسائل فلسفی و کلامی و از جمله مسئله معاد است. استدلال‌ها و تبیین‌های مختلفی در مورد اثبات اصل معاد، اثبات معاد جسمانی، کیفیت بدن برزخی و اخروی و نیز ابطال تناسخ از سوی متکلمان ارائه شده است. استدلال‌های متکلمان بیشتر براساس مشهورات بوده و بر ادلۀ نقلی استوار است؛ لذا نمی‌تواند پاسخگوی برخی شبهات باشد. برخی از این استدلال‌ها نیز با اشکالاتی روبه‌روست و از اتقان کافی برخوردار نیست. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است تا ضمن اشاره به این دسته از تبیین‌ها، راه‌کارهای صدرالمتألهين را براساس حرکت جوهری مورد واکاوی قرار دهد و نشان دهد که تبیین‌های عقلی صدرالمتألهين که مبتنی بر مبانی حکمت متعالیه است، اشکالات موجود در نظریات متکلمان را ندارد.

انسان همواره در جست‌وجوی کمال و سعادت است؛ طبق آیین اسلام، نماز و عبادت، مجموعۀ اعمال مخصوصی هستند که اگر انسان این عبادت را درست و با شرایط لازم انجام دهد، می‌تواند به سعادت دنیا و آخرت برسد. صائب به‌عنوان شاعر عارف و مُصلحِ اجتماعی در دورۀ صفویه، تعلیمات عارفانه و آموزنده‌ای در باب نماز دارد. هدف از این تحقیق، بررسیِ نکته‌‌پردازی عرفانی، اخلاقی و اجتماعی صائب در باب نماز است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و به صورت كتابخانه‌اي است، به‌ویژه نگاه‌های عرفانی و انتقادیِ صائب برجسته شده است؛ صائب با تکیه بر آیات و روایات اسلامی، نمازی را که عارفانه و محض رضای خدا نباشد، نمی‌پذیرد و به شیوۀ مُصلحان، مخاطبان شعر خود را از آفت‌ها و آسیب‌های نماز، نظیر نفس، غرور و دنیاطلبی برحذر می‌دارد. وی در ضمن اشعار تعلیمی و عرفانیِ خود تلاش می‌کند بیماری سختِ روحی اهل ظاهر و زاهدان ریایی را مداوا کند.