جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آموزه‌های دینی مفهوم خلوت دارای اهمیت و جایگاه والایی است، ازاين‌رو، عرفا نیز امر خلوت‌گزینی را در مسیر سیر و سلوک برای سالک طریق الی الله سفارش می‌کردند. از طرفی انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است؛ یعنی برای تداوم حیات و رفع نیازهای خویش ناچار است که با جامعۀ اطراف خود ارتباط مؤثر داشته باشد. خلوت به معنای انقطاع از خلق و اشتغال به حق می‌باشد. برخی از عرفا خلوت را بر همنشینی ترجیح داده و جهت تکمیل نفوس ناقصه خویش از معاشرت و همنشینی با خلق پرهیز کرده و زندگی سعادتمندانه را در گرو خلوت و دوری از خلق دانسته‌اند. در مقابل عده‌ای دیگر به مخالطت با خلق گراییده و اعتقاد داشته‌اند که بخشی از ظرف وجودی سالک و عارف در سایۀ انس، الفت و همنشینی با خلق به کمال می‌رسد و عدم مصاحبت و حضور در اجتماع، سبب غفلت از بعد جامعه‌پذیری انسان می‌گردد. در این میان برخی از عرفا نیز بین خلوت و بعد اجتمایی انسان جمع کرده‌اند. دراین پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی چگونگی خلوت و سازگاری آن با بعد اجتماعی انسان پرداخته شده است. به‌ طوري مي‌توان گفت آموزۀ خلوت امری موقتی است که در اوایل سلوک، و یا امری باطنی است که در مراحل گوناگون سلوک صورت می‌پذیرد؛ به‌گونه‌ای‌که عارف حضور اجتماعی داشته و از طرفی خلوت باطنی نیز دارد. حضور عارف در جامعه با خلوت عرفانی تنافی و ناسازگاری ندارد و سیرۀ بسیاری از عارفان نیز بر جمع میان آن دو بوده است. به این صورت که پس از بیان مدعا در هر بحث، ابتدا بیانات و نظرات دیگران نقل شده و سپس به تبیین و تحلیل ارتباط آن نظرات با موضوع بحث پرداخته شده است.

سنایی بنیانگذار واقعیِ منظوم عرفانی است که قرنی بر اذهان و قلوب تسلط داشت و اشعار وی علاوه بر نقل در متون تصوف از قبیل سوانح غزالی و لوایح منسوب به عین‌القضاة و کشف‌الاسرار میبدی، در مثنوی و فیه ما فیه مولوی و... نیز به استشهاد آمده است. ازآنجاکه توحید یکی از مباحث عرفانی است که در آثار سنایی بازتاب گسترده‌ای دارد. این پژوهش سعی می‌کند با تحقیق در آثار سنایی غزنوی، توحید و نمودهای توحیدی را در آثارِ این شاعرِ گران‌سنگ یافته و به این نتیجه برسد که در اشعاری که سخن از افعال حق‌تعالی است، عقاید سنایی گاهی به اشاعره نزدیک می‌شود، اما به‌طور قطع نمی‌توان ادعا کرد که سنایی در توحید و خداشناسی سمعاً و طاعتاً از نظام توحیدی اشاعره پیروی کرده است. سنایی در پاره‌ای از بحث‌ها، همچون منحصر ساختن نقش‌ها و کارها به خدا، آهنگ گسترش کلام اشعری است، اما با طرح اندیشه‌های فرقه‌های دیگر مانند شیعه، قصد دارد با نزدیک کردن مذهب‌ها، مسلمانان را در سایۀ اصل توحید یکی سازد.

نوشتار حاضر در مقام پاسخ به این پرسش است که ابن‌سینا چه اندیشه‌هایی در خصوص خواب و رموز دین دارد و تبیین عرفانی آن چیست. بر اين اساس، نويسنده به تحلیل، تبیین و پردازش اندیشۀ ابن‌سینا و ابن‌عربی در باب خواب و رموز دین پرداخته و جهت پاسخ به مسئله اصلی، پرسش‌هایی فرعی همچون چرایی تأویل، ملاک تأویل و رابطه تأویل و رمز را فراروی اندیشه این دو متفکر قرار داده و رویکرد نویی را برگزیده است. مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارتند از: رمزین بودن زبان دین در اندیشۀ ابن‌سینا، اشتراک در پاسخ به چرایی تأویل خواب (چندلایه بودن خواب)، توجه مشترک به زبان دین و باطن دین جهت بیان رابطۀ تأویل و رمز و اختلاف این دو اندیشه در جایگاه‌شناسی ظواهر دین. هدف نویسنده، استنطاق اندیشۀ ابن‌سینا در مسئله، توسع بخشیدن به آن و فهم آن در ساحت مسائل جدید و رویکرد فرافلسفیِ عرفان نظری است و روش او تدقیق و تحلیل فلسفی ـ عقلی در واژگان و گزاره‌هاست.

شناخت خواطر و نفی آن، از اساسی‌ترین عناصر سلوک در عرفان اسلامی و یکی از لوازم معرفت نفس است که نتیجۀ آن مهار قوای واهمه و خیال و به تسخیر درآوردن قلب می‌باشد؛ تا اینکه هیچ خاطری بی‌اذن سالک بر قلب او وارد نشود و انسان به اطمینان قلبی دست پیدا کند. بدون این امر، سالک راه به جایی نمی‌برد و برای حضور قلب در عبادات و خصوصاً نماز، نفی خواطر ضروری است. خواطر بخشی از واردات القا شده بر قلب می‌باشند که بدون تعملِ شخص بر دل او وارد می‌شوند و به صورت خطاب ظاهر می‌شوند. خواطر بر حسب درجات باطنی انسان و مراتب سلوکی‌اش، از چهار منشأ صادر می‌شوند و نفس با ابزارهای مناسب، آنها را درک می‌کند. برای خواطر تقسیم‌های متعددی ذکر کرده‌اند، ولی اغلب تقسیم چهارگانه به «رحمانی، ملکی، نفسانی و شیطانی» کاربرد دارد و ویژگی‌های هریک، بیان شده است. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است.

این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین مراتب وجودی انسان از منظر برخی از عارفان مسلمان، تطبیق آنها بر مراتب متعدد عالم کبیر و قرآن کریم و همچنین به نقد و بررسی این دو نکته از منظر متون دینی پرداخته است. در ابتدا این نکته به تفصیل بیان شده که عبدالرزاق کاشانی انسان را دارای سه مرتبه کلی نفس، قلب و روح و ده مرتبه جزئی‌تر می‌داند. فناری و صدرالمتألهين هرکدام، با تعابیر گوناگون، هفت مرتبه برای انسان برمی‌شمرند و عارف معاصر، امام خمینی ره نیز، انسان را به وزان قرآن کریم و عالم کبیر، دارای هفت، هفتاد، هفتادهزار، و بلکه بی‌نهایت مرتبه می‌داند. در ادامه، با اشاره به تعابیر گوناگونی از آیات و روایات، این نکته به اثبات رسیده که هم اصل ذومراتب بودن وجود انسان، و هم تطبیق مراتب وجودی وی، بر مراتب متعدد قرآن کریم و عالم کبیر، از تعابیر و فرازهای مختلفی از متون دینی قابل اصطیاد است.

ازآنجاکه موضوع اخلاق، صفات و ملکات و رفتارهای اختیاری انسان می‌باشد، نوع نگاه به انسان در هر مکتب اخلاقی از مهم‌ترین مبانی آن مکتب است که قابل بحث و بررسی می‌باشد. اخلاق عرفانی در کنار دیگر مکاتب اخلاقی در عالم اسلام دارای مبانی ویژ خود می‌باشد. ازجمله مهم‌تر‌ین عناصر در انسان‌شناسی عرفانی، قلب است. هدف این پژوهش آن است که تأثیر قلب را در اخلاق عرفانی با روشی توصیفی و تحلیلی مشخص کند. قلب هستۀ اصلی و شاکلۀ وجودی انسان را تشکیل داده، که با سریان وجودی خود همۀ مراتب ظاهری و باطنی انسان را شامل می‌شود. قلب با توجه به احاطه و ظرفیت و گستردگی منحصربه‌فردی که دارد، می‌تواند تأثیر بسزايی در اخلاق عرفانی از خود برجای بگذارد. قلب با رویکردهای معرفتی، احساسی و عملی که دارد، اهمیت نقش خود را در این مکتب اخلاقی نشان می‌دهد.

اين مقاله شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در اوصاف مؤمنان. يكي از صفات شيعيان واقعي نزد امام باقر علیه السلام آن است كه از ستايش و مدح ديگران شاد نمي‌شوند. هرچند انسان به طور طبيعي دوست دارد از او به نيكي ياد شود و زشتي‌هايش پنهان بماند. اما در روايت هم آمده كه اجازه ندهيد چاپلوسان، فرصت تعريف و تمجيد از شما را بيابند؛ زيرا صرف‌نظر از دلايل تعبدي، قوام زندگي انسان به روابط اجتماعي است و اگر كسي بخواهد در انزوا زندگي كند و به ديدگاه مردم درباره خود اهميت ندهد، پيشرفتي براي او حاصل نمي‌شود. افزون بر اين، اگر عيوب انسان آشكار شود و مردم از كاستي‌ها و عيوب يكديگر باخبر باشند، زندگي اجتماعي مختل شده، اعتماد افراد نسبت به هم سلب مي‌شود. به همين دليل، خداي متعال ستارالعيوب است. در پايان اين مقال نيز راه‌كارهايي حضرت استاد برشمرده‌اند كه انسان از مدح ديگران خوشحال نشود.

خداوند در قرآن بارها از شب یاد کرده ‌است؛ شب در قرآن مورد قسم وی واقع شده و شب زمانی خاص برای ارتباط خداوند با بندگان در نظر گرفته شده‌است. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی رویکردی عارفانه به قرآن داشته و تفسیر آیات مربوط به شب را با نگاهی عرفانی مورد بررسی قرار می‌دهد. اینکه عرفا با توجه به ویژگی‌های خاص شب، آن را زمان خاص ارتباط دو طرفه خداوند و بنده می‌دانند. به علت این ویژگی‌های ممتاز، از جمله خلوت، آسودگی و در حجاب ماندن از دید دیگران، فرصت مناسبی است تا بنده به درگاه خداوند خود، و دور از چشم نامحرم به عبادت و مناجات بپردازد و خداوند نیز بهره‌ای از برکت و عنایات ویژه خود را نصیب وی کند. تأکید خداوند بر قیام شب در قرآن به این امر اشاره می‌کند. در نهایت اینکه خداوند شب‌های خاص (که اتفاقات ویژه‌ای در آنها رخ داده) را مورد توجه قرار داده و برای آنها اهمیت خاصی قائل می‌شود.