جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث ما دربارة ملاک ارزش‌هاي اخلاقي از نظر اسلام و ساير مکاتب اخلاقي بود و اينکه اين ارزش‌ها در چه شرايطي ثابت مي‌شود. ارزش‌هاي اخلاقي مي‌توانند مطلوب، نامطلوب، مثبت يا منفي باشند و داراي مراتب‌اند و اسلام براي آنها حد نصابي قائل است که همة موظفند آن را شناخته، با توجه به آن، برنامه‌هاي خود را تنظيم کنند. حد نصاب ارزش‌ها مؤيدات و مقدمات ارزش‌هاي اصلي محسوب مي‌شوند. بعضي از مراتب نيز مخصوص انبيا و اولياي خاص خداست که امثال ما از درک آنها عاجزيم، اما بسياري از مراتب ارزش‌ها را مي‌توان درک و تعريف کرد و لوازم آن را برشمرد. روح همة ارزش‌هايي که مورد قبول اسلام است، ايمان به خداست. به ميزان دخالت ايمان در هرکاري، ارزش آن کار معين مي‌شود. البته ايمان با علم (دانستن) تفاوتی ظريف دارد؛ زيرا علم با کشف واقعيت براي انسان ـ هرچند بي‌اختيار و بدون تلاش ـ حاصل مي‌شود، اما در ايمان عنصر اختيار وجود دارد؛ يعني بعد از علم، انسان بايد آن را بپذيرد و به لوازم آن ملتزم باشد. ازاين‌رو ممکن است با وجود علم، ايمان وجود نداشته باشد. همچنان‌كه فرعون مي‌دانست حضرت موسي(ع) پيامبر است، اما مي‌گفت: «مَا عَلِمْتُ لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي» (قصص: 38) يا «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَي» (نازعات: 24).

مسئله آگاهي انسان، زماني به کانون بحث در نظريات جامعه‏شناختي تبديل شد که نظريات کل‏گرايانه‏اي همچون آگوست کنت، دورکيم، کارکردگرايان و... اين عنصر را در مطالعۀ جامعه ناديده گرفته و سبب شکل‏گيري رويکرد تفسيرگرايي و تأکيد آن بر اهميت آگاهي در مطالعۀ جامعه‏شناختي شدند. دو رويکرد کل‏گرايي و تفسيرگرايي با تقابل با هم، اکثر نظريات جامعه‏شناختي را دربرمي‏گيرند و پژوهش حاضر با روش تحليلي و با هدف شناسايي کاستي‏هاي دو رويکرد در تحليل آگاهي، به ‌بررسي جايگاه اين مسئله در نظريات برخاسته از اين دو رويکرد مي‏پردازد؛ و درنهايت، نگاهي انتقادي از منظر فلسفۀ اسلامي دارد. نظريات کل‏گرا با رويکرد طبيعت‏گرايي، آگاهي را از تحليل جامعه‏شناختي کنار نهاده و به‏دنبال عوامل زيربنايي شکل‏دهنده آگاهي هستند. تفسيرگرايان نيز که از آگاهي آغاز و بر عامليت ذهن و فهم کنشگر تأکيد دارند؛ سرانجام قائل به سلطۀ جامعه بر آگاهي و حرکت به‌سمت نوعي ايده‌آليسم مي‌گردند. فلسفۀ اسلامي با مباحثي چون اتحاد علم‏ و عالم ‏و معلوم، تجرد ادراک و حرکت جوهري نفس، بدون آنکه دچار ايده‏آليسم شود، به تحليل آگاهي و جايگاه کانوني آن در نظريه اجتماعي مي‏پردازد؛ به‏گونه‏اي که ماهيت و هستي جامعه و نظريه‏پردازي اجتماعي، منوط به تحليل اين عنصر بنيادي است.

طلاق در طول تاريخ به‌عنوان يک راه‌حل براي برون‌رفت از مشکلات زناشويي مطرح بوده است؛ اما شيوه برخورد با آن در هر جامعه‌اي متفاوت است. امروزه از طلاق به‌مثابه عاملي تنش‌زا و تهديدکننده براي خانواده و نيز «آسيب اجتماعي» ياد مي‌شود که نيازمند نگاهي متفاوت است. آن نگاه متفاوت از ديدگاه اسلام آميختگي حقوق و توصيه‌هاي اخلاقي در طلاق است. در اين پژوهش تلاش شده است داده‌هاي تحقيق با روش کتابخانه‌اي گرداوري و با روش پردازش توصيفي ـ تحليلي مورد بررسي قرار گيرد. در فرايند واکاوي آيات و روايات مربوط به طلاق دريافتيم که اسلام مراحل دوگانه‌اي را براي اين توصيه‌ها ترسيم مي‌کند؛ به‌گونه‌اي‌که مي‌توان توصيه‌هاي اخلاقي ناظر بر طلاق را به ‌دستورالعمل‌هاي هنگام (حين) و دستورالعمل‌هاي بعد از طلاق تقسيم کرد. در ‌گونۀ نخست، به زوجين توصيه مي‌شود که اگر در زندگي زناشويي دچار اختلاف و مشکل شدند، بايد با صبر، گذشت، مدارا و تغافل مشکل را حل کنند؛ اما اگر به هر دليلي گذشت و صبر نتيجه نداد، طلاق تنها راه‌حل براي پايان دادن به اين اختلافات خواهد بود. در اين مرحله راهکار اسلام حقوق آميخته با اخلاق است؛ لذا احکام طلاق را به قيود اخلاقي ويژه‌اي مثل معروف، احسان، تقوا، پرهيز از اذيت و آزار و... مقيد کرده است. نوع دوم دستورات اخلاقي طلاق، معطوف به بعد از طلاق است، تا عوارض ناشي از آن کاهش پيدا کند و يا زمينه براي رجوع به زندگي زناشويي فراهم شود.

بسياري از بزرگان ادب فاخر فارسي به‌منظور ترويج سبک زندگي اسلامي، با تکيه بر آموزه‌هاي ديني، در آثار منظوم و منثور خويش راهکار‌هاي بسياري براي مصون ماندن از آسيب‌هاي بي‌حجابي و بي‌عفتي ارائه کرده‌اند. در مقالۀ حاضر به شيوۀ مطالعات کتابخانه‌اي و رويکرد توصيفي ـ تحليلي، مصاديق ترويج عفاف و حجاب در برخي از متون نظم و نثر فارسي مورد بررسي قرار خواهد گرفت، و راهكارهایی برای مصونیت از آسیب‌های بی‌حجابی و بی‌عفافی در سطح جامعه، از هفت‌ پيکر نظامي، بوستان سعدي، چهار مقالۀ عروضي سمرقندي، تاريخ بيهقي، دیوان حافظ و حديقةالحقيقه سنايي آورده خواهد شد. مواردي همچون برجسته‌سازي فرهنگ حجاب و عفاف، تأکيد بر خداترسی، استعاذه، توصيه به حزم و هشياري والدين در حراست خردمندانه از نسل جوان، آگاهي ‌بخشيدن به جوانان، ارزشمند جلوه‌ دادن حُسن خداداد، فطانت بانوان و معرفي «غيرت» به‌عنوان خصيصه‌اي ارزشمند از دستاوردهاي پژوهش حاضر هستند. در نهایت بیان خواهد شد که به‌طورکلی مباحث حجاب و عفاف در حوزۀ ادب فارسی از چنان اهمیتی برخوردار هستند که عروضی سمرقندی در چهار مقاله به نقل از ابن‌سینا آورده است که طبیبی حاذق، کنیزکی را به واسطۀ شرم از کشف حجاب، درمان نموده؛ و محمد عوفی در جامع‌الحکایات آورده است که دختری علوی جان بر سر حفظ عفاف خویش نهاده است.

عصر اينترنت و فضاي مجازي با سرعتي غيرقابل کنترل در حال پيشرفت و گسترش است و قطعاً تمامي مناطق جهان با اينترنت سروکار دارند و زندگي بدون آن مشکلات زيادي را به همراه خواهد داشت. اينترنت همچنين مسائل و مشکلاتي را براي نهاد ارزشمند خانواده ايجاد کرده است. يکي از اين مسائل خيانت اينترنتي است؛ که اين مفهوم به روابط پنهاني يکي يا هر دوي زوجين خارج از بستر ازدواج با شخصي ديگر از طريق اينترنت و فضاي مجازي می‌انجامد. پژوهش حاضر با هدف بررسي مفهوم خيانت اينترنتي و تأثیرات آن بر نهاد خانواده انجام شده است. با توجه به هدف پژوهش، روش تحقیق توصیفی است. نتايج اين پژوهش نشان داد که خيانت اينترنتي موجب کاهش صميميت و به سردي گراييدن روابط زوجين و همچنين طلاق عاطفي و کاهش اعتماد و بدبيني ميان زوجين مي‌شود؛ که لازم است اقداماتي جهت درمان و پيش‌گيري و مقابله با آسيب‌هاي اين معضل توسط مراجع ذي‌صلاح انجام پذيرد.

سعادت و سلامت انسان ازجمله مسائل مهمي است که در قرآن کريم به آن پرداخته شده است؛ و از سويي ديگر در جامعۀ کنوني با توجه به وجود آسيب‌ها و تهديدهاي مختلف، سعادت و سلامت انسان معاصر بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. لذا حرام‌خواري و آثار آن ازجمله مواردي است که سعادت و سلامت انسان، بخصوص انسان کنوني را تحت ‌تأثیر قرار مي‌دهد. مقالۀ حاضر به‌ بررسي مفهوم حرام‌خواري از ديدگاه قرآن پرداخته و پيامدهاي حرام‌خواري از حيث تکويني و تشريعي آن را با تکيه ‌بر آيات الهي بيان مي‌کند. در اين اثر با روش اسنادي با مراجعه به آيات قرآن کريم و تفاسير در ذيل آيات با رويکردي توصيفي ـ تحليلي حرام‌خواري و پيامدهاي حرام‌خواري تبيين شده است. حرام‌خواري دو گونه است: نخست آنکه خوردن و تصرف در چيزهايي که خوردن آنها حرام ذاتي است؛ مانند حيوانات حرام‌گوشت، مردار و خون. موارد ديگر تصرف و خوردن چيزهايي که به‌صورت في‌نفسه حرمت ذاتي ندارد؛ اما چون با حرام‌خوار ارتباط صحيح و مشروعي ندارد و شارع همۀ راه‌هاي تصرف آن را حلال نمي‌داند و بعضي راه‌هاي کسب و اکل آن را حرام مي‌داند؛ لذا تصرف و خوردن آن حرام عرضي است، مانند ربا، رشوه و کم‌فروشي. نتايج به‌دست‌آمده از تحقيق نشان مي‌دهد که حرام‌خواري فرد را در حيث تشريعي با چالش‌هاي چون خروج از فطرت ديني و الهي، تبعيت از اَعمال و اهداف شيطان و تکذيب و عدم ايمان به‌روز جزا و از حيث تکويني با چالش‌هايي چون ضرر به بدن و افساد آن، زايل‌شدن عقل، قساوت قلب، ابتلا به انواع بلاها، مرگ ناگهاني و انقطاع نسل مواجه مي‌سازد.

فمينيست‌ها زنان را در موقعيت‌هاي فرودستانه‌اي نسبت به مردان مي‌بينند و براي رهايي از اين تبعيض، نداي آزادي‌خواهي و برابر‌طلبي را فرياد مي‌زنند. برخي دگرانديشان مسلمان نيز با تأسي به اين مکتب بر اين باور شدند که به‌دليل وجود قوانين مردسالارانه دين اسلام، آزادي از زن مسلمان سلب‌شده و براي رفع اين تبعيض نياز به تقليل حاکميت دين در عرصه اجتماع است و در اين راستا به بازخواني قوانين ‌اسلامي ‌پرداختند. در پژوهش حاضر، با شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و با رويکرد انتقادي، تلاش شده است اين انگاره در ترازوي نقد و ارزيابي قرار گيرد. در پايان اين نتيجه به‌دست آمده است که آزادي‌خواهي به معنايی که فمينيست‌ها در طلب آن هستند، با قوانين نظام ‌اسلامي‌که برگرفته از وحي ‌الهي و مطابق با فطرت و طبيعت انسان‌‌هاست، ناسازگار است. درواقع، سوءبرداشت برخي از دگرانديشان به‌دليل درک نادرست از آموزه‌هاي اسلامي است.

يکي از مسائلي که امروزه در مورد آن اختلاف‌نظر فراواني وجود دارد بحث از حقوق و تکاليف زن و مرد است. مدعيان اين باور، زنانگي و مردانگي را نقش‌هاي اعتباري مي‌دانند که جامعه به افراد بخشيده است. اين مقاله به روش کتابخانه‌اي و به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته است. براساس رويکرد آيت‌الله مصباح يزدي به مسئلۀ جنسيت زن و خانواده که رويکردي کلامي و اجتهادي است، به اثبات حقيقت جنس مذکر و مؤنث براساس تفاوت‌هاي روحي و جسمي که در هريک از اين دو دسته وجود دارد، پرداخته و سپس آثار ناشي از اين تفاوت‌ها را که منجر به تعيين حقوق و تکاليفي براي هريک از دو جنس مي‌شود ذکر مي‌کنیم. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه اين تفاوت‌ها هرگز به معناي ظلم در حق زن و برتر بودن مرد نيست؛ بلکه هر دوي آنها در حقيقت و روح انساني واحدند و تنها تفاوتشان در جهات جسمي و رواني است که خداوند متناسب با اين تفاوت‌ها براي تکامل آنها حقوق و وظايف متقابلي را مشخص کرده و مسير تکامل و سعادت را براي همه انسان‌ها مهيا کرده است.

هدف مقاله حاضر واکاوي شاخصه‌هاي مسئلۀ جمعيت از ديدگاه علامه مصباح يزدي، ازجمله ماهيت مسئلۀ جمعيت و ارتباط آن با ساير علوم، ديدگاه اسلام راجع به تکثير جمعيت، عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت در ايران، شيوه و راهبرد برون‌رفت از اين مشکل است، که با روش کتابخانه‌اي و تحليل محتوا به آن پرداخته شده است. نتيجه آنکه از ديدگاه علامه مصباح يزدي 1. مسئلۀ جمعيت ماهيتي ميان‌رشته‌اي دارد و با علوم جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي، اقتصاد و فقه مرتبط است؛ 2. مطلوبيت تکثير نسل منطبق بر فلسفه آفرينش و يک اصل موضوع کلامي و با توجه به روايات، نزديک به بديهي است؛ 3. عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت شامل توطئۀ دشمنان خارجي، خطاي روحانيان، خطاي دولت‌مردان، عقب‌ماندگي‌هاي علمي و رواج فرهنگ راحت‌طلبي جهاني است؛ 4. تعيين روش در آغاز، بررسي جنبه‌هاي مختلف موضوع و توجه به نقش عوامل متعدد و جمع‌بندي و اولويت‌بندي مشکلات ضروري است؛ 5. راهبرد حل مسئلۀ جمعيت، برنامه‌ريزي در جهت تقويت پايه‌هاي علوم مرتبط با مسئلۀ جمعيت به‌ويژه جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي جمعيت، اقتصاد جمعيت و فقه جمعيت؛ برملاساختن توطئه‌هاي دشمن، نقد روشنگرانۀ جنگ فمينيسم عليه خانواده و نيز برنامه‌هاي تقويت دينداري به‌ویژه تقويت اعتقاد به ارزش‌هاي خانوادگي در زمينۀ فرزندآوري و فرزندپروري، از مجموعه ديدگاه‌هاي علامه مصباح يزدي نتيجه‌گيري مي‌شود. نقش حوزه‌هاي علميه در انجام فعاليت‌هاي فرهنگي، پژوهشي و آموزشي، معرفي نتايج و ارائه تحليل‌هاي درست، برجسته است.