جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرقة شيخيه، در مسئلة جایگاه امامت، همان‌گونه که از ظاهر بسیاری از عباراتشان برمی‌آید، ائمة اطهار علیهم السلام را علل اربعة كائنات؛ یعنی علت فاعلی، مادی، صوری و غایی جهان هستی معرفي کرده‌اند و بر همین مبنا معتقدند اهل‌بیت علیهم السلام کمک کار خدا در امر خلقتند. هدف این پژوهش آن است که آیا این نگاه، یعنی علل اربعه دانستن وجود ائمه علیهم السلام، با آیات قرآن کریم و یا رهنمودهاي خود ائمه اطهار علیهم السلام سازگاری دارد؟ آیا با مفاهیم عقلی و فلسفی در تناقض نیست؟ اساساً چه جایگاهی را برای امامان معصوم علیهم السلام در عالم هستی باید قائل شد؟ این مقاله به روش توصيفي ـ اسنادي برای رسیدن به پاسخ‌های مذکور، ابتدا با استناد به منابع شیخیه و انعکاس دیدگاه آنها، درصدد تبیین مفهوم علل اربعه از قول شیخیه و در نهایت ابطال این باور بوده و سپس بر اساس ادلة نقلی و عقلی، به دنبال اثبات جایگاهی غیرمستقل و مأذونه از سوی علت‌العلل برای علل اربعه می‌باشد.

در بررسی رابطة کودکان بی‌گناه و شرور اخلاقی، توجه به احسن بودن نظام آفرینش با همة نقایصش و هدف از آفرینش انسان و راه دستیابی به آن اهمیت زیادی دارد. هدف، رسیدن به ‌کمال است و راه دستیابی به آن داشتن اختیار. شروری که کودکان بی‌گناه با آن مواجه‌اند، لازمة وجود این اختیار است. اختیاری که هم سبب تکامل است و هم سبب سقوط. خداوند با مجازات ظالمان، تقاص خواهد کرد. از سوی دیگر، سرانجام کودکان در پیشگاه خداوند، سرانجامی نیکو و همراه با آسایش است. ازآنجاکه کودکان در ستم‌های خود اختیاری ندارند، خداوند رحمان و رحیم، با دادن عوض به‌ کودکان، این ستم‌ها را جبران می‌کند. دنیا و همة آنچه در آن وجود دارد، سبب تکامل انسان‌هاست و کودکان از این قاعده مستثنا نیستند و به تکامل خواهند رسید. این مسئله، با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی و از دو منظر کلامی ـ فلسفی بررسی خواهد شد.

در دوران معاصر، دیدگاه رایج در میان متفکران این است که انتقادهای هیوم بر برهان نظم، تنها تقریرهای تمثیلی و استقرایی بر این استدلال را تضعیف و بي‌اعتبار ساخته است. ازاين‌رو، در این پژوهش برآنيم تا چالش‌های هیوم بر کبرای برهان نظم را بازخوانی و پاسخی درخور، برای آنها بیابیم . مقاله حاضر با روش تحليي ـ توصيفي درصدد پاسخ به اين پرسش است كه آیا برهان نظم تاب مقاومت در برابر شبهه‌های هیوم را دارد و می‌توان دفاعی معقول از این استدلال داشت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بيشتر این چالش‌ها از جایگاه منطقی صحیحی برخوردار نیست، اما تبیین بدیل وی از نظم محسوسی که در جهان مشاهده می‌کنیم و علوم زیستی آن را تأیید می‌کند، براساس تصادف و شانس، هرچند نامحتمل، ولی ناممکن و محال نیست.

نظریة امامت در گرایشات و فرق و نحل گوناگون اسلام دارای رویکردهای مختلفی است. در این مقاله ضمن بیان آراء مختلف امامت، به ‌تبیین مبانی هستی‌شناختی حکمت متعالیه و نیز عرفان اسلامی در نظریة امامت از دیدگاه مختار پرداخته‌ایم. روش پژوهش، توصیفی همراه با تحلیل محتوا در بخش مبانی فلسفی است. هدف آن بیان همسویی ایدئولوژی و جهان‌بینی در نظریة مختار در مسئلة امامت شیعی است. این همسویی، بیانگر معقولیت و عقبة عقلی ـ شهودی نظریة امامت در قول مشهور متکلمان شیعه معاصر می‌باشد که بر قوت نظری آن می‌افزاید. از مبانی اثبات‌شدة فلسفه صدرایی و نیز مبانی عرفان نظری در اثبات نظریاتی همچون جعل الهی بودن امامت، خلافت الهی، وساطت فیض و علم و عصمت امام، بهره برده شده ‌است. همچنین از این مقاله، رویکرد انتقادی به ادعای نظریة «علمای ابرار» که مقام امامت را در حدّ عالمان پرهیزگار تنزل داده‌اند، روشن می‌شود امام‌شناسی منطبق بر مبانی تکوینی وعینی از نتایج این تحقیق است.

اين مقاله شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي علیه السلام در خصوص اسوة صبر و مقاومت، به‌عنوان ويژگي شيعيان واقعي. از منظر اميرمؤمنان علیه السلام شيعيان در سختي‌ها آرام و وزين و در مشكلات و ناگواري‌ها مقاوم و بردبار، و در رفاه و خوشي‌ها سپاسگزار مي‌باشند. هرچند امروزه اين اوصاف در قبال خدمت ديگران، از زمرة ارزش‌ها و هنجارهاي اجتماعي محسوب مي‌شود، اما در كلام اميرمؤمنان علیه السلام اين خصلت‌ها نه ازآن‌روست كه آنها، هنجارها و ارزش‌هاي اجتماعي و عقلايي به‌شمار مي‌آيند، بلكه هدف و خاستگاه آن ارزش‌ها والاتر و عالي‌تر از هدف و خاستگاه مدنظر عقلاست و مهم روش دستيابي به آنها با روش عقلا متفاوت است؛ كسب رضايت خدا؛ هدف شيعيان واقعي در كسب فضايل اخلاقي است. آسان‌ترين راهكار كسب فضايل اخلاقي، توجه به رضايت الهي است.

قاعدة ترجیح بلامرجح، یکی از قواعد فلسفی است که بعد از ورود فلسفه یونان به اسلام، مورد توجه بسیاری از متکلمان واقع شده و در موارد مختلفی از آن در مباحث کلامی استفاده شده است. مسئله اصلی آن است که متکلمان مسلمان چه دیدگاهی در مورد بداهت ادلة امتناع و عدم امتناع اتخاذ کرده‌اند و در چه مباحثی از این قاعده سود برده‌اند. هدف این نوشتار آن است که به این مسئله به‌صورت منسجم پاسخ گوید؛ زیرا با اینکه قاعده مذکور مورد توجه فلاسفه و متکلمان بوده، لکن به‌صورت مستقل به آن پرداخته نشده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به آثار متکلمان، دیدگاه آنان را در مباحث مذکور مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها حاکی از آن است که متکلمان برخلاف اغلب فلاسفه که امتناع قاعده را بديهی می‌دانند، در بدیهی بودن و امتناع ترجیح بلامرجح اتفاق‌نظر ندارند و حتی برخی از آنها بر امکان قاعده اصرار دارند و برخی دیگر ترجیح بلامرجح توسط فاعل مختار را ممتنع نمی‌دانند.

«روح معنا» از جمله نظریات مطرح در باب معناشناسی واژگان دینی است که بزرگانی همچون غزالی و علامه طباطبائی بدان التفاتی خاص نشان داده‌اند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع اسنادي، ضمن تأکید بر تحلیل معناشناختی الفاظ قرآنی، بررسی و تطبیق این نظریه را در آموزه‌های این دو اندیشمند هدف خود قرار می‌دهد. غزالی این نظریه را بر موازنه عالم غیب و شهادت و ارتباط ظاهر و باطن مبتنی می‌سازد. روح معنا نزد وی، حقیقتی ملکوتی است که در قالب مصادیق محسوس امکان تمثل دارد و راهیابی بدان در گرو گذر صوفیانه از خطه خیال و پیرایش هاله خصایص مصداقی از گوهر معناست. وی در این‌باره تقریرهای متفاوتی ارائه می‌دهد. علامه طباطبائي نیز در پرتو این نظریه، معناشناسی واژگان و اطلاق آنها بر مسماهای مختلف را بر مبنای کارکرد و غایت آنها توجیه می‌سازد. با‌این‌همه، به‌رغم اینکه هر دو اندیشمند با طرح این نظریه، بر انکار تأویل به معنای عدول از معنای ظاهر تأکید دارند، در مواردی متعدد، شاهد اقبال ایشان به نظریه وجود مجاز در سخن خدا و ضرورت اراده معنایی مخالف ظاهر هستیم.

در نگاه شیعه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، حضرت فاطمه زهرا علیه السلام، امیرمؤمنان علی علیه السلام و یازده تن فرزندان ایشان علیهم السلام، از هرگونه رجس و آلودگی مطهرند و از خطا و خطیئه معصوم‌اند؛ ولی در عین‌حال، در مقام مناجات با خدا، به گناهان بزرگ اعتراف کرده‌اند و به ناله و التماس مغفرت طلبیده‌اند. آیا اعتراف به گناه با مقام عصمت سازگار است؟ اين پژوهش به روش اسنادي درصدد حل اين مسئله و كشف وجه يا وجوه جمع ميان مقام عصمت و اعتراف به گناه است. در این مقاله از احتمالات مختلفی برای فهم و تفسیر این سخنان بحث شده که ضمن رفع استبعاد، سازگاری میان آنها را نشان می‌دهد. این احتمالات معلوم می‌کند كه صدور این ادعیة و اعتراف به گناه از ناحیة امامان معصوم علیهم السلام هرگز دلالت بر گناهکاری واقعی آنان ندارد. برخی از این احتمالات عبارتند از انشاء در مقام آموزش، استغفار از زبان امت، نظر به مراتب گذشته سیر کمالی خود، تجربة انواع عبادت، ادب متناسب با مقام مقربان، نظر به فقر ذاتی و سرافکندگی از نهایت کوچکی در مقابل عظمت باری‌تعالی.