جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين متن شرحي است بر تفسير اوصاف شيعيان واقعي از منظر امام باقر علیه السلام در توصيه به جابر بن يزيد جعفي است. از نظر آن حضرت، يکي از اوصاف شيعيان واقعي اين است که بايد با پرهيز از حرص، قناعت نموده، شيريني زهد و زهدورزي را با کوتاه کردن آرزو چشيد. در بحث‌هاي اخلاقي قناعت در مقابل حرص، زهد در مقابل وابستگي به دنيا و دستيابي به شيريني زهد، با کوتاه کردن آرزو به دست مي‌آيد. اصولاً بايد بين دلبستگي به دنيا و تلاش و کوشش در امور دنيايي تفاوت قائل شد. دلبستگي به دنيا و هدف قرار دادن آن در زندگي، حب دنيا است و اين امر ريشه بسياري از بدي‌ها و پليدي هاست، اما تلاش و کوشش در امور دنيا، براي کسب درآمد و پيشرفت علمي نکوهيده نيست. يکي از بهترين راه‌کارهاي دل کندن از دنيا اين است که انسان بخشي از چيزهايي که دوست دارد، در راه خدا انفاق کند. همچنين، بين آرزوهاي طولاني و بلندهمتي، بايد تفاوت قائل شد. آرزوهايي که به کمال و قرب الهي منجر مي‌شود، بلندهمتي است و امري پسنديده مي‌باشد.

نظام تربیت اسلامی، بر مبنای صراط مستقیم و راهنمای راه، هدایت الهی و آگاهی‌بخشی نسبت به مقصد و هدف نهایی و عوامل بازدارنده از هدف نهایی، طراحی شده است. در این راستا، بحث ولایت ولي خدا، به عنوان راهنمای راه و به عنوان اسوه و الگوی عملی و پیشرو راه، اهمیت بسیاری دارد. چه اینکه سعادت و کمال و لذت و عزت انسان در جوار قرب الهی است و بدون شناخت ولیّ خدا و پذیرش ولایت او نمی‌توان راه رسیدن به خدا را کشف کرد. در صورت عدم شناخت حقیقت ولایت و عدم علم به جایگاه آن در تربیت انسان، رکن مهمی از ارکان تربیت نادیده گرفته می‌شود. روش پژوهش، بررسی تحلیلی معارف عقلی و نقلی در جهت کشف حقیقت ولایت و جایگاه آن در تربیت انسان است. لزوم تمسک به ولایت معصوم برای رسیدن به هدف متعالی، بیانگر اهمیت و جایگاه ولایت است و البته در شرایط غیبت یا عدم دسترسی به معصوم، نوبت می‌رسد به شبیه‌ترین فرد به معصوم در علم و عمل. لذا ولایت خدا یعنی دنباله‌روی از معصوم و دنباله‌روی از کسی که دنباله‌‌‌رو معصوم است و معصوم هم که مقصدش قرب الهی است پس طی این مسیر مقصدش خداست.

رسیدن به هدفی که خداوند برای خلقت انسان بیان کرده و شناخت عواملی که آدمی را به آن هدف می‌رساند، از مسائل مهم زندگی هر انسانی است. طبق آیات و روایات، یکی از اهداف ممتاز خلقت انسان عبودیت و بندگی‌ِ خداوند است. بنابراین برای کسب رضایت الهی و رسیدن به حقیقت عبودیت می‌بایست شاخصه‌های عبودیت شناخته‌ شود. با مراجعه به صحیفه سجادیه و استخراج مشتقات واژه عبد و تحلیل فقراتی از دعاهای امام ‌سجاد علیه السلام فهمیده می‌شود که بندگان حقیقی خداوند دارای شاخصه‌ها و ویژگی‌های برجسته‌ای هستند. طبق فرازهایی از صحیفه سجادیه، بنده واقعی خداوند با شیطان و هوای نفسش مخالفت می‌ورزد و در مقابل معبودش احساس نیاز می‌کند، ولی در مقابل غیر خداوند حس بی‌نیازی دارد. عبد حقیقی هرگز در مقابل معبودش تکبر نمی‌ورزد و عمرش را در انجام اوامر و ترک نواهی مولایش صرف می‌کند و در صورت انجام گناه بلافاصله توبه و استغفار کرده و بر انجام معصیت اصرار نمی‌ورزد و همیشه به بخشش معبودش امیدوار است و در امتحانات الهی نیکوترین عمل را انجام می‌دهد.

اسلام به‌عنوان دین کامل برای همة ابعاد زندگی ما برنامه دارد و هیچ‌کدام از ساحت‌های زندگی انسان خالی از ارزش‌های اسلامی نیست. تحقیقات زیادی در مورد استقراء ارزش‌های اسلامی در ساحات مختلف زندگی صورت گرفته است؛ اما مطلبی که کمتر به چشم می‌خورد، رتبه‌بندی و بیان سلسله‌‌مراتب ارزش‌هاست. از سوی دیگر، برای بیان جایگاه هر ارزش، لازم است ملاک ارزیابی و رتبه‌بندی ارزش‌ها مشخص شود تا براساس آن، ارزش‌ها در ساحات مختلف مورد مقایسه قرار بگیرند. تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آیات، روایات و ادلة عقلی پرداخته، تا ملاک‌هایی را بیابد که تقدم وجودی یا رتبی یک ارزش را نسبت به ارزش دیگر بیان می‌کند و در مجموع به ملاک‌های ذیل دست‌ یافته است: تقدم ارزش‌های حقوقی نسبت به ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های راهنما، رابطة منطقی بین بینش، گرایش و رفتار، تقدم وجودی افعال ارزشی نسبت به صفات ارزشی و برتری ارزش‌های غایی نسبت به ارزش‌های زمینه‌ساز.

بحث وظیفه یا عدم وظیفة حکومت در قبال تربیت دینی از مسائل مهم فلسفه سیاسی حکومت است. هر حکومتی موضعی خاص در برابر تربیت دینی دارد. این پژوهش با هدف بررسی این مسئله، با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا با بیان دیدگاه ماکیاول، لیبرالیسم و اسلام در این زمینه، به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا حکومت نسبت به تربیت دینی انسان‌ها وظیفه‌ای دارد؟ در این زمینه ماکیاول تمام تلاش حکومت را در جهت حفظ قدرت می‌داند؛ در دیدگاه لیبرالیسم برطرف کردن نیازهای مادی مدنظر بوده است؛ اما اسلام با توجه به نیازهای مادی و معنوی افراد، وظیفه حکومت را فراتر از نیازهای طبیعی و اولیه مردم دانسته و خود را نسبت به تربیت دینی و هدایت افراد به مسیر سعادت، مسئول می‌داند؛ و همین نکته، تمایز حکومت دینی با حکومت غیردینی را مشخص می‌کند.

براساس آموزه‌های اسلامی، صبر یکی از چهار ستون ایمان است و از مهم‌ترین فضایل اخلاقی به‌شمار می‌رود که تکامل معنوی انسان در قوس صعود، به آن وابسته است. بدون تردید سیرة عملی معصومان علیهما السلام ازجمله حضرت زهرا علیها السلام بهترین راهنما و الگوی رهروان در مسیر قرب الهی است. محور پژوهش در مقالة حاضر، تحلیل صبر بر مصیبت در سیرة حضرت زهرا علیها السلام می‌باشد که با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی تدوین شده است. برخی روایات، صبر را به صبر از معصیت، صبر بر طاعت و صبر بر مصیبت تقسیم نموده‌اند. دو قسم اول به‌روشنی در سیرة حضرت زهرا علیها السلام ملاحظه می‌شود، اما ازآن‌جهت که ممکن است با توجه به برخی گزارش‌های نقلی و تاریخی در صبر ایشان هنگام مصیبت تردید شود، مقالة حاضر می‌کوشد با تحلیل مفهومی صبر، تصویری درست و روشن از صبر آن حضرت بر مصیبت را ارائه دهد و حضرت زهرا علیها السلام را الگوی صبر برای جهانیان معرفی کند.

پژوهش حاضر به منظور تبیین اهداف، اصول و راهبردهای تأثیرگذار بر تربیت اقتصای در حوزه مصرف با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع دینی تدوین شده است. ازآنجاکه در فرایند فعالیت‌های اقتصادی، حوزه مصرف نقش مهمی در شکل‌دهی سبک زندگی و رشد و تحصیل کمالات نفسانی انسان ایفا می‌کند؛ در این پژوهش موضوع مصرف مورد توجه قرار گرفته است. ازاین‌رو، در جهت تربیت این بعد به منظور جهت‌دهی مصرف متربیان در راستای هدف آفرینش، به بایستگی اصلاح باورها، توجه به ارزش‌های شرعی و تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری همگانی، اشاره شده است. در ادامه با هدف دستیابی به میانه‌روی در مصرف، بایستگی آشنایی با عوامل اسراف، انواع اسراف و پیامدهای آن مورد توجه قرار گرفته است و در پایان بایستگی آشنایی با راه‌کارهای مؤثر در حوزه هزینه و مهارت‌آموزی در کیفیت خرید و موانع سامان‌بخشی معیشت به عنوان اصول و بایدهای رسیدن به هدف مدیریت اقتصای کارآمد در خانواده مطرح گردیده است.

پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی از منظر ارزش‌های اجتماعی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می‌باشد. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی، و به صورت توصیفی ـ تحلیلی است و از میان روش‌های کیفی، این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی صورت می‌پذیرد. پس از بررسی و تهیه سیاهه ارزش‌های اجتماعی از سند تحول با پایی 11/94 درصد، اهداف، متن، تصاویر، پرسش و تمارین کتاب‌های فارسی اول و ششم ابتدایی که به صورت هدفمند از میان کتاب‌های فارسی به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند. جهت شناسایی و توصیف ارزش‌های اجتماعی و مفاهیم مرتبط با آنها کتاب‌های فوق‌الذکر مورد تحلیل محتوا قرار گرفت؛ تا علاوه بر توصیف برخی از مزایا و کاستی‌ها در رابطه با ارزش‌های اجتماعی سند تحول، پیشنهاداتی جهت بهبود این کتاب‌ها ارائه کنیم. با بررسی کتاب‌های فارسی، این نتیجه به‌دست آمد که در این متون درسی به ارزش ایثار و وطن دوستی، توجه شایسته‌ای شده است و ارزش‌هایی مانند امانت‌داری، انصاف در روابط با دیگران، تولی و تبری، خدمت به محرومین، عدالت و کارآمدی اجتماعی به‌هیچ وجه مورد توجه قرار نگرفته‌اند و برخلاف انتظار پرداختن به ارزش‌ها در پایه اول بیش از پایه ششم بوده است.

پذیرش و عدم پذیرش هدایت از سوی انسان، مسئله‌ای است که انبیاء به عنوان مربیانی الهی در مسیر تربیت دینی با آن مواجه بوده‌اند. با توجه به آیات قران کریم می‌توان به این موضوع پی‌ برد که عده‌ای در مراحل اولیه هدایت‌پذیری ایمان می‌آوردند؛ اما در سوی دیگر کسانی بودند که در مقابل هدایت‌گری‌های انبیاء مقاومت می‌کردند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی اقدام به بررسی موانع فردی و اجتماعی هدایت‌پذیری دینی در قرآن کرده است. نتایج پژوهش نشان داد که موانع فردی ازجمله «قساوت قلب، غفلت، تکبر، طغیان، پیروی از ظن و گمان، دنیاگرایی، تأسی از هوای نفس» و موانع اجتماعی از قبیل «جامعه مشرک، همنشینی با دوستان ناباب و حاکمیت سیره غلط آباء و اجدادی» مهم‌ترین دلایل هدایت‌ناپذیری انسان در قرآن معرفی شده‌اند، که باید به‌عنوان چالشی جدی در هدف‌گذاری برنامه درسی تربیت دینی مورد توجه قرار گیرند. البته مواردی مانند «پرورش روح تقوا، دستیابی به ایمان، پرورش حق‌جویی و حقیقت‌پذیری و شناساندن فلسفه هجرت فی سبیل‌الله» می‌توانند به‌عنوان اهدافی اختصاصی برای مواجهه منطقی با موانع هدایت‌پذیری دینی توسط برنامه‌ریزان در نظر گرفته شوند.