جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براساس آموزه‌هاي اسلامي، انسان با قدرت اراده مي‌تواند جانشين خداوند بر روي زمين شود و به مقام قرب الهي دست پيدا کند؛ اما درصورتي‌که بي‌اراده گردد، آنچنان نزول مي‌کند که حتي از حيوانات نيز پست‌تر مي‌شود. انديشمندان اسلامي در باب چيستي اراده و چگونگي دستيابي به آن، مطالب گسترده‌ و متفاوتي را ذکر کرده‌اند. از سوي ديگر بعد از شکل‌گيري روان‌شناسي علمي در سال 1879، اين مفهوم در ميان روان‌شناسان نيز مورد بحث قرار گرفت؛ برخي آن را پذيرفته و به ‌بحث از چيستي و چگونگي آن پرداختند و برخي ديگر بکل آن را غيرعلمي دانسته و کنار گذاشتند. اين گستردگي ديدگاه‌ها سبب شد تا به ‌بررسي مفهوم اراده از ديدگاه روان‌شناسان و انديشمندان مسلمان پرداخته شود؛ و ازآنجا‌که تاکنون مقايسه‌اي ميان مفهوم اراده از منظر آنان انجام نگرفته، هدف اين پژوهش شناسايي مفهوم اراده و مؤلفه‌هاي آن از منظر اين دو گروه و سپس مقايسة بين آنهاست. روش اين پژوهش کيفي است و به شيوة جمع‌آوري داده با استفاده از روش کتابخانه‌اي انجام مي‌شود؛ سپس با استفاده از روش تحليل محتوا به مؤلفه‌شناسي و مقايسة بين مؤلفه‌ها در هر دو گروه پرداخته مي‌شود. نتايج به‌دست‌آمده حکايت از وجود شش مؤلفة توانايي رواني، مهار خود، ميل و گرايش، توانمندي رفتاري، تصميم‌گيري و رفتار هوشمند از منظر روان‌شناسان دارد که مي‌توان آنها را در سه بُعد شناختي، هيجاني و رفتاري جاي داد؛ درحالي‌که مفهوم اراده از ديدگاه انديشمندان اسلامي داراي چهار مؤلفه علم، ميل و گرايش، ترجيح و تصميم‌گيري است.

مرگ مسئلۀ مهمي براي انسان‌ها در طول تاريخ بوده، لذا اديان، سنت‌هاي فلسفي، رويکردهاي رروان‌شناختي و روان‌پزشکي هم، به تجزيه و تحليل اين پديده پرداخته‌اند. در اين ميان رويکرد روان‌شناسي وجودي نگاهي جدي‌تر به مرگ داشته و نگاه بدبينانه برخي مکاتب فلسفي و رروان‌شناختي را ندارد. اين پژوهش به بررسي رويکرد روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي دربارۀ موضوعِ مرگ و تصويري که از آن ارائه مي‌دهند، فارغ از پرداختن به کيفيت‌هاي پيش و پس از مرگ، پرداخته است. هدف از بررسي «مرگ» براساس روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، پاسخ به سه سؤال است. بررسي واقعيتِ مرگ در روان‌شناسي و منابع اسلامي، اولين پرسش پژوهش حاضر است. دومين پرسش پژوهش، ويژگي‌هاي مرگ از نظر روان‌شناسي و منابع اسلامي می‌باشد؛ لذا پس از بررسي مرگ در روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، ويژگي‌هاي مرگ از نظرگاه اين دو رويکرد بررسي شده است. سومين پرسش پژوهش، مقايسة اجمالي بين دو رويکرد روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، پيرامون مسئله مرگ، مي‌باشد که اشتراکات و تفاوت‌هاي اين دو رويکرد تبيين مي‌شود. روش اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي مي‌باشد، يافته‌هاي روان‌شناختي و منابع اسلامي به‌صورت کتابخانه‌اي، از طريق بررسي و تبيين منابع، تجزيه و تحليل شده است.

مهر و محبت يکي از برترين و باارزش‌ترين گوهرهاي فطري و وجودي انسان است. دين اسلام نيز به مقولۀ محبت در خانواده اهميتی ويژه داده است و ايجاد و تعميق آن را براي خانواده‌ها ضروري دانسته؛ اما از بين رفتن و کم‌رنگ شدن محبت در ميان اعضاي خانواده، مسئلۀ مهم حال حاضر دنياست. هدف از اين پژوهش، بررسي جايگاه و آثار محبت در خانواده و همچنين راه‌کارهاي ايجاد آن در خانواده است. به‌منظور نيل به اين هدف، در اين مقاله از روش توصيفي ـ تحليلي و منابع کتابخانه‌اي بهره گرفته ‌شده است. با تحليل و بررسي منابع ديني و اسلامي ايراني، همچنين بررسي نظرات مختلف انديشمندان اسلامي، درمي‌يابيم که حداقل 9 راهکار عملي براي ايجاد محبت در ميان اعضاي خانواده، و 12 اثر عملي از محبت در خانواده وجود دارد. ايجاد آرامش، استحکام خانواده، تربيت صحيح وبازدارندگي از فساد، از نتايج ايجاد محبت در خانواده است که در اين مقاله به‌تفصيل به بيان هرکدام از آنها خواهيم پرداخت.

از موضوعاتی که در متون اسلامی مورد تأکيد قرار گرفته، آداب دوستی است؛ اين موضوع در بسياری از منابع اسلامی در ضمن عناوينی همچون آداب معاشرت، معيارهای دوستی، فضايل اخلاقی مطرح شده است. يکی از ابعاد مربوط به اين موضوع، چگونگی آموزش اين آداب به کودکان است، که به‌صورت مستقل مورد توجه قرار نگرفته است. مقالۀ حاضر كوشيده تا گامی هرچند کوچک در اين جهت برداشته و با استفاده از متون اصيل اسلامی راه‌کارهايي را برای آموزش آداب دوستی به کودکان معرفی کند. مقاله با استفاده از روش توصيفی ـ تحليلی به ‌بررسی، دسته‌بندی و تحليل آموزه‌های اسلامی آداب دوستی پرداخته و یافته‌های خود را به‌صورت ذیل به‌عنوان راه‌کارهای آموزش آداب دوستی به کودکان معرفی کرده است: الف. آموزش عملی؛ يعنی الگوبودن والدين در قالب دوستی: 1. با خودِ کودکان و 2. رفتار دوستانه با دوستان؛ ب. آموزش زبانی مشتمل بر راه‌کارهای توصيه‌های عام، مصداقی و معرفی الگو؛ ج. ترکيب آموزش زبانی و عملی؛ د. تلاش والدين در جهت گزينش دوستان خوب.

باروري زير سطح جانشيني (باروري کمتر از دو فرزند) از چالش‌هاي جدي در تعيين ميزان جمعيت يک کشور است که انديشه روان‌شناسان و جامعه‌شناسان را به‌خود مشغول مي‌دارد. ميزان باروري زير سطح جانشيني و استمرار آن در ايران، شيوع خانواده‌هاي تک‌فرزندي را در پي داشته و اين امر مي‌تواند بحران جمعيتي را براي کشور در سال‌هاي آينده ايجاد کند. اين مقاله باهدف بررسي علل انتخاب تک‌فرزندي توسط خانواده‌ها و تبيين پيامدهاي آن از ابعاد مختلف، به قلم تحرير درآمده است. بررسي توصيفي ـ تحليلي در يافته‌هاي تحقيق حاضر نشان مي‌دهد که عوامل فرهنگي، شامل آرمان‌گرايي در تربيت فرزند، فردگرايي، مصرف‌گرايي، سبک زندگي و عوامل اجتماعي، شامل اشتغال زنان، تحصيل زنان و عوامل اقتصادي در انتخاب تک‌فرزندي مؤثر است. تک‌فرزندي در سه بخش فردي، شامل فرزندسالاري، وابستگي، احساس تنهايي؛ و خانوادگي، شامل کم‌رنگ شدن فرهنگ خانواده، آساني طلاق و جدايي والدين و نیز اجتماعي، شامل کاهش روابط خويشاوندي، پيري جمعيت؛ پيامدهاي نامطلوبي را به‌دنبال دارد. ازاين‌رو مسئولان در سياست‌گذاري‌هاي جمعيتي خود براي کاهش تک‌فرزندي لازم است به علل مختلف انتخاب تک‌فرزندي توسط خانواده‌ها توجه داشته و پيامدهاي مختلف آن را براي آنها تبيين کنند.

مطالعة درگيري تحصيلي به‌عنوان سازه‌اي که در موقعيت پيش‌گيرانه در افت تحصيلي و شکست آموزشي قرار دارد، توجه روان‌شاسنان تربيتي را به‌خود جلب کرده است. مطالعات روشمند پيرامون درگيري تحصيلي نشان‌دهندۀ آن است که اين مفهوم از حيثيتي چندبعدي برخوردار است و شامل ابعاد رفتاري، شناختي، عاطفي و عامليت است. هدف مطالعه پيش‌رو، بررسي درگيري تحصيلي در روان‌شناسي معاصر و بررسي مفاهيم متناظر با درگيري تحصيلي در منابع اسلامي است. بدين‌منظور نويسندگان با رويکردي کيفي به روش تحليل اَسنادي، به مطالعۀ منابع اسلامي پرداخته‌اند. حدود شصت مفهوم مرتبط با درگيري تحصيلي يافت شد. مفاهيم شناسايي‌شده مطابق ملاک‌هاي تعيين‌شده غربال‌گري و سپس توسط چند تن از کارشناسان حوزۀ دين و روان‌شناسي اعتبارسنجي شد. يافته‌هاي پژوهش نشان داد مي‌توان از پنج مفهوم آمده در منابع اسلامي که عبارتند از: طلبُ العلم؛ تعلُّم؛ مذاکرة العلم؛ مبادرة العلم و مفهوم الحرص علي العلم به‌عنوان مفاهيم متناظر با درگيري تحصيلي. نتيجه آنکه در منابع اسلامي مفاهيم متناظر با درگيري تحصيلي در روان‌شناسي معاصر باشد، يافت مي‏شود.