جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين بحث شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي(ع) در باب اوصاف شيعيان واقعي. آن حضرت مي‌فرمايند: «وَالْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَغَوْرِ الْعِلْمِ وَزُهْرَةِ الْحُكْمِ وَرَسَاخَةِ الْحِلْمِ. فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ، وَمَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُكْمِ، وَمَنْ حَلُمَ لَمْ يُفَرِّطْ فِي أَمْرِهِ وَعَاشَ فِي النَّاسِ حَمِيداً»؛ و عدل از ميان آنها چهار گونه است: دقت در درست‌ فهميدن، رسيدن به حقيقت دانايي، ‌حکم نيکو، استوار داشتن بردباري؛ پس هرکس دقت کرد و درست فهميد، حقيقت دانايي را دريافت و هر کس حقيقت دانايي را يافت، از روي قواعد دين حکم نيکو صادر کرد ‌و هر کس بردبار بود، در کار خود کوتاهي نکرد و در بين مردم خوش‌نام زندگي كرد. براساس فرمایش اميرمؤمنان علي(ع) ايمان را چهار عامل پشتيباني و تقويت مي‌‌نند: صبر، يقين، عدل و جهاد. دو عاملِ نخست ـ ‌صبر و یقین‌ ـ در رفتار فردي انسان و دو عاملِ عدل و جهاد، در رفتار اجتماعی وي ظهور مي‌يابند. عدل و جهاد به این دليل انتخاب شده‌اند که انسانْ اجتماعی زندگی می‌کند و این مسئله از‌اين‌رو برای او مطرح است که اولاً، خودش باید در اجتماع چگونه باشد. ثانیاً، در برابر ديگران چه وظيفه‌اي دارد و چه کارهایی باید انجام دهد؟

زندگي و سنخ‌هاي آن يکي از موضوعاتي است که در علوم انساني به‌ويژه روان‌شناسي مورد بررسي و تحليل قرار مي‌گيرد. مطالعه و بررسي دقيق ديدگاه‌هاي متنوع و مختلف در اين‌باره مي‌تواند به انتخاب سنخ مطلوب زندگي و تقويت و استحکام‌ آن کمک کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی سنخ‌های زندگی از دیدگاه سلیگمن و مقایسه آن با دیدگاه اندیشمندان مسلمان انجام شده است. بدین ‌منظور به روش توصیفی ـ تحلیلی به منابع دست اول دیدگاه‌های سلیگمن و آثار مفسران و اندیشمندان مسلمان از جمله علامه جعفری، آیت‌الله جوادی آملی و شهید مطهری مراجعه و با همدیگر مقایسه گردید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سلیگمن با انتخاب مدل ارسطوییِ رشد از ساده به پیچیده، چهار سنخ زندگی لذت‌بخش، متعهدانه، بامعنا و کامل ترسیم می‌کند. براساس دیدگاه مفسران قرآن کریم، سه نوع زندگی «ذلت‌محور»، «لذت‌محور» و «سعادت‌محور» استخراج گردید. مفاهیم عاجله، حیات دنیا و متاع غرور بیانگر زندگی لذت‌محور‌ است که حیات عمومی محسوب می‌شود. مفهوم معیشت ضنک حیاتی غیرحقیقی است که به زندگی ذلت‌محور اشاره دارد. افرادی که در این دو سنخ زندگی هستند، از رسیدن به بالاترین درجات کمال بازمی‌مانند. حیات حقیقی منحصر در زندگی آخرت و حیات طیبه است که همان زندگی سعادت‌محور است. روحاني بودن منشأ سنخ‌های زندگی، هدفمندی سنخ‌های زندگی جهت دستیابی به سعادت جاودانه فرامادي، نقش انگیزه الهی در رسیدن به هدف زندگی، فراشمولي قلمرو ارزشي سنخ‌های زندگی براساس دیدگاه اسلامی ازجمله تفاوت‌های شاخص با دیدگاه سلیگمن هستند.

در روان‌شناسی، انواع شناخت، ازجمله شناخت‌ معنای زندگی و هدفمندی آن و خوش‌بینی، در تاب‌آوری مؤثرند. رسیدن به اهداف دینی و دستیابی به سعادت ابدی، در گرو صبر در همة امور است. تاب‌آوری و صبر دو روی یک سکه‌اند که با مفهومی متفاوت، اما مصداقی واحد به یکدیگر می‌رسند. هدف این مقاله، پاسخ به این پرسش است که شناخت‌های برآمده از ایمان به آخرت، چگونه در تاب‌آوری و صبر تأثیر می‌گذارند؟ روش‌ در گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و در پردازش، توصیفی ـ تحلیلی است. نتایج: 1. منطق «استرجاع» قرآن باعث صبر و تاب‌آوری می‌شود؛ 2. شناخت موضوع، زمینه‌ساز صبر و تاب‌آوری است؛ 3. شناخت ارزشمند‌تر بودن آخرت، باعث افزایش انگیزه و در نتیجه، تاب‌آوری بالاتر می‌شود؛ 4. تأکید قرآن بر حق بودن شناخت‌ها، تاب‌آوری درازمدت را تضمین می‌کند؛ 5. توجه دادن به نتایج مطلوب رفتارها، تاب‌آوری و صبر را تقویت می‌کند؛ 6. با الغای خصوصیت، تأثیرگذاری شناخت‌ها در اهداف کوتاه و بلندمدت زندگی نتیجه‌گیری می‌شود.

روان‌شناسی اخلاق، شاخه‌ای از روان‌شناسی است که به مسائل روانی مرتبط با اخلاق می‌پردازد. شخصیت اخلاقی در سال‌های اخیر یکی از موضوعات کلیدی در حوزۀ روان‌شناسی اخلاق بوده است. مسئله این است که آیا بحث و بررسی در مورد اخلاق تنها در سطح رفتار است یا در سطح شخصیت هم می‌توان از آن سخن گفت؟ ازاین‌رو، به دلیل اهمیت این سازه در سطوح مختلف فردی و اجتماعی و عدم دسترسی به مفاهیم متناظر به این سازه در منابع اسلامی، ضرورت بررسی آن از نگاه روان‌شناسی و منابع اسلامی روشن شد. به این منظور، هدف این پژوهش بررسی مروری نظریات و مدل‌های شخصیت اخلاقی در منابع روان‌شناختی، و بررسی مفاهیم متناظر به آن در منابع اسلامی است. روش پژوهش در بخش مرور نظریات و مدل‌های این سازه در منابع روان‌شناختی از نوع توصیفی ـ تحلیلی و در بخش بررسی مفاهیم متناظر آن در منابع اسلامی، توصیفی از نوع پیمایشیِ دلفی است. نتیجه اینکه سازۀ شخصیت اخلاقی در روان‌شناسی تبیین و با استفاده از ضریب نسبت روایی محتوا (CVI)، نظرات کارشناسان پیرامون مفاهیم متناظر، تحلیل گردید. رواییِ به‌دست‌‌آمده از مفاهیم متقین، محسنین، صالحین، صابرین، صدیقین، عقلا، کرماء و عدول «1»، و ابرار و شرفا «83/0» به‌دست‌آمد و مورد تأیید قرار گرفت، و روایی مفهوم مکارم الاخلاق «33/0» به‌دست‌آمد و رد شد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مفهوم «شجاعت» در منابع اسلامی، روان‌شناسی ‌مثبت و بررسی تطبیقی آن انجام شده است. یافته‌های پژوهش از طریق بررسی و تبیین منابع اسلامی به‌صورت «کتابخانه‌‌ای» جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شد. مؤلفه‌هایِ «شجاعت» نیز به روش توصیفی ـ تحلیلی براساس رتبه‌بندی کتب روایی و با استفاده از رتبه «الف» و «ب» استخراج و تبیین گردید. با تتبع در منابع دینی پنج واژۀ الشجاعه، النَّجْدَه، صِدْقُ الْبَأْسِ، الجُرأه و قوة‌القَلب استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پس از بررسی و شناسایی مؤلفه‌ها، شجاعت براساس منابع اسلامی و کتب لغت چنین تعریف می‌شود: شجاعت یک توانایی روانی است که در فرد انگیزه‌ای برای ایستادگی و مقاومت‌ ایجاد کرده و فرد را به اقدام و ورود در ناملایمات و دفاع کردن واداشته و او را در برابر دشواری‌ها و تلخی‌های مبارزه، شکیبا و پایمرد می‌سازد. در قسمت دوم پژوهش، شجاعت در روان‌شناسی مثبت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت که با بررسی دیدگاه‌های روان‌شناسان مثبت‌‌نگر و جمع‌بندی اقوال آنها، به این تعریف از شجاعت رسیدیم که؛ شجاعت در روان‌شناسی مثبت عبارت است از اعمال ارادیِ میل آگاهانه به خطرپذیری، که به‌عنوان نیروی محرکه، شخص را برای رسیدن به هدف در موقعیت‌های خطرناک و تضادهای بیرونی / درونی پشتیبانی می‌کند؛ هرچند ممکن است هیجان ترس در فرد وجود داشته باشد.

نوشتار حاضر با رویکرد علمی / قرآنی به روش نظری، هوش هیجانی را از نگاه دانیل گلمن روان‌شناس آمریکایی و قرآن کریم بررسی کرده و برای غنای بیشتر بحث، نخست به معادل‌یابی هوش در قرآن و ادبیات عرب پرداخته؛ سپس به روش تطبیقی ـ تحلیلی، مؤلفه‌هایی که گلمن برای هوش هیجانی مطرح کرده با استناد به آیات کریمه به‌صورت مفصل بررسی کرده است. نتیجۀ به‌دست‌آمده نشانگر آن است که نگاه قرآن در بیان مؤلفه‌ها، به سعادت دنیوی، اخروی، فردی و اجتماعی توأمان است؛ درحالی‌که گلمن به انسان نگاهی فردگرایانه دارد و نیز رویکرد قرآنی، ناظر به تمام ابعاد شخصیتی انسان به‌صورت جامع است و انسان را خلیفۀ خدا می‌داند؛ درحالی‌که در نگاه مادی گلمن، انسان موجودی دنیوی و لذت‌مدار است، و چون قرآن قرن‌ها قبل از آنکه علم روان‌شناسی شکل بگیرد با بیان مؤلفه‌های متعالی راه رستگاری را برای انسان‌ها ترسیم کرده، که این خود یکی از موارد اعجاز علمی قرآن است.

امروزه روان‌شناسی دین در پرتو توجه و علاقۀ روان‌شناسان به ارتباط دین و معنویت توسعه پیدا کرده است. هوش معنوی، داشتن سطوح چندگانه آگاهی است و این سطوح بر رابطه ما با جهان مادی تأثیر می‌گذارد. هوش معنوی موضوعات ذهنی را با تکالیف بیرونی جهان واقعی ادغام کرده و دو عنصر کاربرد عینی و توانایی‌های هوش و معنویت را به صورت درهم‌تنیده بیان می‌کند. به‌عبارت دیگر، هوش معنوی عبارت است از ایجاد تحول در انگاره‌ها و بهره‌برداری از اندیشه‌ها و نگرش‌های نو در حل مسئله، ترمیم و سازگاری دو سویه خود با محیط، مطابق نظام ارزشی مقبول در جهت تعالی‌بخشی خود و محیط. از سویی در تفکر اسلامی با شخصیتی معنوی و متعالی مواجه‌ایم که از بالاترین سطح مصونيت و عصمتي برخوردار است که ‌می‌توان رابطة مؤلفه‌هاي هوش معنوی را با آن سنجيد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف بهره‌گیری از مفهوم هوش معنوی و تطبیق آن با ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) در قرآن به بررسی ابعاد هوش معنوی ایشان ‌می‌پردازد. این کار با بررسی مؤلفه‌های هوش معنوی در سه سطح، هوش معنوی در ارتباط با خدا و خود و دیگران؛ 4 مؤلفه در ارتباط با خداوند،4 مؤلفه در ارتباط با خود و 11مؤلفه در ارتباط با مردم صورت خواهد گرفت و با الهام از رهنمودهای قرآن کریم، مؤلفۀ علم لدنی و کشف و یقین که در روان‌شناسی به آن اشاره نشده و دلالت بر لطف الهی در مصون بودن پیامبر اکرم(ص) از هرگونه خطا و اشتباه دارد، تبیین خواهد شد.

خانواده از مهم‌ترین ارکان اجتماعی است. نقش کلیدی در خانواده به عهدة همسران است. میان برخی از زوجین آسیب‌های جدی و عدم تفاهم وجود دارد. با توجه به تأثیر آسیب‌ها در فرایند زندگی، شایسته است روابط همسران به‌طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. روش‌هایی در زوج‌درمانی مورد توجه اندیشمندان علوم تربیتی و روان‌شناسان قرار گرفته که متاسفأنه نتوانسته به‌طور جامع و عمیق به کنترل آسیب‌ها بپردازد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی ـ تحلیلی به سبک ارتباطی همسران مبتنی بر حضور الهی در زوج‌درمانی اسلامی و مبانی آن می‌پردازد. یافته‌های پژوهش حاکی از باورهایی عمیق دربارة حضور خدا در سبک ارتباط اسلامی در روابط زوج‌هاست. توجه به حضور خداوند، سبک ارتباطی همسران را تعالی خواهد بخشید و اثرات قابل‌توجهی در این رابطه دارد. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی است که مهم‌ترین اثرات رفتاری زوج‌درمانی اسلامیِ مبتنی بر حضور خدا، عبارت‌اند از: حسن خلق، احترام به همسر، عفو و گذشت، مدارا کردن، رعایت ادب و حیاء و قدردانی.

واژة امنيت، مصدر جعلي از مادۀ امن است. کلمه امن در لغت به‌معناي اطمينان‌خاطر، احساس آرامش و نبود هراس و نگراني است. براساس اين تعريف، واژه‌هاي امن و امنيت، هر دو دربردارندۀ ابعاد ايجابي و سلبي است؛ يعني ازيک‌سو، بيانگر اطمينان و آرامش رواني، و از سوي ديگر، بيانگر نبود ترس و نگراني هستند. امنيت رواني عبارت است از: احساس نسبي رهايي از خطر، رهاورد اين احساس، حالتي خوشايند است که آرامش جسمي و رواني را به‌دنبال دارد. پژوهش حاضر کوشيده تا با بهره‌گيري از دانش فقه و روان‌شناسي، مؤلفه‌هاي امنيت‌سوز در عرصة امنيت رواني خانواده را بررسي و با طرح راهکارهاي امنيت‌ساز براساس اين دو دانش، سازوکار تأمين امنيت رواني را پيش‌روي مخاطب خود قرار دهد. مقاله با روش تحليلي ـ توصيفي و با بهره‌گيري از ديدگاه امنيتي شهيد اول که آن را تحت عنوان «مصالح خمسه» در فقه بيان کرده، موضوعات محوري در حوزة امنيت رواني را مورد واکاوي قرار داده، و از سوي ديگر، با استفاده از دانش روان‌شناسي نقاط مشترک و حتي متضاد اين دو دانش در عرصة امنيت رواني را مورد بررسي قرار داده است. اما با توجه به ظرفيت محدود مقاله، تلاش شده تا محوري‌ترين عوامل امنيت‌سوز و امنيت‌ساز مورد توجه قرار گيرد. بنابراين پرداختن به ساير مؤلفه‌هاي امنيت رواني از حوصلة اين پژوهش خارج است.