جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ازآنجاکه یکی از راه‌کارهای مهم تجلی خداوند در اعمال و رفتار انسان‌ها در جامعه، تصحیح تصورات نادرست از خداوند است؛ این پژوهش كه به روش توصيفي‌ ـ تحليلي انجام گرفته است، به ارائه تصورات ذهنی صحیح از خداوند از ديدگاه آیات و روایات معصومان مي‌پردازد. انتخاب عنوان تصورات صحیح از خداوند در این پژوهش (که به روش کتابخانه‌ای انجام شده) بر مبنای استخراج تصورات نادرست از خداوند است که از یک پژوهش کیفی جداگانه با عنوان «بررسی کیفی انگاره‌های ذهنی نادرست از خداوند» به روش تحلیل محتوا بر روی دانشجویان دختر شاغل به تحصيل در غیر رشته‌هاي الهیات در دانشگاه میبد به ‌دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می‌دهد که ارائه و آموزش تصورات ذهنی صحیح از خداوند سبب محبت و اشتیاق افراد نسبت به خداوند و در نهایت، اطاعت‌پذیری و تجلی خداوند در افعال و کردار انسان‌ها خواهد شد. برخی تصورات صحیح از خداوند عبارتند از: تشبیه در عین تنزیه، توجه به مراتب بالا و وسعت معنا و مصداق در موضوعات دیني، و... .

تفسیر المیزان یکی از تفاسیری است که در موارد متعدد و گسترده‌ای به معناشناسی مفردات قرآن پرداخته است. علامه طباطبائی با در نظر گرفتن قرائن و شواهد درون‌متنی آیات، به‌ویژه با بهره‌گیری از قاعدۀ سیاق، به‌طور دقیق به کشف معانی واژگان قرآنی مبادرت ورزیده است. نوشتار پیش‌رو که با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، به دنبال کشف و ارائۀ کارکردهای سیاق در تعیین معانی واژگان قرآنی در تفسیر المیزان است. حاصل مطالعات انجام‌شده این است که مهم‌ترین کارکردهای سیاق در کشف و تعیین معنای واژگان قرآنی را می‌توان در مواردی از جمله: تبیین و تشریح معنای واژگان، تعیین دایرۀ مفهومی مفردات، ترجیح معنای یک واژه از بین احتمالات مختلف، تعیین مصادیق واژگان، بیان معنای متفاوت و تحول معنایی یک واژه در کاربردهای مختلف برشمرد.

عزت به معنی شکست‌ناپذیری و اقتدار، یکی از نیازهای فطری انسان است که در همۀ دوران زندگی انسان نقش اساسی ایفا مي‌کند. قرآن کریم راه‌کارهای حقیقی تأمین آن را به صورت ضابطه‌مند بیان کرده و این راه‌کارها در قالب یک فرایند که از آغاز و انجامی برخوردار می‌باشد، قابل تصویر است. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد بیان فرایند تأمین نیاز به عزت از دیدگاه قرآن است. حاصل تحقیق این است که شناخت عزت حقیقی و باور به خاستگاه الهی آن و معرفت به حقیقت وجودی خویش، از راه‌کارهای شناختی عزت‌مندی است که در نقطۀ آغاز فرآیند قرار دارد. پس از این دو مرحله، نوبت به تحقق صفات لازم در انسان می‌رسد و در ضمن آن، صفت والا و ارزشمند تقوای الهی از مهم‌ترین آنها برای کسب عزت قلمداد شده است؛ و در نهایت به یکی از مهم‌ترین رفتارها یعنی جهاد در راه خدا که نشان‌دهندۀ اوج عزت انسان است، ختم می‌گردد.

همة انسان‌ها دارای فطرت الهی هستند، ولی این فطرت گاه بر اثر موانع مختلفی محجوب می‌ماند؛ ازاین‌رو، نیاز به شکوفایی و فعلیت‌بخشی دارد. در نقطة مقابل موانع فطرت، عواملی باعث شکوفایی فطرت می‌گردند که در این میان، عامل ذکر و یاد الهی از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رود. هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تفسیر موضوعی، نقش ذکر در شکوفایی فطرت الهی در انسان را مورد بررسی قرار دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد از دیدگاه قرآن کریم ذکر و یاد الهی در شکوفا شدن فطرت الهی انسان تأثیر ویژه‌ای دارد و به هر اندازه‌ که یاد خدا و توجه به معبود در وجود انسان بیشتر و عمیق‌تر باشد، معرفت شهودی به او بیشتر خواهد شد و فطرت الهی انسان بیدارتر و شکوفاتر می‌شود. این موضوع نمودها و آثار روشنی از قبیل نورانیت دل، بصیرت‌یابی انسان و قرب به خدای متعال، در زندگی اهل ذکر دارد. ذکر برای اینکه در شکوفایی فطرت الهی انسان تأثیر بگذارد، باید شرایطی داشته باشد که مهم‌ترین آنها خالصانه بودن، تداوم داشتن، کثیر و پنهانی بودن است.

نزاع درون‌گرایی ـ برون‌گرایی در معرفت‌شناسی معاصر، ابعاد مختلف روبه‌گسترشی دارد. در این مقاله تلاش می‌کنیم قابلیت‌های فلسفه‌ی صدرایی برای حضور در این گفتمان را نشان دهیم. هدف اصلی این است که با تکیه‌ی بر معرفت‌شناسی صدرایی، از نوعی درون‌گرایی دفاع کنیم که دسترسی معرفتی به مؤلفه‌های لازم برای توجیه باور را شرط محوری در نظر می‌گیرد. در این مقاله استدلال می‌شود که برای دفاع از هرگونه شناختی، نخست باید امکان معرفت بی‌واسطه و مستقیم به حالات ذهنی را پذیرفت و چنین معرفتی، از تعریف سه‌جزئی معرفت فراتر می‌رود و درون‌گرایی صرفاً با تکیه‌ی بر تقسیم معرفت به حضوری و حصولی دفاع‌پذیر می‌شود. درواقع بخشی از ابهامات موجود در جدال درون‌گرایان و برون‌گرایان، از بی‌‌توجهی به ویژگی‌های معرفت حضوری و تمایز آن از معرفت حصولی ناشی می‌شود. سپس باتوجه‌به ویژگی‌های معرفت حضوری و همچنین با تکیه‌ی بر تقسیم معرفت به بسیط و مرکب، به سه اشکال اصلی که بر درون‌گرایی وارد شده است، پاسخ خواهیم داد و برای مثال‌های نقضی که برای درون‌گرایی وجود دارد، راه‌حلی ارائه خواهیم کرد.

در واکاوی پرسش از مصداق سعادت اخلاقی و با وفاداری به ظاهر الفاظ، پاسخی تقریبا یک‌دست در کلمات فلاسفه اسلامی بیان شده که از تجمیع سعادت دنیوی و اخروی، یا اصلاح توأمان نظام معاش و معاد حکایت می‌کند. اما در خوانش تفصیلی‌تر، پرسش از ترجیح جانب دنیوی یا اخروی سعادت همچنان گشوده است. مطابق نتایج حاضر، از عصر کندی تا زکریای رازی سعادت اخروی را در امتداد سعادت دنیوی می‌یابیم. با ظهور فارابی و تا پیش از خواجه نصیر جریانی حاکم می‌شود که در پی توازن سعادت دنیوی و اخروی است. در اخلاق ناصری نگرشی به بار می‌نشیند که سکونت دنیوی را به عنوان مقدمه جبری یا داروی شفای اخروی تلقی می‌کند و از پی آن مضمون سعادت دنیوی عملا متروک می‌گردد. با این حال از پی تغییر موازنه به سود سعادت اخروی، مسیر تضعیف عمران اجتماعی به نفع سعادت فردی رواج می‌یابد. تحلیل انتقادی این وضع هدف مقاله پیش‌روست.

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب صفات شيعيان واقعي. حضرت مي‌فرمايند: با تفويض صحيح (همه امور به خدا) به آسايش دل دست ياب و آسودگي تن را در آسايش دل جست‌وجو كن، و با كاهش خطا، آسودگي دل را به دست آور. روان‌شناسان و اگزيستانسياليست‌ها معتقدند كه انسان حيوان مضطرب است. اگر انسان اضطراب نداشته باشد، انسان نيست. راه‌حل روان‌شناسان براي درمان اضطراب اين است كه اصلاً نبايد به سختي‌ها و گرفتاري‌هاي زندگي انديشيد و بايد به دنبال خوشي و سرگرمي بود. ولي انبياي الهي معتقدند كه براي رهايي از اضطراب‌هاي دنيايي، بايد ماهيت اين عالم و دنيا را كه گذرگاه و موقتي است، شناخت. كسي كه سختي‌هاي اين دنيا را تحمل كند و وظايفش را انجام مي‌دهد، به آرامش و آسايش ابدي خواهد رسيد. بايد امور را به خدا واگذار كرد. لازمه واگذاري امور به خدا اين است كه انسان احساس آرامش كند و تنها نگراني او انجام وظيفه به بهترين شكل باشد. واگذاري كارها به خدا و اعتماد به او درباره سرانجام امور، راهي است براي آرامش روح و ريشه‌كن كردن اضطراب،‌ ناراحتي و ترس‌هاي بي‌دليل.

یکی از مسائل مهم انسان‌شناسی، شناخت نیازهای انسان است. قرآن کریم برای هدایت انسان نازل شده و توجه ویژه به نیازهای او دارد، شناخت این نیازها از منظر قرآن از اهميت ویژه برخوردار است. انسان چه نیازهایی دارد؟ آیا نیازهای انسان صرفاً مربوط به بقا و کمال بعد مادی اوست یا نیازهای غیرمادی نیز دارد که به کمال بعد معنوی او مربوط می‌شود؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تفسیر موضوعی، با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبائی در تفسیر المیزان به بررسی این مسئله پرداخته و به نکاتی به شرح زیر دست یافته است: نیازهای انسان از ابعاد وجودی او نشئت گرفته‌اند؛ با توجه به آیات قرآن، انسان دارای دو دسته نیاز مادی و معنوی است؛ مهم‌ترین نیازهای مادی انسان شامل خوردن و آشامیدن، مسکن، پوشش، همسر، خواب و امنیت است؛ و نیازهای معنوی انسان دربرگیرنده اموری چون شناخت، هدایت، عزت، ولایت، پرستش، محبوبیت و احترام، الگو، زینت و آرایش، دین، و اطمینان قلب است.

بشر امروز در شناخت بسیاری از مسائل انسان‌شناختی، ازجمله نیازهای واقعی انسان به خطا رفته و آن را به اموری حیوانی تقلیل داده و همین خطا او را به ورطه بحران هویت و فساد کشانده است.‌ از دیدگاه قرآن کریم، انسان نیازهایی فرامادی و متعالی دارد و کمال او در گرو تأمین همین نیازهاست. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر تفسیر موضوعی به بررسی بنیادی‌ترین نیازهای متعالی انسان از منظر قرآن می‌پردازد؛ طبق این پژوهش، بنیادی‌ترین این نیازها عبارتند از: نیاز به دین و ابعاد آن، یعنی خداشناسی، راه و راهنماشناسی و معادشناسی؛ همچنین انسان برای رشد و تعالی روحی نیازمند پرستش خداوند و رعایت احکام و ارزش‌های الهی است؛ عزت‌خواهی، کرامت‌طلبی و فضیلت‌‌‌‌‌خواهی و همچنین آرامش روحی، شادی معنوی و محبت حقیقی که در سایۀ حیات طیبه دینی میسر می‌گردد، بخشی دیگر از همین نیازهاست. چگونگی تأمین صحیح این نیازهای متعدد و متنوع، در حقیقتی به نام دین الهی به انسان عرضه شده است.

ازجمله شناخت‌های انسان که در کمال او مؤثر است، معرفت شهودی است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی نقش ایجابی و سلبی معرفت‌های شهودی انسان در تکامل اختیاری او از دیدگاه قرآن در چارچوب تفسیر موضوعی آیات می‌پردازد. یافته‌های پژوهش حاکی است که برخی از آیات دلالت دارند بر اینکه معرفت شهودی انسان به خود و خداوند، عین کمال است و در رسیدن آدمی به کمال بالاتر نیز نقش ایجابی دارد. مطابق دلالت دسته‌ای دیگر از آیات، خداوند خود به برخی از بندگان خاصش معرفت‌هایی شهودی اعطا می‌کند که موجب افزایش کمال آنها می‌گردد. از دلالت ضمنی پاره‌ای از آیات هم استفاده می‌شود که بعضی از معرفت‌های حضوری می‌توانند تأثیر سلبی در کمال آدمی داشته و عامل سقوط و زمینه‌ساز دوری او از سعادت باشند. درک القائات شیطانی و احساس درونی استقلال و بی‌نیازی از خدا از این قبیل‌اند.