جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ساخت گنبد و بارگاه ازجمله مسائل مورد توجه مسلمانان، از صدر اسلام تا کنون، بوده است. وجود گنبد و بارگاه بر قبور انبیا، اولیا و بزرگان در طول تاریخ، گواه بر این مطلب است. این مسئله در میان مذاهب اسلامی بحث و بررسی شده است و نقاط اشتراک فراوان و اختلافات جزئی در نظرات آنان وجود دارد. در این تحقیق، با روش تطبیقی، دیدگاه مذاهب اسلامی دربارۀ ساخت گنبد و بارگاه بر قبور بررسی شده است و این نتیجه یافت شد که مذاهب اسلامی، اعم از مذاهب اربعۀ اهل‌سنت و مذهب امامیه، ساخت گنبد و بارگاه را به‌صورت مطلق نهی نکرده­اند و فقط در مسائلی، همچون گچ‌کاری و گِل‌کاری، حکم به کراهت داده­اند. حال‌آن‌که برخی از این مذاهب اسلامی، همچون امامیه و احناف، ساخت گنبد و بارگاه، برای انبیا و اولیا را نه‌تنها مکروه ندانسته‌اند، بلکه جایز و نیکو بیان کرده­اند.

یکی از راه‌های علمی بررسی تعاملات ادبی و فرهنگی ملل، بررسی میزان و نحوة حضور بینامتنی عناصر زبانی، فرهنگی و اندیشگانی آن‌ها در متون ادبی یکدیگر است. مطالعة بینامتنی متون ادبی ایران و یونان باستان می‌تواند میزان و نحوة دادوستد ادبی، فکری و فرهنگی آن‌ها را به‌خوبی نشان دهد. از مهم‌ترین جلوه‌‌های مراودات فرهنگی ایران و یونان، تجلّی آراء تربیتی، اخلاقی و اجتماعی حکمای یونان باستان در قابوس‌نامه است. این مقاله به روش توصیفی-تطبیقی تعاملات بینامتنی قابوس‌نامه را با استناد به شواهد متعدد و متنوّع، بر اساس نظریّة ژرار ژنت تحلیل کرده، به این نتایج دست‌یافته‌است که کثرتِ موضوعات اخلاقی و اجتماعی مأخوذ از حکمای یونان باستان در قابوس‌نامه، گویای اهمیّت اخلاق در سعادت فردی و اجتماعی حکمای یونان باستان و توجّه ادبای ایران به این سرزمین به‌عنوان یکی از خاستگاه‌های مهم دموکراسی جهان است. توجّه بارز عنصرالمعالی به حکمت افلاطون ناشی از تفکّر آرمان‌شهری وی در تألیف قابوس‌نامه تحت تأثیر آموزه‌های یونان باستان و معارف تمدّن‌های گوناگون بشر است. بسامد بالای بینامتنیّت ضمنی، به‌ویژه ترجمة هنری و تلمیح، متناسب با حیثیت ادبی والای قابوس‌نامه و فراوانی بینامتنیّت صریح، به‌ویژه نقل‌قول و ارسال‌المثل، نشان امانت‌داری، اندوختة فراوان حکمی و حافظة قوی عنصرالمعالی و استناد آشکار وی به حکمای یونان برای اقناع و ترغیب مخاطب است.

کیفیت تعیین امام جامعۀ اسلامی و شرایط، آن یکی از مسائل پراهمیت در حوزۀ سیاست اسلامی است. از این‌رو، مقالۀ پیش‌رو به بررسی ابعاد مختلف امام هم‏چون: ضرورت وجود امام،‌ شرایط انتخاب امام و... از نگاه ابن‌تیمیّه پرداخته، درصدد بازخوانی اندیشۀ وی در این حوزه می‌باشد. او با تأکید بر اصل «انسان مدنیّ الطبع است» ضرورت وجود امام و راهنما برای هر جامعه‏ای، هرچند کوچک را توضیح می‌دهد. از این‌رو، شرایطی را در دو سطح «عمومی» و «خصوصی» برای امام مطرح کرده است که در این میان، اصل اساسی و شرط مهم، همراهی اهل شوکت با امام می‏باشد که دیگر شرایط را نیز تحت تأثیر قرار داده است. اگرچه همراهی اهل شوکت، به عنوان پوششی از سوی او بر اصل قهر و غلبه به‏کار برده شده است؛ اما او برای امام وظایفی مثل رعایت عدل در میان مردم و بازگرداندن امانت (دارای وجوه مختلفی نظیر: انتخاب والی اصلح، عدم فروش آیات خداوند به بهای اندک و...) تعیین کرده است و خروج مسلحانه علیه امام را نیز جایز نمی‌داند.

فیشته در فلسفه متأخرش با مبنا قراردادن خدا در مقام معیار امر اخلاق، می‌خواهد یک پیوندی میان اخلاق و بیلدونگ شکل دهد که باعث تعالی و شکوفایی افراد در زندگی شود. فیشته برای رهایی از ثنویت دکارتی و برخلاف اسپینوزا که جوهر همه چیز را طبیعت درنظر می‌گیرد، خدا یا واحد را وجود نابی می‌داند که با نوری که بر هستی می‌تاباند زندگی را در عالم پدیدار می-کند. درواقع برای فیشته خدا در برون‌شدگی خود نوری بسیط است که این نور می‌تواند در عین مطلق بودن زندگی و هارمونی را در هستی آشکار کند. اساساً فیشته متأخر زندگی و وحدت شکل گرفته در عالم را وابسته به خدا یا همان نور ناب می‌داند. درنتیجه اگر انسان‌ها در زندگی می‌خواهند همانند واحد در وحدت قرار گیرند باید به‌وسیله یک بیلدونگ به اتحاد برسند که محور آن امر اخلاقی است. در اصل ایجاد وحدت فراگیر و فهم خدا در مقام معیار امر اخلاقی و خالق زندگی دو رسالت اصلی انسان در فلسفه متأخر فیشته است.

خانه ها و موزه ها راویان مشترکی از جنس خاطره اند. بر خلاف سناریو ی هویّت مدرن که بدن را عاری از هرگونه خاطره ی فضایی می خواهد، فضا سازی در خانه ها به مثابه موزه ها مستعد گشایشی جهانی می باشند. این فضا مندی، حرکتی در"آستانه" است، با این قیاس که کاربران در یک موزه، انرژی ترکیب شده با فضای درونی موزه را امتداد می دهند. موزه بالذّات، آستانه است. امّا ما در خانه ها ساکن می شویم. این چالش، اغلب در موضوعات مهّم علوم انسانی با عنصری از جنس خاطره عجین می شود که در بسیاری از خاطرات، غیاب، عنصری برانگیزاننده است تا هر وقت که بتوان بازیافته و به گونه ای دگر باز-ساخته شوند. این باز-بینی در بناهای ترجمانی، با این فرض که اتمام بخشی از ناتمام های"دیگری"اند، در بستر تجارب متناقضِ فرهنگ و زبان بر ما حادث می شوند. دیگری می تواند همان مکانیّت فرهنگی باشد. واکاویِ تئوری ترجمه می تواند به بنیان نظریه های انتقادی در جامعه معماری، میان رشته با تخصص دقیق فلسفی، وسعت فهم دهد. هدف از انجام این پژوهش، به روش ساختارگشایی دریدایی، قیاس تحلیلی یک متن اصیل و ترجمه شده با محوریت زبانشناسی است. با این نگاه که هر بنای معماری می تواند یک متن نوشته شده باشد. حال با این سوال که آیا فرایند باز-سازی در معماری می تواند ترجمه ای از زبان متنیِ معماری شمرده شود؟ ریشه شناسی خاطره از نقطه نظر پل ریکور، والتر بنیامین و روش نقد ژاک دریدا بر نظریات او ادامه دهنده بحث می باشد.

تفکیک منطق قضایای حقیقیه و خارجیه با تاریخ منطق در جهان اسلام ناسازگار است چرا که منطق‌دانان سینوی در مبحث احکام قضایا، روابط قضایای حقیقیه با قضایای خارجیه را بررسی کرده‌اند چنان که در مبحث قیاس، به بحث از اختلاط قضایای حقیقیه و خارجیه پرداخته‌اند و آشکار است که بیان روابط و اختلاطات تعدادی از قضایا در دو منطق مختلف ممکن نیست و لازم است که در یک منطق واحد انجام گیرد. برای برون رفت از این مشکل، به نظر می‌رسد که زبان و نظریة برهان منطق‌های کلاسیک و آزاد محمول‌ها را باید به گونه‌ای تقویت کرد که از عهدة بیان و اثبات احکام، روابط و اختلاط‌های قضایای حقیقیه و خارجیه برآید. برای این منظور، دست کم سه راه به نظر می‌رسد: نخست تلفیق منطق کلاسیک و آزاد محمول‌ها، دوم: تقویت منطق کلاسیک محمول‌ها با افزودن محمول «وجود خارجی» و سوم: تقویت منطق آزاد محمول‌ها با افزودن «منطق موجهات». خواهیم دید که روش نخست موفقیت‌آمیز است و در روش دوم، با تقویت منطق کلاسیک محمول‌ها می‌توان قضایای خارجیه را بر حسب قضایای حقیقیه تعریف کرد ولی در روش سوم، با تقویت منطق آزاد محمول‌ها نمی‌توان قضایای حقیقیه را بر حسب قضایای خارجیه تعریف نمود. با توجه به این، نتیجه خواهم گرفت که رویکرد موجهاتی در تحلیل قضایای حقیقیه و خارجیه به شیوه‌ای که پیش از این به کار گرفته می‌شده ناقص یا نادقیق بوده و باید بر اساس یکی از دو روش نخست ارائه شده در این مقاله، تدقیق و تکمیل شود.

تعبیر «من دون الله» از تعابیر پر تکرار قرآن در تبیین ملاک توحید و شرک است. اصرار قرآن بر کاربرد این تعبیر نشان از معیار بودن این کلمه برای بازشناسی توحید و شرک است. چیستی و جایگاه تعبیر «من دون الله» در تبیین توحید و شرک، موضوعی است که کم‌تر به آن پرداخته شده است. دقت در آیات قرآن با محوریت تعبیر «من دون الله» بیانگر آن است که تبیین وهابیت از این اصطلاح باطل است و ترجمۀ آن به مطلق غیرالله منجر به بروز پیامدهای شومی، همچون تکذیب برخی آیات خواهد شد. بر همین اساس، بهترین واژه برای تبیین این تعبیر و اصطلاح قرآنی به جای خداوند و در مقابل و برابر خداوند متعال مناسبت‌تر است.

فلسفه سیاسی سقراطی معطوف به تربیت نفس‌های مستعد برای چرخیدن به سوی بهترین شیوه زندگی، یعنی شیوه زندگی فلسفی، است. روایت افلاطونی از این شیوه زندگی، متضمن معنایی مضیّق است، به طوری که تحصیل آن، جز از رهگذر نفی اصولی شیوه زندگی سیاسی به مثابه یک شیوه زندگی با محدودیت‌های طبیعی، متصوّر نیست. اما فلسفه سیاسی سقراطی، منحصر به روایت افلاطونی نیست. ارسطو در کتا‌ب هفتم سیاست، طرحی از فلسفه سیاسی سقراطی پی می‌افکند که به زعم او می‌تواند نارسایی روایت افلاطونی را برطرف کند. راهی که ارسطو در آنجا پیش می‌گیرد، توسیع معنای شیوه زندگی فلسفی به نحوی است که بتواند به مجموعه‌ای از آموزه‌های تربیتی بهترین رژیم بدل گردد. به عبارت دیگر در روایت ارسطویی یک ارجاع صریح به مطلوبیّت شیوه زندگی سیاسی، در عین تامین غرض سقراطی، وجود دارد. این مقاله کوششی در جهت ایضاح این روایت و تامل در اهمّ دقایق سقراطی در کتاب‌ هفتم سیاست ارسطو است.

مسئله رابطه نفس ناطقه با بدن و واسطه بودن روح بخاری، به شکل‌گیری مباحث فلسفی فراوانی در این زمینه منجر شده‌است. یکی از این مواردْ علل و نشانه‌های بیماری‌های روانی، مانند افسردگی مالیخولیائی است که از دیدگاه ابن‌سینا مهم‌ترین دلیل به‌وجود‌آمدن آن و مؤثرترین شیوه درمان آن را باید در رابطه نفس ناطقه با بدن جست‌و‌جونمود. افسردگی مالیخولیا به‌معنای انحراف افکار و صورت‌های ذهنی انسانی از مسیر صحیح است که در این حالت انطباق مفاهیم علمی با خارج مختل می‌شود و لذا شخص در افکار و پندارهای نادرست خود غرق‌می‌گردد. این بیماری روانی دارای مراتب مختلفی است که در شدیدترین حالت آن، یعنی مانیا، ادراکات فرد بیمار تا حد زیادی از عالم واقعیت منحرف‌می‌گردد، دائماً به مردگان می‌اندیشد و ممکن است خود را فوت‌شده تلقی‌نماید. ازنظر ابن‌سینا علت اصلی این بیماری را باید در ضعف روح بخاری جستجوکرد که این ضعف موجب ضعف ارتباط نفس با بدن می‌شود. ریشه این ضعف نیز غلبه مزاج سودائی در مغز است که باعث اختلال در عملکرد روح بخاری به‌عنوان رابط نفس و بدن می‌شود. درمجموع نحوه مواجهه ابن‌سینا با افسردگی مالیخولیا نشان‌دهنده روی‌کرد جامع وی در مواجهه با اختلالات روانی است. روی‌کردی که هم در مبانی فلسفی وی و هم شواهد و مطالعات تجربی ریشه دارد.

هگل در پدیدارشناسی روح می‌کوشد این دعوی خود را به روشنی تبیین کند که آن‌چه او آن را نظام علم می‌خواند تنها می‌بایست از طریق «زندگی مفهوم» سامان پیدا کند. در این مقاله تلاش خواهیم کرد نشان دهیم که اولاً هگل در پدیدارشناسی روح چه نقشی برای مفهوم قائل است، ثانیاً کاربست این واژه در این کتاب را بررسی کرده و از این خواهیم گفت که هگل در آن چه معانی‌ای از این واژه مراد می‌کند، ثالثاً این مسئله را بررسی خواهیم کرد که مفهوم مورد نظر او چگونه از حدودی که کانت برای مفهوم قائل است برمی‌گذرد و در پایان با اشاره به تفاسیر پیپین، هولگیت و استرن، تلاش خواهیم کرد نشان دهیم که بر خلاف تصورات غالب در هگل‌پژوهی معاصر، آن‌چه در بخش دانش مطلق پدیدارشناسی روح روی می‌دهد، نه چنان که هولگیت می‌پندارد بی‌بنیان شدن یقین آگاهی به خود است و نه حتی به اطلاق رسیدن آگاهی، بلکه در این بخش، این مفهوم است که به اطلاق می‌رسد.