جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مشكلات الفتوحات المكية، نوشته عبدالکریم جیلی (826-767ق) است و شرحی بر عبارات دشوار فتوحات مکیه اثر عرفانی ابن عربی (638-560ق) در باب پانصدوپنجاه‌ونه آن است. این اثر با مقدمه و تحقیق یوسف زیدان (1958م) نویسنده، مورخ و پژوهشگر مصرى چاپ شده است. زیدان می‌گوید: جیلی (به‌ویژه در این شرح) تصوف را با نگاه فلسفی عمیق ممزوج کرده است و دیگرانی هم که پس از او آمده‌اند، اسلوب وی را دنبال نموده‌اند. باب پانصدوپنجاه‌ونه از فتوحات، در نگاه صوفیه نشانه‌ای از آیات نیکوی تصوف و گفتار جامعی از فتوحات مکیه یا به تعبیر ابن عربی «باب اسرار» است و وصایایی را با عنوان «في معرفة الأسرار و حقائق من منازل مختلفة» برای مرید سالک ارائه داده است. این باب، جداگانه با عنوان «وصایا» نیز عرضه شده است‏. در باب اسرار، مثال‌های رمزی و ایجاز لفظی به‌شدّت نمود دارد؛ مثلا آنگاه که ابن عربی می‌خواهد حال صوفی‌ای را که رو به‌سوی خدا آورده و از دنیا با همت خویش جدا گردیده و هیچ برای او نمانده جز خدا، توصیف نماید، تعبیر «طرق الباب» را به‌کار می‌گیرد و برای بیان حالت خالی نمودن دل از همه مشغولیت‌های دنیوی، رمز «فراق» را برمی‌گزیند؛ به‌خاطر این ویژگی اسرار و سایر ویژگی‌ها (که در مقدمه محقق ذکر شده)، جیلی به نوشتن این شرح همت گمارده؛ البته وی باب پانصدوپنجاه‌ونه از فتوحات را به‌طور کامل شرح نداده و تنها به شرح باب‌های ده‌گانه آغازین از باب الابواب یا باب الاسرار اکتفا کرده؛ شاید به اعتقاد وی همین مقدار برای سخن گفتن از جان اندیشه‌های ابن عربی و همه دیدگاه‌های مهم وی (با قطع نظر از تقید دقیق به الفاظ) کافی بوده است. یوسف زیدان نیز با تحقیق خود، نسخه‌های خطی را گرد آورده، آن‌ها را توصیف کرده، با هم مقابله نموده و بهترین عبارت‌ها را از هر نسخه‌ای برگزیده، نشانی آیه‌های قرآنی و حدیث‌های نبوی را ذکر کرده و در پایان، کشافی برای آن‌ها، اعلام، اصطلاح‌ها و قافیه‌ها نوشته است‏.