جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين متن درس اخلاق استاد به طلاب علوم ديني پيرامون رابطة دين و اخلاق است. دين شامل احكام، اعتقادات و اخلاق است. دين اسلام يعني دين حق، بر سه اصل استوار است: ايمان به خدا، ايمان به روز جزا و ايمان به آنچه خداي متعال نازل كرده است. اين سه، اصول دين (توحيد، نبوت و معاد) است. بنابراين، دينداري امري اعتقادي، تعبدي و عملي داراي مراتب است كه حد نصاب آن، همان اعتقاد به اصول دين است. دو فرضيه پيرامون رابطة دين و اخلاق مطرح است: 1. در اسلام، ارزش اخلاقي بدون اعتقاد به خدا، پيامبر و قيامت مفهومي ندارد. 2. بعضي مراتب اخلاقي، بدون دين تحقق نمي‌يابد. آنچه پذيرفتني است، فرض دوم است و ايمان و عمل صالح با يكديگر متلازم هستند. اين مقال، به تفصيل پيرامون رابطه دين و اخلاق مي‌پردازد.

پيشرفت و تعالي نظام اسلامي، وابسته به رهبران و کارگزاراني است که بتوانند حکومت و جامعه را براساس آرمان‌ها و مباني اصولي‌اش پيش ببرند. در نظام اسلامي، شناخت صحيحِ نيروها و اطلاع از شاخصه‌هاي ايشان، مانع نفوذ عوامل دشمن در بدنة نظام خواهد شد. بهترين راه براي شناخت خصوصيات کارگزاران در نظام اسلامي و ارائة الگويي مناسب در اين زمينه، مراجعه به مباني اسلام است. در اين پژوهش، مجموعه‌اي از ويژگي‌هاي کارگزاران، در جهت گزينش و به‌کارگيري آنها در نظام اسلامي براساس قرآن کريم و روايات معصومان‌(ره) در سه ساحت علمي، خُلقي و توانايي، مورد بررسي قرار گرفته است. مستندسازي شاخصه‌هاي کارگزاران در ابعاد علمي، خُلقي و توانايي براساس قرآن کريم و روايات، ابداعي است که اين مقاله را از ساير پژوهش‌ها متمايز ساخته است. اين پژوهش به تحليل شاخصه‌هاي کارگزاران در نظام اسلامي با بهره‌گيري از منابع مذکور با روش تحليلي ـ توصيفي مي‌پردازد. يافته‌هاي تحقيق بر اين امر حکايت دارد که کارگزار نظام اسلامي مي‌بايست از شاخصه‌هايي همچون علم و آگاهي، ولايتمداري، اخلاص در رفتار و عملکرد خود، مسئوليت‌پذيري و... برخوردار باشد.

اين متن شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي (ع) در باب اوصاف شيعيان واقعي. آن حضرت ايمان را بر چهار ستون و پايه قرار داده كه عبارتند از: صبر، يقين، عدل و جهاد. در جلسات گذشته سه ركن نخست و ارتباط اين چهار رکن را با يکديگر و تأثير آنها را در تقويت ايمان بيان كرديم. اكنون به بررسي و تفسير آن ركن چهارم از منظر آن حضرت، يعني جهاد مي‌پردازيم. حضرت در اين زمينه مي‌فرمايند: «والجْهِادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالصِّدْقِ فِي الْمَوَاطِنِ وَشَنَآنِ الْفَاسِقِينَ»؛ و جهاد از ميان آنها بر چهار گونه است: امر به ‌معروف و نهي ‌از ‌منکر، راستي در گفتار، و دشمني بدکاران. حضرت در اين كلام به شرح مبسوط ركن چهارم ايمان مي‌پردازد.

نظام سیاسی و حکومت یکی از بنیادی‌ترین و پرمناقشه‌ترین مباحث اندیشة سیاسی تاریخ اسلام است و عالمان و فقیهان، به‌ویژه عالمان شیعه برای حفظ اسلام و صیانت از مسلمین و جوامع اسلامی آرای گوناگونی را در این باب ارائه داده‌اند. آخوند خراسانی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین رهبران نهضت مشروطه و هدایت‌گر جنبش بیداری اسلامی از این حیث از جایگاه خاصی در جهان اسلام برخوردار است. ایشان با صدور احکام حکومتی متعددی در ساحت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و قضایی به حمایت و هدایت مردم و جامعه پرداخت. صدور این احکام براساس نیابت و ولایتی است که مرحوم آخوند در برخی از احکام خود بدان اشاره فرموده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی ـ توصیفی و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای به بررسی مهم‌ترین احکام حکومتی آخوند خراسانی در حمایت از استقلال و اسلامیت آن، ازجمله حکم جهاد علیه متجاوزان روسی و انگلیسی، سرنگونی محمدعلی شاه، تحریم خرید کالای خارجی، احکام حکومتی در باب مشروطیت و موارد دیگر بپردازد.

با فروپاشي شوروي، توانايي ايجاد جذابيت در قدرت تحت عنوان قدرت نرم وارد مباحث سياسي شد. همچنين با پيروزي انقلاب اسلامي و احياء نقش دين در سياست، قدرت معنوي در مباحث سياسي مطرح گرديد. درنتيجه، نسبت بين اين دو نوع از قدرت، به‌دليل بديع بودن طرح مباحث مربوط به آنها، دغدغه برخي نظريه‌پردازان علوم سياسي گرديد. ازاين‌رو، پژوهش پيش‌رو با روشي تحليلي ـ مقايسه‌اي درصدد بيان تفاوت‌هاي قدرت معنوي در اسلام با قدرت نرم است، تا مشخص کند که قدرت معنوي در اسلام از منابع مولد قدرت نرم نیست و خود نوعي ديگر از قدرت، به موازات قدرت نرم و سخت است. بنابراين مؤلفه‌هاي مفهومي قدرت معنوي در اسلام و همچنين منابع مولد آن، ابزارهاي به ‌فعليت رسيدن و نتايج حاصله از قدرت معنوي در اسلام با قدرت نرم متفاوت است.

بحث وظيفه حکومت ديني در قبال تربيت ديني مردم، از مسائل مهم فلسفۀ سياسي است. اين پژوهش با هدف بررسي اين مسئله با روش توصيفي ـ تحليلي به‌دنبال پاسخ به اين پرسش است که آيا حکومت نسبت به تربيت ديني انسان‌ها وظيفه‌اي دارد؟ و اين وظايف کدامند؟ با توجه به آيات و رواياتي که در زمينة تربيت ديني و رابطه آن با حکومت سخن گفته‌اند، دين اسلام علاوه بر توجه به نيازهاي مادي و معنوي افراد، وظيفه حکومت را فراتر از تأمين نيازهاي طبيعي و اوليه مردم دانسته و خود را نسبت به تربيت ديني و هدايت افراد به مسير سعادت، مسئول مي‌داند. همين نکته، تمايز حکومت ديني با حکومت غيرديني را، که بيشتر توجه‌شان به مسائل اين دنيايي بشر است، مشخص مي‌کند. برخي از مهم‌ترين اين وظايف عبارتند از: مبارزه با فساد و بدعت‌ها، توجه به نيازهاي مادي و تدبير امور اقتصادي، برابري همه در مقابل قانون، تأمين امنيت و مشورت با ديگران.

اين پژوهش در پی آن است که تفاوت كارآمدي به‌معناي تحقق عيني يا توان سيستم در تحقق كاركردهاي اساسي يك حكومت، به‌گونه‌اي‌كه اكثريت مردم و گروه‌هاي قدرتمند درون نظام، تحقق آن ‌را به‌عينه مشاهده كنند، در انديشۀ سياسي اسلام و غرب نشان دهد. ازاين‌رو، با مفروض داشتن «تأثير نوع پذيرش و مشروعيت نظام سياسي در کارآمدي نظام‌هاي سياسي»، چگونگي اثر ژرف التزام شهروندان به انجام تکليف سياسي ملهم از باور به ماهيت الهي قدرت در کارآمدي نظام مردم‌سالاري ديني را با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي بررسي کرده است. نتيجۀ حاصل از آن نشان مي‌دهد برخلاف حکومت‌هاي ليبرال که کارآمدي حاصل از برآوردن خواسته‌هاي مردم منشأ مشروعيت آنها شناخته مي‌شود؛ تنها با اجراي اوامر الهي، به‌ويژه عدالت، مشروعيت حکومت اسلامي حفظ و حتي تقويت خواهد شد، که اين امر به‌نوبه خود، افزايش التزام حکومت‌شوندگان به فرامين حکومت و در نتيجه بالا رفتن ضريب کارآمدي آن را به‌دنبال خواهد داشت.

يکي از منابع مهم قدرت نرم دين اسلام و حکومت ديني، نماز عبادي سياسي جمعه است که با روشنگري در اين نماز، مسلمانان با مسائل مهم روز، جامعه و نيات شوم دشمن اسلامي آشنا مي‌شوند. هدف پژوهش حاضر بررسي آثار قدرت نرمِ نماز جمعه با استفاده از بيانات مقام معظم رهبري است که به مهم‌ترين آنها پرداخته شده است. سؤال اصلي پژوهش اين است که از ديدگاه مقام معظم رهبري نماز عبادي سياسي جمعه به‌عنوان يک قدرتِ نرم در جامعه مسلمانان چه آثاري دارد؟ روش مقاله توصيفي ـ تحليلي و با شيوه کتابخانه‌اي است. يافته‌ها و نتايج تحقيق نشان مي‌دهد که از ديدگاه مقام معظم رهبري نماز جمعه به‌عنوان يکي از پايه‌هاي حفظ نظام اجتماعي و به‌عنوان قدرت نرم مي‌تواند در آگاهي‌بخشي مسلمانان نسبت به مسائل سياسي و اجتماعي روز و گسترش اخلاق و تربيت اسلامي تأثيرگذار باشد و نقش مهمي در ايجاد وحدت و دوري از تفرقه بين مسلمين و راه مقابله با تهاجم فرهنگي دشمن داشته باشد.

شکل‌گيري هر مکتب امنيتي، ريشه در باورهاي حاکم بر آن جامعه دارد. براين‌اساس، مقاله با روش تحليلي و استنباطي نقش اصول اعتقادي در تدوين راهبردهاي امنيتي و نظامي جمهوري اسلامي ايران را بررسي مي‌كند. در اين زمينه به چهار سؤال فرعي مبتني بر اصول اعتقادي شيعه پاسخ داده مي‌شود. به‌علاوه تمرکز پژوهش حاضر بر مهم‌ترين سند بالادستي، يعني قانون اساسي استوار است. همچنين تلاش شده تا با بررسي تطبيقي قانون اساسي ايران و آمريکا، ويژگي‌ها و کارآمدي نظريۀ رقيب نيز مورد واکاوي قرار گيرد. يافته‌هاي پژوهش حاکي از نقش‌ محوري آموزه‌هاي اعتقادي در هر دو الگو و ناکارآمدي الگوي رقيب در عرصۀ عمل است. براي نمونه تضعيف دين در غرب، منجر به کاهش امنيت مادي پس از دو جنگ جهاني شد. فقدان نظريۀ امنيتي و نظامي مصوب در ايران اسلامي، ازجمله اهداف نگارش پژوهش حاضر است، که يافته‌هاي آن مي‌تواند در این زمینه مورد استفاده قرار گيرد. همچنين اکتشافي بودن موضوع باعث شده تا از هيچ فرضيه‌اي در اين پژوهش استفاده نشود.

مسئلة جمعيت و رسيدن به جمعيتي متعادل و مطلوب (و به‌تبع آن نظام سياسي مستحکم و قدرت‌مند)، يکي از اهداف اوليه هر نظام سياسي است. لذا در حکومت اسلامي، تعادل و توازن جمعيت از باب اينکه يکي از زمينه‌هاي رشد و پويايي جامعه و محقق ‌شدن امنيت سياسي جامعه است، داراي اهميت بسزايي است. هدف از اين پژوهش، تبيين جايگاه و تأثير جمعيت متناسب در امنيت سياسي است. پژوهش حاضر مي‌کوشد با روش تحليلي و با استناد به منابع و اسناد موجود، تأثيرگذاري جمعيت متناسب بر مؤلفه‌هاي اصلي امنيت سياسي را تبيين و پيامدهاي کاهش و افزايش نامتناسب جمعيت، بر آن را ذکر کند. يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد که ارتقاء کمّي و کيفي جمعيت و رسيدن به نقطه تعادل، تأثير بسزايي در مؤلفه‌هاي اصلي امنيت سياسي دارد. داشتن جمعيت متناسب باعث توزيع مناسب منابع و درآمدها، رونق توليد، عدم وابستگي اقتصادي و سياسي، مشروعيت سياسي، آزادي، مشارکت، عدالت سياسي، عزت، اقتدار ملي، پيشرفت و توسعه مي‌شود.