جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مردم‌سالاري اسلامي شيوه‌اي حکومتي برآمده از دين و آموزه‌هاي آن است. اين سبک حکومتي همچون هر ايدئولوژي، ديدگاه و نظريه در حوزه‌هاي مختلف از اصول خاصي برخوردار است و با توجه به بافت فرهنگي در هر جامعه داراي ضوابطي است که الگوي آن را با ساير جوامع متمايز مي‌سازد. با توجه به بافت فرهنگي جامعه ايران که مبتني بر ارزش‌ها و آموزه‌هاي اسلامي است در اين مقاله تلاش شده است که اين مسئله مورد بررسي قرار گيرد که: از منظر دو منبع قرآن و حديث که از منابع اصلي دين اسلام به‌شمار مي‌روند مردم‌سالاري اسلامي از چه اصولي برخوردار است؟ از اين منظر در اين مقاله سعي شده است که ضمن استفاده از منابع کتابخانه‌اي، بهره‌گيري از روش توصيفي- تحليلي و بررسي آيات قرآن کريم و روايات اهل‌بيت(ع) اين مسئله مورد بررسي قرار گيرد. براساس يافته‌هاي پژوهش، در قرآن و حديث مردم‌سالاري اسلامي از اصولي همچون: «نفي سلطه و طاغوت»، «دانايي‌محوري»، «عدالت‌محوري»، «قانون‌مداري و قانون‌گرايي»، «تأمين آزادي»، «امر به معروف و نهي از منکر» و «خدمت‌گزاري» برخوردار است. در نتيجه، اين اصول هفت‌گانه به‌عنوان اصول‌محوري مردم‌سالاري ديني- اسلامي معرفي و مشخص شده‌اند.

دو مکتب آرمان‌گرايي و واقع‌گرايي از مکاتب معروف روابط بين‌الملل و عرصة ديپلماسي هستند. با توجه به اهميت ديپلماسي و تأمين منافع و امنيت ملي در کنار مصالح اسلامي و انقلابي، اين سؤال مطرح مي‌شود که چه رويکردي در دستور کار سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران با تأکيد بر ديدگاه مقام معظم رهبري قرار دارد؟ روش پژوهش استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي است. هدف اصلي اين پژوهش ارائه نگاه جامع و کامل نسبت به ديپلماسي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، با توجه به دو مکتب مهم آرمان‌گرايي و واقع‌گرايي است. نوآوري و يافتة مهم اين مقاله اين است که بررسي ساير ويژگي‌هاي مکاتب آرمان‌گرايي و واقع‌گرايي، حاکي از عدم انطباق کامل سياست خارجي و ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران با مکاتب مزبور است؛ لذا تبيين سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، الگويي منحصربه‌فرد را مي‌طلبد. ازاين‌رو، با طرح آرمان‌گرايي واقع‌بينانه و انقلابي سعي در شناخت آن داريم.

وقوع انقلاب اسلامي و مرجعيت فقه در عرصه‌هاي سياسي و اجتماعي، به پديداري مسائل و چالش‌هاي جديد فقهي انجاميد که يکي از آنها نحوۀ تنظيم روابط افراد با دولت است. در دانش غربي، اين مسئله در قالب‌هاي گوناگوني ازجمله قرارداد اجتماعي مطرح گرديده بود. ازآنجاکه قدرت سياسي به نحوه تنظيم روابط افراد با دولت مربوط مي‌شود؛ پرسش اصلي آن است که از ديدگاه فقهي، قدرت در حکومت اسلامي چه ماهيتي دارد؟ درواقع پرسش آن است که رابطه دولتمردان با شهروندان تحت چه عنوان فقهي قرار مي‌گيرد، تا درنتيجه ضوابط و هنجارهاي آن نيز معلوم گردد. اين مقاله با روش توصيف و تحليل تلاش مي‌کند تا به اين پرسش پاسخ دهد و بدين منظور به تحليل محتواي کلام فقيهان و ريشه‌يابي ادلۀ آشکار و پنهان به‌کاررفته در آن و توسعه ‌دادن آن مي‌پردازد. نتيجۀ تحقيق نشانگر آن است که از ديدگاه فقهي، رابطه افراد با دولت در قالب عقد شرعي امانت (وديعه) قرار مي‌گيرد. اندک فقهاي معاصر به‌صورتي گذرا به اماني ‌بودن قدرت در حکومت اسلامي اشاره کرده‌اند؛ اما در اين مقاله ادله و پيامدهاي اين مدعا بررسي مي‌گردد. ازجمله پيامدهاي اماني‌بودن قدرت، لزوم احراز امانت‌داري کارگزاران، نظارت بر آنان و لزوم ضمان در صورت ارتکاب تخلف از سوي آنان است.

مسئله ولایت فقیه، یکی از مسائل مهم اندیشۀ سیاسی فقهیان شیعه بوده است. مخصوصاً در عصر حاضر که با حاکمیت ولایت فقیه در ایران، مسائل مختلفی از جنبۀ معیار مشروعیت، نقش مردم در حکومت و همچنین کارکردهای حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه در جامعه مورد بحث قرار گرفته است. این پژوهش درصدد بیان ادله نظریه انتصاب و دیدگاه انتخاب در ولایت فقیه و همچنین بیان چند نمونه از کارکردهای ولایت فقیه در عرصه اجتماعی و دینی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و در برخی موارد به ارائه نقد و ارزیابی این دو دیدگاه پرداخته شده است. فهم مشترکات دو دیدگاه به صورت مختصر و نفی برداشت سکولاریسم از دیدگاه انتخاب با استناد به تصریح صاحبان آن از نکات مهم این پژوهش است. همچنین با استفاده از کلمات امام خمینی(ره) اثبات شده است که علی‌رغم اینکه برخی ایشان را طرفدار دیدگاه انتخاب معرفی کرده‌اند، ایشان در این قالب جای نمی‌گیرد؛ بلکه از متفکران اصلی نظریه انتصاب هستند.

از ديرباز حکومت ديني در قرآن و عهدين در عرصة فکري و ايدئولوژي بشر قابل طرح بوده است. اين دو مقوله ويژگي‌هايي دارند که به‌واسطة آنها از يکديگر متمايز مي‌شوند. از مهم‌ترين وجه تمايز اين دو نوع حکومت اين است که حکومت ديني از نظر قرآن داراي رويکردي الهي و خاستگاهي آسماني است؛ درحالي‌که حکومت ديني از منظر عهدين داراي خاستگاهي زميني (پادشاهي) است. درواقع، حکومت ديني در قرآن وجود دين را در تمام عرصه‌هاي اجتماعي، سياسي، اخلاقي، فرهنگي، اجتماعي و... واجب مي‌داند؛ ولي حکومت ديني در عهدين، وجود دين را در اين عرصه‌ها ممنوع مي‌شمارد. با اين وجود، مسئلة اصلي در اين پژوهش اين است که حکومت ديني در قرآن و حکومت ديني در عهدين از نظر ماهيت چه تمايزاتي با يکديگر دارند؟ پژوهش حاضر از نوع توصيفي ـ مقايسه‌اي بوده است. نتايج تحقيق حاکي از آن است که حکومت ديني از نظر قرآن، بهترين نوع حکومت محسوب مي‌شود؛ چراکه قرآن خود آخرين و کامل‌ترين کتب آسماني است. ولي حکومت ديني در عهدين به‌علت تحريف‌پذيري اين کتب آسماني و ماهيت سکولاري داشتن، مورد نفي واقع گرديده است و اين موضوع با دليل و برهان به اثبات مي‌رسد که هيچ‌يک از ويژگي‌هاي حکومت ديني در عهدين قابليت سازگاري با حکومت ديني در قرآن را ندارد.

يکي‌ از مباحث مهم در زمينة اخلاق، که در هر مکتب اخلاقي بايد به آن پرداخته شود و کاربردهاي مختلفي نيز دارد، «قلمرو اخلاق» يا به‌ تعبيري قلمرو ارزش‌هاي اخلاقي است. اين بحث با تعريف اخلاق ارتباط روشني دارد؛ زيرا مي‌توان اخلاق را به‌گونه‌اي تعريف کرد که فقط بخشي از ارزش‌ها را شامل شود؛ چنان‌که مي‌توان آن را به‌گونه‌اي ديگر تعريف کرد که دايره‌اش وسيع‌تر باشد. هرچند در محافل علمي در اين زمينه کم‌وبيش اختلافاتي به‌چشم مي‌خورد. ارزش اخلاقي به چيزي اطلاق مي‌شود كه در كمال نهايي انسان مؤثر است. ازاين‌رو، همه واجبات فردي و اجتماعي و مستحبات بايد به گونه‌اي انجام شوند كه زمينه‌ساز سعادت انسان شوند. البته بايد توجه داشت كه ارزش اخلاقي در عرف، شرع و از نظر عقل به نيت وابسته است. اولاً بايد رفتار داراي حسن فعلي باشد. ثانياً، ارزش‌هاي اخلاقي و معنوي در دين و براساس بينش الهي، داراي مراتب است و از نظر ارزش و اعتبار يكسان نيستند.

از مسائل مهم فلسفة سياسي، مطالعه زندگي اجتماعي انسان با لحاظ مباني فلسفي منتج به آن است که اين تحقيق با روشی تحلیلی و توصیفی در اين‌باره به بيان ديدگاه دو انديشمندِ از دو نحلة فلسفي مقابل (هابز و علامه طباطبائي) پرداخته است؛ که ديدگاه متفاوت اين دو متفکر در مورد ماهيت انساني با توجه به مباني‌شان، به دو نظر مغاير با هم در تبيين چرايي زيست اجتماعي انسان مي‌انجامد، که يکي از آنها (ديدگاه هابز) ناشي از ديد فيزيکاليستي به انسان و ادراکاتش بوده که به تجربة متکي بر مادي‌گرايي صرف قائل است و انسان را موجودي در پي برآورده کردن ميل منبعث از طبيعت انساني مي‌داند که سيري‌ناپذيري اين ميل به ارضاي اميال براساس طبيعت شريرش، او را به ستيزه‌گري در کنش با ديگران مي‌کشاند که راه‌حلش، جامعه‌پذيري براساس قراردادگرايي است و ديگري ناشي از واقع‌گرايي است که در آن، انسان مرکب از نفس مجرد و بدن مادي براي تکامل ذاتي‌اش که با قريحه استخدام ديگران همراه است، به جامعه روي مي‌آورد.

ايجاد تمدن نوين اسلامي در جهان به‌عنوان آرمان نهايي انقلاب اسلامي ايران، نيازمند تحقق پيش‌زمينه‌هايي است که ازجمله مهم‌ترين آنان به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامي، برپايي دولت اسلامي است. دولت اسلامي در فرايند پنج‌گانه تحقق تمدن اسلامي معنا پيدا خواهد کرد. دولت اسلامي شامل همة کارگزاران نظام اسلامي، اعم از قوة مجريه و همة حکومت‌گران و خدمتگزاران به ‌نظام اسلامي است. هدف نگارندگان اين پژوهش، احصاء و تبيين ظرفيت‌ها و راهکارهاي تحقق دولت اسلامي در گام دوم انقلاب اسلامي است. ازاين‌رو، سؤال اصلي عبارت است از: ظرفيت‌ها و راهکارهاي تحقق دولت اسلامي با تأکيد بر بيانيه گام دوم چيست؟ که با بررسي دقيق و روشمند بيانيه گام دوم انقلاب اسلامي و تمرکز بر منظومة فکري آيت‌الله خامنه‌اي، دستيابي به اين مهم محقق گشت. در پژوهش حاضر از روش توصيفي ـ تحليلي براي احصاء نتايج استفاده گرديده است. يافته‌هاي حاصله نشان از آن دارد که ظرفيت‌هاي ايجاد دولتي اسلامي را جوانان، فرصت‌هاي مادي و نيروهاي مستعد انساني تشکيل مي‌دهند. همچنين مديريت جهادي و مشارکت مردمي، راهکارهايي براي ايجاد دولت اسلامي برشمرده شده‌اند.

حاکم اسلامی به‌عنوان فردی که مسیر و جهت حکومت را نشان می‌دهد، یکی از مهم‌ترین و بالاترین جایگاه‌ها را در ارکان نظام اسلامی دارد. ازاین‌رو، نقش مهمی در تربیت دینی افراد جامعه دارد. در جامعه اسلامی بسیاری از رفتارهای دینی مردم متأثر از ویژگی‌ها و شیوۀ حکومتی حاکم جامعه است. این پژوهش با هدف بیان ویژگی‌های حاکم اسلامی در تربیت دینی به روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد اثبات تأثیر آنها در تربیت دینی است. مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهش که از بررسی این ویژگی‌ها در سه بُعد ارتباطی حاکم در رابطه با خود، خدا و مردم جای می‌گیرد و در آیات و روایات هم به آن اشاره شده است، عبارتند از: عمل به گفته خود، صبر و استقامت در تبلیغ دین، خشیت الهی و عدم دلبستگی به دنیا، مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی، نرم‌خویی و ملاطفت با مردم، خیرخواهی نسبت به مردم، جلوگیری از مسئولیت نااهلان، قضاوت به‌حق و تحقق عدالت اجتماعی، تعدی نکردن به مال مردم؛ که پایبندی حاکم به این وظایف موجب ترویج تربیت دینی در جامعه می‌شود.