جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مواقع بسياري يک حديث از طرق گوناگون و با تعابير کم و بيش متفاوت در منابع روايي نقل شده است. در اين دسته از احاديث که تعداد آنها کم هم نيست، راه براي دستيابي به متن حديث و فهم بهتر حديث نيز هموارتر است. در اين موارد، ازجمله نکات لازم در فهم حديث مراجعه به نقل‌هاي متفاوت يک حديث در منابع گوناگون روايي است. مراجعه به نقل‌هاي گوناگون يک حديث، محقق را در فهم صحيح مراد جدي از حديث ياري مي‌دهد. در مقاله پيش‌رو که به روش تحليلي ـ انتقادي انجام گرفته، مفاد روايتي از کتاب شريف «کافي» با مراجعه به نقل‌هاي ديگر بررسي و کارآيي اين قاعده در فهم صحيح حديث و تشخيص مراد جدي آن نشان داده شده و معلوم گردید برداشت رايج از اين حديث با نقل‌هاي ديگر آن همخوان نبوده و بازنگري در اين برداشت ضروري به‌نظر مي‌رسد.

یکی از رویکردهای مفسران عصری، با هدف کاربست و تطبیق آیات هم‌سیاق آیة اکمال در قرآن، رویکرد تفسیر فرهنگی است. برخی از مفسران با اشاره به تحولات گوناگون معنای نعمت ذیل این آیه، در طراحی الگویی ساختاری، برای اثبات معنای نعمت به معنی «ولایت الهی» تلاش کرده‌اند. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی سیر تطور معنای نعمت را با تأکید بر آراء مفسران، به‌ویژه با نگاه عصری و تفسیر فرهنگی بررسی می‌کند. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاکی است که مفسران در تفاسیر فرهنگی از طریق تأکید بر ضرورت تشریع احکام توسط پیامبر برچیده شدن پدیده نسخ بعد از نزول این آیه را نتیجه گرفته‌اند. لذا مانایی آموزه‌های قرآنی، اکمال دین و همچنین واکاوی شبکه ارتباطی آیات مراد از نعمت در آیة مذکور به‌معنای ولایت و تطبیق آن با ولایت امیرمؤمنان علی را به‌عنوان مصداق برتر تأیید می‌کند. از منظر نگارندگان این پژوهش، مبنای معناشناختی و مصداق‌شناختی نگره مذکور محل بررسی و بازاندیشی است. اختصاص و محدود کردن نعمت به مراسم حج به تضییع محتوا و پیام آیه می‌انجامد و تبعات عدم فهم دقیق‌تر آیه را به‌دنبال دارد. از جمله راهبردهای مفسران تفسیر فرهنگی، بیان معانی گسترده‌تر نعمت از جمله اسلام و شناخت با توجه به تفسیر روشمند آیات و اصل فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن است.

باور به معاد، از اصول اعتقادي دين اسلام و از عوامل اصلي نيل انسان به کمال و سعادت ابدي است. پژوهش حاضر که به روش توصيفي ـ تحليلي و با رويکرد تفسير موضوعي سامان يافته، در پي پاسخ به اين پرسش است که باور به معاد، چه نقشي در گرايش‌هاي انسان دارد؟ حاصل بررسي اين است که اعتقاد به معاد از راه‌هاي گوناگون نظير ايجاد خداترسي، ميل به حق و پذيرش آن، محبت‌ورزي براي خدا، اميد به خدا و رحمت‌هاي الهي، آرامش رواني، عبرت‌پذيري، پرهيز از دنياطلبي، ميل به انفاق و دوري از بخل، دغدغه رسيدگي به محرومان و مهار هواي نفس در رشد و تعالي گرايش‌هاي انسان مؤثر است.

اين مقاله شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي (ع) در باب اوصاف شيعيان واقعي. گفتيم كه از نظر امام كفر چهار پايه دارد، اما شك داراي چهار شعبه است. اين تعبير (پايه و شعبه) بيانگر اين است كه گويا شك‌هاي مزاحم ايمان چند نوع‌اند و كساني كه مبتلا به شك مي‌شوند چند دسته‌اند كه از ايمان، سعادت دنيا و آخرت محروم‌اند. مراء، يكي از شعبه‌هاي شك است؛ يعني كسي كه در مقام تحقيق بنا داشته باشد، همواره حرف ديگران را رد و در آنها تشكيك كند و هر حرفي را ابطال كند، دچار مراء شده است. خودباختگي و هراس دومين شعبه شك است. اگر انسان بر اثر تنبلي درباره مشكلات نينديشد، به ایمان صحیح دست نمی‌یابد و با هول ‌و ‌هراس، از حل مسائل عقب‌نشيني مي‌كند. شعبه سوم ترديد است. اينكه انسان نتواند در هر موضوعي به نتيجه‌اي قطعي برسد و در ميان ادلة مختلف حيران و سرگردان بماند. شعبه چهارم شك، بي‌خيالي در برابر حوادث است. بي‌خيالي و بي‌اعتنايي ماجراجويانه در باب مسائل ديني از جمله شعبه‌هاي شك است.

سرشت انسان عبارت است از چگونگي وجود و گونه آفرينش او که خاستگاه بينش‌ها، گرايش‌ها، توانش‌ها و انفعالات است. توانش‌هاي سرشتي، از جمله اموري است که در کنار ساير امور سرشتي، خاستگاه آفرينشي داشته و از ابتداي خلقت هر انساني، در نهاد او نهفته شده و به مرور زمان شکوفا مي‌گردد. اين تحقيق با هدف بررسي توانمندي‌هاي سرشتي زن و مرد از ديدگاه قرآن، به روش تحليلي ـ توصيفي، آيات را در قالب تفسير موضوعي مورد بررسي قرار داده است. خداوند به هنگام خلقت انسان‌، اهدافي داشت که جز با آفرينش دو صنف (زن و مرد) محقق نمي‌شد. براي تحقق اين اهداف، توانش‌هاي ويژه‌اي به زن و مرد داد تا هريک به سوي نقش‌هاي ويژه متمايل شوند. گرچه هر دو در تکثير نسل بشر و آرامش‌بخشي به يکديگر نقش‌آفريني دارند؛ اما خداوند بخش عمدة مسئوليت تکثير نسل را بر عهده زن گذاشت و توانايي‌هاي لازم براي تحقق اين هدف به وي ارزاني داشت و با اعطاء افزون برخي توانايي‌ها به مردان آنان را در خدمت خانواده و تحقق اهداف موردنظر از تشکيل آن قرار داد. براين‌اساس اگرچه زنان و مردان در اصل برخورداري از برخي توانش‌ها با يکديگر مشترکند؛ اما در همين امور مشترک برخي کاستي‌هاي و فزوني‌ها بين ايشان وجود دارد.

بحث از کمال و راه‌هاي رسيدن به آن يکي از مباحث جدي و بنيادين انسان‌شناسي است. در بينش الهي انسان براي رسيدن به کمال نيازمند دو عنصر ايمان و عمل صالح است و دومي در گرو تحقق اولي است و تحقق ايمان، زماني امکان‌پذير است که انسان در حوزۀ شناخت و بينش نسبت به حقايق عالم هستي و توحيد به کمال لازم دست پيدا کند. اينک پرسش اساسي اين است که تقوا و پرواي الهي چه نقشي در کمال بينشي و بصيرت‌افزايي انسان دارد؟ مقاله حاضر با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي به بيان نقش تقوا در بعد بينشي کمال انسان پرداخته و به اين نتيجه رسيده که در برخي معرفت‌ها مانند شناخت خداوند که به صورت فطري در انسان وجود دارد، تقوا سبب شکوفايي است و در برخي ديگر مانند شناخت نبي مکرم اسلام و اولياء الهي پرواي الهي موانع را از مسير چنين شناختي برطرف مي‌کند. همچنين تقوا در فهم قرآن کريم مؤثر بوده و در برخي مراتب فهم آن، رفع مانع و در مراتب ديگر سبب بهره‌مندي بيشتر از هدايت آن مي‌گردد و چه‌بسا تقويت اين کمال را به‌دنبال داشته باشد. يکي ديگر از آثار تقوا، زمينه‌سازي در روشن‌بيني و شناخت حق از باطل است.

واژۀ «قانت» از واژگان مهم و کليدي در نظام معنايي قرآن کريم است که بسامد تکرار نسبي آن نماد اهميت و جايگاه معنايي مهم آن در شبکۀ مفهومي کتاب خداوند است. اين نوشتار مي‌کوشد ضمن تحليل جايگاه واژۀ «قانت» در قرآن کريم با استفاده از روش معناشناسي توصيفي و هم‌زماني، مفهوم اين واژه را تبيين و مؤلفه‌هاي معنايي آن را از قرآن کريم استخراج کند. حاصل اين تحقيق نشان مي‌دهد که قانت در کاربرد وحياني بر محور هم‌نشيني با واژه‌هايي مانند الله، اسلام، ايمان، صالح، شرک و نشوز رابطۀ معنايي دارد و در بخشي از مؤلفه‌هاي معنايي با برخي از آنها تقابل معنايي دارد. بر محور جانشيني نيز با واژه‌هايي مثل اوّاب، تسليم، اطاعت، عبوديت، خشوع و اخبات در يک حوزۀ معنايي قرار گرفته است. مفهوم محوري در تحليل مؤلفه‌اي اين واژه، «اطاعت» است که در کنار آن مي‌توان از مفاهيم ديگري مانند «اختصاص به خداوند»، «تسليم»، «عبوديت»، «خشوع»، «عدم تکبر» و... ياد کرد.

براساس ظواهر قرآن کريم از بين تمام موجودات، فقط انسان واجد مقام جانشيني تکويني و تشريعي خداست. اين انحصار، موجب طرح اين پرسش مهم مي‌شود که «براساس چه ملاکي اين مقام اختصاصي به انسان داده شده است؟» پژوهش حاضر به هدف کشف ملاک جانشيني انسان از خداوند با روش کيفي و توصيف و تحليل دو آيه 70 سورة «اسراء» و 72 سورة «احزاب»، به نتايج زير دست يافته است. از ديدگاه قرآن کريم، ملاک انتخاب نوع انسان براي جانشيني از خداوند در بين موجودات علاوه بر استعداد يادگيري اسماء، عبارت است از: توانايي قبول امانت و تکريم خداوند، که هر دو نشان از استعداد خاصي است که خداي متعال در وجود انسان نهاده است.

روش تفسيري «قرآن به قرآن» با رويکرد اعتدالي در کنار استفاده از آيات قرآن و محوریت آن، به بهره‌گيري از روايات نيز اهتمام فراوان دارد. برخي تصور کرده‌اند که در روش تفسيري «قرآن به قرآن» براي فهم آيات به روايات نيازي نيست؛ در صورتي که براي فهم و تبيين نقش روايات در تفسير «قرآن به قرآن» بايد از سخنان و تفاسير رهروان اين مکتب بهره جست. آيت‌الله جوادي آملي که از مفسران برجسته روش «قرآن به قرآن» و جامع معقول و منقول است، جايگاه روايات تفسيري در رويکرد «قرآن به قرآن» را به‌خوبي تبيين کرده و به شبهه يادشده پاسخ داده است. اين مقاله که به روش تحليلي ـ توصيفي نگارش يافته به اين نتيجه رسيده که از ديدگاه ايشان روايات تفسيري در جهت تأييد، زمينه‌سازي براي فهم معارف قرآن و نيز تتميم و تکميل فهم آيات قرآن کريم نقش جدي دارند. ازاين‌رو، هم جايگاه قرآن و نيز امکان فهم همگاني قرآن حفظ مي‌شود و هم منزلت معصومان(ع) و نيز مکانت روايات تفسيري رعايت مي‌گردد. از سوي ديگر، از نگاه معظم‌له، روايات تفسيري گاهي از سنخ تفسير مفهومي، گاهي از قبيل تطبيق مصداقي، و گاهي از نوع تفسير باطني است.