جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کشف طومارهای بحرالمیت به قدری در شناخت قوم یهود و متون مقدس آن مهم و اساسی بود که فروغ نوینی را برای شناخت و ساختن یک مفهوم دیگر از کتاب مقدس ارائه ‌می‌دهند. عرفان در طومارها به نوعی رفتار مذهبی اطلاق ‌می‌شود که فرد با روش‌هایی که اختصاصاً برای دستیابی به قلمرو و عرش الهی همراه با جذبه طراحی شده، انجام می‌دهد. افزون بر این، پیوستگی خاصی بین رؤیاهای مکاشفه‌ای ملکوت خدا و برخی طومارها مانند سپاس، نیایش فرشتگان، جنگ و قانون مسیحایی وجود دارد. اگرچه هنوز به روشنی آشکار نیست که این سنت عرفانی از بازمانده عرفان مکاشفه‌ای یهودیت معبد دوم ریشه ستانده یا از یک رشته عرفان کاهنانۀ فرقه‌گرایی قمران یا هردوان به وجود آمده باشد. اما این روشن است که سنت عرفانی به‌جامانده از قمران توسط یهودیان و مسیحیان در قرون بعد، بسط و توسعه یافته است. این پژوهش می‌کوشد تا با روش توصیف و تحلیل در بازخوانی مفاهیم و عناصر عرفانی طومارها به هدف بیان نوع و زبان مفاهیم عرفانی دست یابد.

در ادیان الهی، با وجود آموزه‌های یکتاپرستانۀ مشترک، رویکردهای متفاوتی در زمینة خلق شمایل‌های الهی و انسانی وجود دارد. درک چرایی تفاوت در این رویکردها برای شناخت ماهوی هنرهای دینی امری ضروری و هدف پژوهش حاضر است. این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته، نشان می‌دهد که در تورات ساخت شمایل صراحتاً منع شده و سازندة آن مورد لعن خداوند قرار گرفته است. اما در مسیحیت گرچه در ابتدا ممنوعیت‌هایی دربارة هنر صورت‌نما وجود داشته، اما در قرون بعد، خلق شمایل مسیح، بسیار مرسوم گردید و این گرایش در مقاطعی تا مرحلة افراط‌گرایانۀ گرایشات پرستشی نسبت به شمایل‌ها ظهور یافت. در اسلام محدودیت خلق شمایل با فلسفة پرهیز از آداب‌ پرستشی گذشته و به سبب تشحیذ اذهان نومسلمانان به وجود آمد. بنا بر اصل توحید، مقام خداوند مبرا از هرگونه تشبیه و تجسم است، و این امر سبب پدیدار شدن رویکردی تنزیهی در تصاویر اسلامی گردید. پرهیز از خلق تصاویر و یا ساخت پیکره‌های انسانی و جانوری در اسلام نیز بر پایة همین شأن تنزیهی شکل پذیرفت.

مسئلة زنان به دلیل اهمیت آن از ابعاد مختلف مطمع‌نظر پژوهشگران و جامعه‌شناسان در این عصر می‌باشد که به فراخور آن عاملی برای تغییر فضای جوامع گوناگون به نفع زنان است. از دین و کتاب‌های آسمانی به‌عنوان یکی از عوامل اثرگذار جدی در این تغییر می‌توان نام برد. ارائه نمایی از این کتب در هویت زنان، عاملی در روشن شدن اثر جدی آموزه‌های دینی است. ازآنجاکه هویت‌یابی زنان در احکام خاص ایشان در دو کتاب قرآن و تورات مورد کاوش قرار نگرفته است، در این پژوهش برآنیم به بازخوانی هویت فردی اجتماعی و دینی زنان در احکام اختصاصی آنان با روش تحلیلی و دین‌پژوهی جزئی بپردازیم. این پژوهش نشان داده که هویت زنان در برخی از احکام، وابسته یا مستقل بودن هویت آنان را آشکار می‌نماید و در نهایت بستر خوانش جدید از آموزهای قرآن و تورات را فراهم نماید.

شناخت پیشینه مساجد و تاریخ معماری آن می‌تواند زمینه‌ساز شناخت تمدن اسلامی باشد. مسجد اموی دمشق یکی از شاهکارهای معماری اسلامی به‌شمار می‌رود، و شناخت پیشینه و معماری آن می‌تواند در چگونگی شکل‌گیری تمدن اسلام مفید باشد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و در قالب مطالعه‌ای کیفی به انجام رسیده و به دنبال پاسخ به این پرسش است که سیر تکوینی مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی در سطح در زمانی» و «همزمانی» چه نقشی در شکل‌گیری زیبایی‌شناسی ساختار بناهای دوره اسلامی به‌ویژه قبة‌الصخره و مسجد جامع دمشق داشته است؟ نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که برخی از بناهای اوایل دوره اسلامی در سطح زمانی نتیجۀ آمیزش و تلافی فرهنگ‌های مختلف بوده‌اند و زیبایی‌شناسی آنها از ویژگی چند فرهنگی برخوردار است. در این مقاله به تاریخ شکل‌گیری مسجد اموی به‌عنوان یکی از آثار تمدنی بزرگ اسلام و نیز پیوند و ارتباط این تمدن عظیم اسلامی با سایر تمدن‌های موجود مورد مطالعه قرار گرفته است.

یکی از مقوله‌های مطرح در ادبیات فرجام‌گرایانۀ دینی مفهوم هزاره‌گرایی یا هزاره‌های موعود است. در آیین مسیحیت، اندیشۀ هزاره‌گرایی که در معنای آخرالزمان باوری است، با اعتقاد به بازگشت مسیح، استقرار حکومت او، رستگاری و نجات، پیوند دارد. نمود عینی و مصداق عملی این اندیشه در جنبش‌های هزاره‌گرا بازتاب یافته ‌است. گسترۀ این جنبش‌ها، ضرورت بررسی‌های تحلیلی ـ انتقادی را در باب ماهیت و علل تکوین آن ایجاب می‌کند. ازاين‌رو، مقالۀ پیش‌رو می‌کوشد از طریق اتخاز یک رویکرد توصیفی ـ تحلیلی دیدگاه‌های مطرح در مورد این جنبش‌ها را مورد واکاوی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش ضمن نشان دادن رهیافت‌های نظری گوناگون در ماهیت جنبش‌های هزاره‌گرا، حاکی از تأثیر عناصر اجتماعی، روان‌شناختی در شکل‌گیری این جنبش‌هاست. در کنار این عوامل هزاره‌گرایی پاسخی ایدئولوژیک و معقول در برابر مظالم حکومت‌ها و دول استعماری بوده‌ است.

از میان ردیه‌نویسان قرن پنجم هجری، ابن‌حزم اندلسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. درحالی‌که برخی از محققان غربی و پژوهشگران مسلمان ابن‌حزم را به عنوان پایه‌گذار علم ادیان تطبیقی معرفی می‌کنند. برخی دیگر به خاطر شیوۀ کلامی و ماهیت جدلی آثار انتقادی او نظریه فوق را صحیح نمی‌دانند. در این پژوهش که به روش تحلیلی ـ توصیفی صورت گرفته، به منظور آگاهی از جایگاه واقعی و نقش این متفکر بزرگ مسلمان در علم مطالعۀ ادیان، انتقادات ابن‌حزم بر مسیحیت در کتاب «الفصل»، به صورت موردی، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد شیوۀ کار ابن‌حزم در «الفصل» بر روشی علمی و نظام‌مند دلالت می‌کند و می‌توان آن را اولین اثر روش‌مند انتقادی در زمینه ادیان دانست، اما به دلیل ماهیت جدلی نوشته‌ها، برخی استدلال‌های سطحی و ارجاعات غیردقیق، نمی‌توان «الفصل» را در زمره کتاب‌های علمی و بی‌طرفانه به معنای امروزین آن به حساب آورد.

زرتشت فردی است که در مورد او و سخنانش، همواره مباحث متعددی شکل گرفته است. برخی اصل وجودش را رد کرده و برخی او را یک مصلح اجتماعی، و عده‌ای درحد یک متنبی، و در آخر بعضی او را پیامبر‌ ایران زمین دانستند. نظر به آنکه برخی در تلاش‌اند تا با برجسته نشان دادن چهرۀ زرتشت، در جهت تضعیف دیگر ادیان الهی بخصوص دین اسلام قدم بردارند؛ ‌این تحقیق تلاش کرده تا ضمن بیان برخی اقوال در ‌این راستا و مشکل اثبات نبوت زرتشت، به وجود ‌اندیشه‌ها و برخی اعتقادات زرتشت درمیان مردم، و بخصوص درمیان برخی حکومت‌های ‌ایران باستان با نگاه توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع و اسناد معتبر علمی به نقد و بررسی آن مواضع اساسی و مدنظر بپردازد. با توجه به مبهم بودن تاریخ تولد زرتشت و همچنین بررسی متون تاریخی در مورد ایشان، با قطعیت نمی‌توان زرتشت را پیامبر دانست. به تعبير ديگر، آيين مجوس، پيامبرى غير از زردشت و كتابى غير از اوستا داشته و دو آيين مجوس و زرتشت مترادف هم نيستند.

بي‌تردید نهضت اصلاح دینی یکی از مهم‌ترین نهضت‌هایی است که غرب مدرن آن را تجربه کرده است. این نهضت در ابعاد مختلفی، غرب و مسیحیت را تحت تأثیر خود قرار داده است. هدف نوشتار حاضر، تبیین نقش نهضت اصلاح دینی در رشد و بالندگی انقلاب علمی و صنعتی و به‌تبع آنها، تأثیر آن در سرمایه‌داری است. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که آیا نهضت اصلاح دینی در به‌وجود آمدن یا رشد و گسترش انقلاب علمی، انقلاب صنعتی و سرمایه‌داری تأثیر داشته است یا خیر؟ در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، شواهد و دلایل تأثیر نهضت اصلاح دینی را در رشد و بالندگی انقلاب علمی و صنعتی و سپس در سرمایه‌داری که این نهضت طریق آن در انقلاب صنعتی مؤثر بوده، مورد بررسی قرار داده‌ایم. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نهضت اصلاح دینی از طریق تقدس بخشیدن به دنیا و امور دنیوی، تشویق به مطالعه طبیعت، دعوت ریاضت‌گری و ترک لذت در انقلاب علمی، صنعتی و سرمایه‌داری مؤثر بوده است.

اين مقال شرحي است بر اوصاف شيعيان واقعي از امام محمد باقر علیه السلام در سفارش به جابربن يزيد جعفي از اصحاب خاص آن حضرت. يكي ديگر از اوصاف شيعيان واقعي، اينكه مؤمن واقعي بايد در مقابل بدگويي ديگران، تاب‌‌آور باشد. حضرت مي‌فرمايند: اگر كسي درباره تو بدگويي كرد، جزع و فزع و بي‌تابي مكن و هرگز آشفته نشو؛ بلكه فكر كن آيا حرف‌هايي كه درباره‌ات گفته‌اند واقعيت دارد يا دروغ است. اگر واقعيت داشته باشد، نبايد ناراحت شوي! زيرا ناراحت شدن از مطلب حق، نو را از خداي متعال دور مي‌كند، اما اگر آنچه درباره تو گفته‌اند دروغ باشد، پاداش رايگان به دست آورده‌اي، بدون اينكه كاري انجام داده باشيد. اين سخن حضرت به اين دليل است كه انسان طبعاً نمي‌خواهد باور كند كه كامل نيست، به همين دليل، به محض شنيدن عيب و نقص خود از زبان ديگران، تصور مي‌كند كه آنها دروغ مي‌گويند، درحالي‌كه به غير از حضرات معصومان علیهم السلام، هيچ انساني كامل نيست. علاوه بر اين، بي‌تابي در برابر سخن ديگران، از خودِ عيب و نقصي كه به سبب آن نكوهيده است، بدتر است. بنابراين، از جمله ويژگي‌هاي شيعيان واقعي اين است كه نبايد در برابر انتقاد ديگران، بي‌تابي كنند، بلكه آن را به فال نيك گرفته، درصدد اصلاح خود برآيد.