جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبرج از نمادها و شاخصه‌های جاهلیت اولی یا پیش از اسلام است که امروزه در دنیای مدرن از نماد‌ها و نمایندگان اصلی جاهلیت جدید به‌شمار می‌آید. قرآن کریم در آیاتی به این معضل اجتماعی و حرمت آن اشاره کرده است. با توجه به رشد سریع و همه‌جانبۀ معضل تبرج در میان جوانان و عدم بصیرت و آگاهی طیف وسیعی از آنان در این باب، لازم می‌آید اقدامات بیشتری جهت مقابله و مبارزه با این آفت اجتماعی توسط مدارس و سایر دستگاه‌های تربیتی انجام پذیرد؛ چراکه ‌یقیناً پس از خانواده مهم‌ترین نهاد شکل‌گیری شخصیت افراد، مدرسه است. هدف این پژوهش، بررسی معضل اجتماعی تبرج از دیدگاه قرآن و اسلام و تحلیل و شناسایی نقش مدارس و سیستم تربیتی در هدایت و کنترل این معضل اجتماعی است. دستاورد این تحقیق بیان می‌دارد که مدارس باید بیش از پیش به نقش‌های تربیتی خود در تمامی زمینه‌ها بخصوص حجاب و عفاف بپردازند. متأسفانه شاهدیم که برخی از مدارس تنها به جنبه‌های آموزشی می‌پردازند و اولویت تعلیم و آموزش را بر تربیت مقدم ساخته‌اند. این مطالعه با استفاد از منابع کتابخانه‌اى و با روش توصیفى ـ تحلیلی انجام شده است.

هدف اصلی این پژوهش تعیین اثربخشی مهارت‌های تفکر انتقادی در تبیین امر به‌معروف و نهی از منکر در دانش‌آموزان دورۀ دوم متوسطه گیلان بود. جامعۀ آماری، کلیۀ دانش‌آموزان متوسطه، با فراوانی 1626 کلاس دخترانه و 1678 کلاس پسرانه بود. روش نمونه‌گیری از نوع احتمالی به‌صورت خوشه‌ای چندمرحله‌ای بود. نمونه آماری به حجم 262 نفر شامل 12 کلاس (6 کلاس تیمار و 6 کلاس کنترل) بود که از میان دانش‌آموزان پایۀ دهم به‌تصادف گزینش شدند. روش تحقیق از نوع آزمایشی با ابزار پرسش‌نامۀ مهارت‌های تفکر انتقادی (تست گلیزر ـ واتسون) برای پیش‌آزمون انجام شد. یک هفته بعد از آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی به گروه تیمار، از هر دو گروه، پس‌آزمون به‌عمل آمد. محتوای پس‌آزمون غیرمستقیم در‌بارۀ امر به‌معروف و نهی از منکر بود. برای تحلیل، از آمار توصیفی و استنباطی پارامتریک مطابق با نوع سؤال و فرضیه استفاده شد. یافته‌ها نشان داد؛ آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی برای افزایش توان تبیین دانش‌آموزان در امر به‌معروف و نهی از منکر مؤثر است.

پیدایش پاندمی کرونا در جهان، تمام ابعاد زندگی انسان را تحت‌الشعاع قرار داد؛ به‌طوری‌که دنیای پساکرونا با دنیای قبل از کرونا تفاوت‌های قابل‌ملاحظه‌ای دارد و این پدیده همراه با فرصت‌ها و تهدید‌های بی‌شماری در عرصه زندگی انسان بوده است. شناخت این فرصت‌ها و این تهدید‌ها برای انسان امروز الزامی است؛ چراکه آرامش وقتی تحقق پیدا می‌کند که انسان با تعامل درست با تغییرات دنیای اطراف خود، به تعادل برسد و این تعادل با شناخت صحیح امکان‌‌پذیر است. لذا هدف این پژوهش بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای ویروس کرونا (کووید ـ 19) در ابعاد دینی ـ اخلاقی و عقلانی از طریق تجارب زیستۀ معلمان مدارس ابتدایی است. تحقیق حاضر از نوع کیفی و با روش پدیدارشناسی انجام شده است. به‌کمک نمونه‌گیری هدف‌مند، 18 نفر از افراد جامعه مورد بررسی قرار گرفتند. از روش مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته برای گردآوری داده‌ها استفاده گردید. به‌کمک روش هفت مرحله‌ای کلایزی به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شد. یافته‌های این پژوهش در سه بعد کلی دینی ـ اخلاقی و عقلانی قابل تقسیم هستند، که هر بعد خود شامل چندین مؤلفه است و مشارکت‌‌کنندگان نظرات متفاوتی نسبت به هرکدام از این مؤلفه‌ها ابراز کرده‌اند که شرح آن به‌صورت مبسوط در متن مقاله ذکر شده است. توجه به تمامی تهدید‌ها و فرصت‌های بیماری کرونا در این پژوهش برای تدوین برنامه‌‌های جامع جهت استفاده از فرصت‌های آن و رفع تهدیدهای ناشی از آن مورد تأکید است.

در دهه‌های اخیر، مباحثی پیرامون پایه‌گذار اقتصاد اسلامی مطرح شده است. برخی اندیشمندانی همچون ابوالاعلی مودودی (1903ـ1979) را به‌عنوان پدر علم اقتصاد اسلامی معرفی کرده‌اند. مقالۀ حاضر با استفاده از روش تحلیلی ـ تاریخی به‌بررسی چنین ادعاهایی می‌پردازد. بنابه فرضیۀ مقاله، شهید سیدمحمدباقر صدر (1935-1980) به‌واسطۀ طرح نظام‌مند اندیشه اقتصاد اسلامی شایسته دریافت عنوان بنیان‌گذار اقتصاد اسلامی است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که شهید صدر ازجمله اولین متفکرانی بود که به معرفی نظام اقتصادی اسلام در برابر نظام‌های اقتصادی سرمایه‌داری، سوسیالیستی و مختلط پرداخت. ایشان ضمن نقد مبانی فلسفی نظام اقتصادی سوسیالیستی و سرمایه‌داری، اندیشه‌های محوری آنها را نقد کرده و دیدگاه بدیل نظام اقتصادی اسلام را معرفی می‌کند. او از اولین محققانی بود که الگوی عملیاتی بانک‌داری بدون ربا را تدوین کرد. همچنین وی با معرفی روش کشفی، حوزۀ مطالعاتی فلسفه و روش‌شناسی اقتصاد اسلامی را بهبود بخشید.

با وجود اینکه مفهوم تقوا، کلیدی‌ترین مفهوم تربیتی تربیت دینی است و کاوش‌هایی در زمینۀ مفهوم تقوا و چگونگی شکل‌گیری آن صورت گرفته است؛ اما همچنان این مفهوم پرکاربرد، به‌لحاظ چیستی، در بین عوام و خواص به‌صورت دقیق‌ شناخته‌شده نیست. همچنین در زمینه چگونگی تحقق تقوا در انسان، سؤالاتی وجود دارد که نیاز به بررسی مجدد دارد؛ منظور از تقوا چیست؟ و چه اقسام و مراتبی دارد؟ و چگونه در انسان تحقق پیدا می‌کند؟ روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و از بررسی متون دینی به‌دست می‌آید که تقوا به معنای خودنگهداری از خطرات است؛ ولی خودنگهداری یک موحد از خطرات، که معتقد است همه‌چیز تحت اراده خداوند متعال تحقق می‌یابد، در خودنگهداری از غضب الهی انحصار پیدا می‌کند. مفهوم تقوا در متون دینی، هم به‌عنوان فعل، و هم به‌عنوان ملکه درونی، استعمال شده است. فعل تقوا بسیار ارزشمند است؛ اما زمانی ارزش آن بیشتر می‌شود که به‌صورت ملکه درونی در بیاید. خودشناسی و جهان‌بینی درست و تفکر سازنده سبب می‌شوند انسان در وهلۀ اول در جهت خودنگهداری از مطلق خطرات و نهایتاً در جهت خودنگهداری از غضب الهی، از تمایلات نفسانی خود دست بردارد و لذت گناه را ترک، و سختی عبادت را به جان بخرد و تکرار این خودنگهداری‌‌ها سبب شکل‌گیری ملکه تقوا در انسان می‌گردد.

طراحان برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان و بسیاری دیگر از اندیشمندان این عرصه، بر این عقیده‌اند که فلسفه برای کودکان برنامه‌ای برای افزایش مهارت تفکر نقاد و خلاق در درک مسائل فلسفی نزد کودکان است. این برنامه در پی‌ِ جریانی است که پرسیدن و به‌عبارتی فلسفیدن را به کودکان آموزش دهد. هدف پژوهش حاضر تحلیل و نقد آموزش فلسفه برای کودکان و بررسی چرایی و چگونگی کاربرد آن در نظام آموزشی ایران با استفاده از دو روش توصیفی و تحلیلی است. برای رسیدن به پاسخ هرکدام از پرسش‌های پژوهش باید روشی متناسب با اقتضائات هر پرسش و پاسخ را به‌کار گرفت. ازاین‌رو در این مطالعه روش‌های توصیفی ـ تحلیلی به‌کار گرفته شده‌اند. روشی که در این پژوهش برای پاسخ‌گویی به پرسش اول، بررسی مبانی آموزش فلسفه برای کودکان و پرسش دوم، بررسی انتقادهای وارد بر آموزش فلسفه برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد، روش توصیفی است. درواقع ابتدا آموزش فلسفه برای کودکان را توصیف کرده‌ایم. سپس در پاسخ به سؤال سوم چرایی و چگونگی کاربرد آموزش فلسفه برای کودکان در نظام آموزشی ایران از روش تحلیلی بهره گرفته‌ایم. بدین‌صورت که دلالت‌های آموزش فلسفه برای کودکان را در نظام آموزشی ایران تحلیل کرده‌ایم. منابعی که در این پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از آثار لیپمن که منابع اولیه محسوب می‌شود و آثار و پژوهش‌های دیگران، بالغ بر ۲۰ مقاله در این زمینه که منابع ثانویه به‌شمار می‌آیند.

این پژوهش با هدف نقد مبانی معرفت‌شناسی نئولیبرالیسم در آموزش، از منظر علامه مصباح یزدی صورت گرفت. نوع این پژوهش کیفی و برای دستیابی به هدف پژوهش از دو روش پژوهش تحلیل اسنادی و پژوهش استنتاج عملی فرانکنا و نیز نقادی بهره گرفته شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی آثار و نوشته‌ها و روایت‌های تاریخی مرتبط با موضوع نئولیبرالیسم در حوزۀ آموزش و معرفت‌شناسی تعلیم و تربیت اسلامی بوده است. براساس یافته‌های پژوهش، ذهنیت حکومت نئولیبرالیسم سعی بر آن دارد که افرادی پرورش یابند که خودمحوری، ویژگی اساسی آن است. در این سوژه در ظاهر، آزاد و مختارند تا زمان و منابع خود را برای تحقق هرچه بهینه‌تر سرمایه انسانی در وجود خودشان مدیریت کنند و اعضای حوزۀ آموزش وارد فضای رقابتی و مبهم می‌شوند و امنیت شغلی آنها در گرو تطابق با معیارهای مستمر و استانداردهاست. ولی از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، اساسی‌ترین جایگاه علم، آماده‌ساختن نیروی انسانی کارآمد، شایسته و دارای مهارت به‌منظور پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه در زمینه‌های مختلف است.

این پژوهش با هدف تبیین مبانی، اصول و روش‌های تربیت عرفانی در مکتب تربیتی غزالی صورت گرفت. نوع این پژوهش کیفی و برای دستیابی به هدف پژوهش، از سه روش تحلیل اسنادی، روش داده‌بنیاد و استنتاج عملی فرانکنا بهره گرفته شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که تربیت عرفانی در مکتب غزالی، حرکت درونی متربی در جهت نیل به قرب الهی است. در این حرکت، متربی با تکیه بر ظرفیت‌های وجودی و در راستای تغییر در جهان‌بینی، نیاز به طی مسیری دارد که بر مبانی و اصول و روش‌هایی برگرفته از اسلام و سنت استوار است. در این پژوهش، سه مبنا، پنج اصل و چهارده روش تربیتی استنتاج گردید. مبنای اول: بیداری و معرفت‌یابی است. اصل اول ناظر به این مبنا، غفلت‌زدایی است و روش‌های ناظر به این اصل، اتکال به مرشد و خودیابی است. اصل دوم ناظر بر مبنای اول، تحول درون است که روش‌های ناظر به این اصل، روش توبه، زهدورزی و صبر است. مبنای دوم، ثبات قدم و حفظ شرایط است. اصل ناظر به این مبنا، مرابطه است و شش روش ناظر بر این اصل، مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاقبه، مجاهده و معاتبه هستند. سومین مبنا، خدادوستی و خداگونگی است. اصل اول ناظر به این مبنا، عشق‌ورزی است و روش‌های ناظر بر این اصل، تفکر و خلوت و وجد و سماع است. اصل دوم ناظر بر این مبنا، خداگونگی و معرفت‌یابی و روش ناظر بر این اصل، رازداری است.

صبر در ادبیات مقاومت جایگاه والایی دارد. معارف اسلامی نیز سرشار از دعوت به‌سوی اقسام صبر، ازجمله صبر هنگام مصیبت است. در این مقاله با بهره‌گیری از سیرة حضرت زهرا (س) که الگویی کامل برای جهانیان است، به علل رفتاری صبر ایشان هنگام مصیبت پرداخته می‌‌شود؛ عللی که بی‌تردید نقشة راه تقویت پایداری هنگام مصیبت را پیش‌روی رهروان آن حضرت ترسیم خواهد کرد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ‌ـ تحلیلی، و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، به‌دنبال استخراج این علل است. با تأمل در زندگی حضرت زهرا(س) علل رفتاری مزبور را می‌توان بدین‌شرح طبقه‌بندی کرد: رفتارهای جوانحی از قبیل: ارادة قوی، تقوا،‌ تدبر در داستان‌های پیامبران الهی(ص) و رفتارهای جوارحی از قبیل: تمسک به قرآن و پیروی از شرع و عقل، عبادت، عادت دادن نفس به صبر،‌ تربیت صحیح و امداد الهی. امید آنکه بتوان با بهره‌گیری از سیرة این بانوی معصوم، صراط مستقیم را طی کرد و به قرب الهی رسید.

در باب ایمان مباحثی در روایات مطرح شده است که در بسیاری از موارد، با بحث‌های عقلی تطابق دارد. شاید تطبیق این روایات با آیة چهارده سورة «حجرات» که می‌فرماید: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ» روشن باشد. روایاتی که دربارة حقیقت ایمان بحث می‌کنند، درصدد بیان شرایط و ویژگی‌های ایمان حقیقی‌اند؛ یعنی ایمانی که کاملاً در دل وارد شده است و خدا آن را ایمان می‌داند، و این با اسلام صرف، که با ابراز شهادتین محقق می‌شود، متفاوت است. در بحث از مرز میان کفر و ایمان گفته شد که کفر نیز مانند ایمان، دو کاربرد دارد: یک کاربرد فقهی که استعمال آن در مقابل اسلام است و در روابط اجتماعی میان انسان‌ها بیشتر جنبة حقوقی دارد؛ اما گاه در روایات، کافر به کسی اطلاق می‌شود که بهره‌ای از ایمان نبرده است، یا به لوازم آن پایبند نیست. بر این اساس، چنین کافری اهل سعادت آخرت نیست، گرچه ممکن است در ظاهر مسلمان باشد و از لحاظ احکام فقهی و حقوقی با او معاملة مسلمان شود. همچنان‌که پیامبر اکرم با بسیاری از نزدیکان‌ خود چنین رابطه‌ای داشتند و مانند مسلمان با آنها رفتار می‌کردند. خداوند می‌فرماید: «وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ» (محمد: 4)؛ اگر ما می‌خواستیم، آنها را به شما معرفی می‌کردیم [و به شما می‌گفتیم که درواقع کافرند].