جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مجموعه به بحث پيرامون جايگاه اسلام و ايمان به عنوان فضايل اخلاقي، كه موجب سعادت انسان در دنيا و آخرت مي‌شود، مي‌پردازد. افزون بر تفاوتي كه ميان اسلام و ايمان مطرح است، كاربردهاي اين دو نيز متفاوت است. يكي اينكه اسلام جنبه‌اي نازل‌تر از ايمان قرار دارد و داراي مراتبي است: اسلام به معناي انقياد و تسليم است. اين اسلام به معناي تسليم، گاهي اختياري است و گاهي تكويني. گاهي تسليم اختياري است و گاهي عملي و بدون اعتقاد قلبي. گاهي نيز تسليم شدن در صحنه جنگ است و امري غيراختياري است. از سوي ديگر، اسلام به معناي تسليم از سر اعتقاد قلبي نيز داراي مراتبي است. عمل به دستورات ديني و اينكه انسان هيچ گناهي مرتكب نشود؛ اينكه حتي مكروهات و مستحبات را رعايت كند و مرحله آخر اينكه انسان اصالتاً توجهي به غيرخدا نداشته باشد. اين متن به تفصيل به ارتباط اسلام و ايمان و مراتب اين دو مي‌پردازد.

احسان مالي به معناي کمک به ديگران بدون انتظار معاوضه و مبادله مالي است و در ادبيات قرآن با واژه‌هايي مانند: انفاق، صدقه، زکات و قرض به‌کار رفته است. از نظر قرآن، احسان مالي در کنار عبادات در سازندگي جان انسان اثرگذار است. در گزاره‌هاي ديني احکام، شرايط،‌ آداب،‌ و آثار فراواني براي آن مطرح ‌شده است. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي نقش احسان مالي در تربيت و رشد اخلاقي را از ديدگاه علامه مصباح يزدي مورد بررسي قرار داده است؛ و نشان داده که جذابيت‌هاي دنيا، مال و اولاد، پست و مقام زمينه دل‌بستگي را به‌وجود مي‌آورد. دل‌بستگي مي‌تواند منجر به حرص، بخل و حتي کفر و شرک در انسان شود. براي در امان ماندن از اين آسيب‌ها بايد نخست نوع نگاه انسان به دنيا و آخرت اصلاح شود و با زهدورزي و انفاق عملي در دفع و رفع تعلقات و دل‌بستگي‌ها مقدمات قرب الهي را فراهم ساخت.

آيين جوان‌مردي يا فتوت سنتي ديرپا در فرهنگ ايراني و اسلامي است. هدف اين مقاله که با روش توصيفي ـ تحليلي به بعد اخلاقي و معنوي آيين جوان‌مردي مي‌پردازد، برداشتن گامي در راه احياي سنت جوان‌مردي به‌منظور بسط و تعيمق اخلاق و معنويت است. براي اين منظور برخي از منابع و متون متعلق به آيين فتوت استفاده و بررسي شده و به‌شيوۀ تحليلي اصول و خطوط کلي اخلاق جوان‌مردي استخراج و تبيين شده است. پس از ذکر پيشينۀ جوان‌مردي، ارتباط آن با اسلام، اخلاق و معنويت اسلامي بيان شده است. آنگاه راه‌هاي بسط و گسترش جوان‌مردي در عرصه‌هاي فردي، اجتماعي و جهاني به اختصار ذکر شده است.

هدف پژوهش، بررسي ابعاد تربيتي حماسه و واکاوي اين ابعاد در سيره و مکتب تربيتي شهيد سليماني است. دراين چارچوب تلاش شد با بررسي، تبيين و تحليل وصيت‌نامة شهيد سليماني، بيانات مقام معظم رهبري و سخنان افراد شاخص و هم‌رزم شهيد با روش تفسيري ـ تحليلي به اين سؤال اصلي پاسخ داده شود که سيرة شهيد سليماني تا چه حد ملاک‌هاي تربيت حماسي را پوشش و توصيف مي‌کند. تربيت حماسي جايگاه و منزلت کليدي در ابعاد و سطوح فرهنگي ـ ارزشي مکتب و جهان‌بيني اسلامي ـ ايراني داشت و دارد. برخي افراد متنفذ و کاريزماتيک، از‌جمله شهيد سليماني نقش مهمي در بازتوليد اين مسئله در برهه‌هاي زماني مختلف جامعه داشته‌اند. يافته‌هاي پژوهش به دو بخش قابل ‌تفکيک است؛ در بخش اول با مطالعة آثار حماسي ملي و آموزه‌هاي اسلام شيعي نگارش شده، ابعاد تربيت حماسي و زيرمحورهاي آن (ولايت‌مداري، غيرت، شجاعت، فتوت و جوان‌مردي، جهاد، ايثار و ازخودگذشتگي، احسان و نوع‌دوستي، عدالت‌خواهي و ظلم‌ستيزي و...) کشف و تحليل شد. در قسمت دوم تلاش شد اين موارد با تکيه ‌بر مکتب، سيره، کنش و رفتار شهيد سليماني پياده شود. بايد گفت که در بافت و ساخت تربيتي ـ اجتماعي جامعه، شهيد سليماني مصداق بارزي در تحقق تربيت حماسي در ايران پس از انقلاب داشته است. مصداق عيني آن را در مشارکت گسترده مردم در مراسم تشيع، خاک‌سپاري آن در مناطق مختلف کشور و پس از شهادت در قالب فرهنگ‌سازي اين مکتب براي نسل‌هاي جديد مي‌توان مشاهده کرد.

هدف پژوهش حاضر بررسي داغ‌ديدگي و عوامل معرفتي مؤثر بر تسکين آن و تبيين پيامد‌هاي تربيتي مرتبط با آن است. اين پژوهش از نوع کيفي و به روش پديدارشناسانه انجام شده است که جامعه آماري آن کليه افرادي هستند که در چند سال اخير با مرگ يکي از بستگان درجه اول خويش مواجه گرديده‌اند. نمونۀ آماري با روش نمونه‌گيري هدفمند از جامعه مذکور انتخاب شده و ابزار جمع‌آوري داده‌ها در اين زمينه، مصاحبۀ نيمه‌ساختار يافته است که توسط پژوهشگران تنظيم شده و تجزيه و تحليل داده‌‌ها با استفاده از روش هفت‌مرحله‌اي کلايزي انجام شده ‌است. بعد از تحليل داده‌ها به اين نتيجه رسيديم که عوامل معرفتي مؤثر در تسکين و مديريت داغ‌ديدگي در همۀ ابعاد: خداشناسي، جهان‌شناسي، دنيا‌شناسي، مرگ‌شناسي و انسان‌شناسي بسيار مهم و معنادار بوده است؛ که هرکدام داراي زير مضامين فرعي هستند و همچنين پيامد‌هاي تربيتي به روش استنتاجي و به‌صورت قياس عملي بيان شده است.

اگر انسان راهنمايان راه فلاح را نشناسد، نمي‌تواند در مسير فلاح قدم بردارد؛ پس لازم است هدايت‌گران حقيقي را شناخته و با پيروي از آنها به فلاح برسد. اما هدايت‌گران حقيقي چگونه شناخته مي‌شوند؟ شناخت هدايت‌گران حقيقي مسئله‌ای کليدي براي انسان است که با روش توصيفي ـ تحليلي در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته است. به‌دست آمد که خداوند در راستاي هدايت‌گري خود، با قراردادن معجزه در اختيار پيامبر يا معرفي هدايت‌گران بعدي توسط پيامبر، هدايت‌گران حقيقي را به مردم می‌شناساند و آنها را براي هدايت مردم منصوب می‌کند. خداوند در رأس سلسلۀ هدايت‌گران، قرار دارد و اوست که انسان‌هايي را براي هدايت‌گري بشر معرفي کرده است. پيامبران و سایر معصومين و قرآن کريم، وظيفۀ هدايت انسان‌ها را از طرف خداوند متعال بر عهده دارند. فقيه عادل حديث‌شناس نيز به نصب عام از طرف معصوم به هدايت‌گري منصوب شده است. پس هدايت‌گران، مستقيم يا غيرمستقيم، خاص يا عام، از طرف خداوند منصوب شده‌اند.

نظرات انديشمندان اسلامي در عرصۀ تربيت اخلاقي چون به آموزه‌هاي وحياني پيوند خورده، مي‌تواند مورد بهره‌برداري کنش‌گران آموزشي قرار گيرد. در اين راستا پژوهش حاضر به‌دنيال تبيين مباني، اصول و روش‌هاي ارزش‌شناختي تربيت اخلاقي در ديدگاه شهيد مطهري است. روش پژوهش، توصيفي ـ تحليلي بوده و به‌منظور گردآوري داده‌هاي لازم جهت نيل به اهداف پژوهش، منابع موجود و مرتبط، با استفاده از فرم‌هاي فيش‌برداري از منابع، جمع‌آوري شده‌ است. نتايج پژوهش بيانگر آن است که «معنويت توحيدي ارزش، حقيقي بودن و واقعي بودن ارزش، اعتباريابي ارزش از طريق عقل، فطرت و نظام معيار ديني، هم‌زماني حسن فعلي و حسن فاعلي در ارزش»، ازجمله مباني ارزش‌شناختي تربيت اخلاقي مدنظر شهيد مطهري هستند؛ که اصولي چون «پيوند با معنويت، اعتدال، سعادت، توجه به مطلوبيت فعلي و فاعلي» و روش‌هايي مانند «دعا، خطابه، ارائۀ الگو، تسهيل و تيسير» را به‌همراه دارند.

حفظ شريعت يکي از شئون ائمۀ اطهار است و متکلمان مسلمان نيز بر همين شأن امام توجه کرده و از اين طريق بر ضرورت وجود امام اقامه دليل کرده‌اند. مطالعۀ تاريخ زندگي ائمه‌ روشن مي‌سازد که همۀ آنها نتوانستند حکومت را به‌دست گيرند. حال اگر چنين است؛ آنها چگونه از عهدۀ حفظ شريعت که حفظ آن بدون حکومت کار مشکلي است، برآمدند؟ در نوشتار حاضر اين مسئله را فقط در زمان امامت امام علي، آن‌‌هم در دورۀ خليفۀ اول مورد بررسي قرار خواهيم داد و با روش توصيفي ـ تحليلي نشان خواهيم داد که گرچه امام علي در اين دوره حاکم نبود؛ ‌لکن دست از وظايف خود برنداشته و با مجموعه‌اي از اقدامات سياسي و علمي همچون اثبات شايستگي خود براي حکومت، پاسخ به سؤالات ديني، ‌حضور در محاکم قضايي و ديگر اقدامات خود در دورۀ خليفۀ اول، توانست شريعت را حفظ کند.

بررسي و بازخواني رخدادهاي پس از رحلت رسول اکرم(ص) از نگاه اعتقادي و کلامي به روشن شدن بسياري از حقايق امامت و جانشيني پيامبر اكرم(ص) کمک خواهد کرد؛ زيرا به گواه گزارش‌هاي تاريخي، رويدادهاي آن مقطع تاريخ اسلام نقطۀ عطفي در مسير آينده جامعه اسلامي شد و بسياري از حوادث و جريان‌هاي امروز جامعه اسلامي، در آن مقطع تاريخي ريشه دارد. در اين ميان تأمل در سيره و سخنان صديقۀ طاهره به‌لحاظ جايگاه ايشان در نزد پيامبر به روايت فريقين و شخصيت والاي علمي و معنوي ايشان بسيار راه‌گشا خواهد بود. از نگاه صديقۀ طاهره، امامت امري الهي بوده و مانع از شکاف در صفوف امت اسلامي و پراکندگي آنان است. عدالت‌گستري، هدايت انسان‌ها، ضرورت برخورداري از علم لازم، سبب تعين‌يافتن امر امامت در افراد خاصي مي‌شود، که با توجه به سوابق جهادي اميرمؤمنان علي(ع) و جايگاه وي نزد رسول خدا(ص) و برخورداري از ويژگي‌هاي پيش‌گفته، امامت در وي تعين مي‌يابد. همچنين امامت منحصر در عصر امام علي(ع) نبوده و براساس حديث لوح جابر، امامت يازده نفر از فرزندان علي(ع) هم به امر خداوند ثابت مي‌شود. پژوهش حاضر به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و با مراجعه به منابع حديثي و تاريخي فريقين و آثار نويسندگان معاصر با هدف تبيين جايگاه و ضرورت امامت و روشن‌سازي حقيقت و مصداق واقعي امامت به اين نتايج دست يافته است.

يکي از مسائل مهم در اعتقادات اسلامي، بحث معاد بوده و مسئلۀ عالم قبر و برزخ نيز جزء چالش‌برانگيزترين مباحث معاد است. در ميان جريان نومعتزله، حسن حنفي جايگاه ويژه‌اي دارد. ايشان عالم قبر را فاقد حقيقت عيني دانسته و آن را زاييده ذهن بشر مي‌داند. وي عذاب قبر را يک تصور عاميانه مي‌داند که انسان آنچه را که در محسوسات مي‌بيند، به عالم قبر که از ديد پنهان است، نسبت مي‌دهد. به اعتقاد وي باور به عالم قبر در اسلام، برگرفته از اديان گذشته ازجمله يهوديت و مسيحيت و اقوام گذشته، نظير مصريان است. همچنين ايشان به مباحث مطرح‌شده در مورد عالم قبر و برزخ مانند نحوه و هدف از پرسش و پاسخ، چگونگي پاداش و جزا در عالم قبر و برزخ، اشکالات متعددي وارد مي‌کند و ادله عقلي و نقلي در اين زمينه را به‌چالش مي‌کشد. البته مدعيات حسن حنفي در باب عالم قبر و برزخ مبتني بر مباني فکري غلطي است که اتخاذ کرده است و در اين پژوهش به روش توصيفي، تحليلي و انتقادي، به آنها پاسخ داده شده است.