جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بسیار مهم در تاریخ حدیث اهل سنت و جماعت، بحث گرایش صحابه و تابعان به نگارش یا عدم نگارش احادیث در قرن اول هجری است. دیدگاه بیشتر آنان نسبت به نگارش حدیث از میان گزارش‌های موجود در کتاب‌های رجالی و تاریخی در دسترس است. براساس این گزارش‌ها، برخی از ایشان اقدام به نوشتن حدیث کردند و برخی دیگر، گرایشی به مکتوب ساختن روایت‌ها نداشتند. در این میان، آن‌چه جلب توجه می‏کند وجود برخی گزارش‌های متعارض درباره گرایش تعداد بسیار اندکی از ایشان، نسبت به این موضوع است. یکی از این افراد، تابعی مشهور در میان اهل سنت، عروۀ بن زبیر است که از فقهای سبعه مدینه به شمار می‏آید. این مقاله، پس از بررسی شخصیت عروۀ بن زبیر، به منظور دست‌یابی به تحلیلی جامع از گزارش‌های متعارض درباره دیدگاه وی نسبت به نوشتن حدیث، از اندیشه پویا نگری بهره می‌برد. نتیجه مقاله نشان می‌دهد که هر یک از این گزارش‌ها، نشان دهنده مرحله‌ای از زندگانی وی هستند و باید در امتداد یکدیگر ارزیابی شوند

بررسی عوامل تأثیرگذار بر گفتمان اجتماعی و سیاسی دوره قاجار از آن رو دارای اهمیت است که در این دوره، جامعه ایران به دلیل رویارویی تفکر تجدد خواهی و سنت گرایی درگیر ناهمگونی‌های اجتماعی و سیاسی شده بود. این دوران، زمینه ساز فرصتی برای سیاست‌مداران دگر اندیش گردید که اندیشه‌های عرفی جامعه و ادبیات و گفتمان خواص را تغییر دهند. اماکن مذهبی به دلیل ارزش‌هایی که از آن برخوردارند، نقش مهمی در روشن‌گری جامعه و هدایت طبقات مختلف جامعه به سوی انجام و مسئولیت‌های دارا هستند. اماکن مذهبی عصر قاجار نیز با ایجاد اتحاد و انسجام ملی، سازمان‌دهی نهضت‌ها و جریان‌ها، توجه دادن به موضوع‌های ملی و فراملی، ایجاد گفتمان تعامل و هم‌گرایی، هدایت‌گری، سنجش مشروعیت و مقبولیت سیاست‌ها و به مقابله با هجوم و ترفندهای سیاست‌مداران بیگانه و بیگانگان سیاسی برخاستند. این مقاله با شناسایی کارکرد سیاسی و اجتماعی اماکن مذهبی دوره قاجار، علاوه بر کشف کارکردهای گوناگون اماکن مذهبی در این دوره، الگویی برای کارکرد شناسی و آسیب شناسی اماکن مذهبی در عصر حاضرارائه خواهد کرد.

در سده چهارم هجری، آل بویه ایرانی تبار موفق شدند گستره وسیعی از سرزمین­های عباسی را به اطاعت خود در آورند. ریشه ایرانی این سلسله، به همراه روح حاکم بر جغرافیای ایران آن روزگار که بخشی از جریان شعوبی گری را در ضمن بازگشت به عصر سلطانی ایرانیان نمایندگی می کرد، دست مایه ای شد تا فضای حکمرانی حتی در عراق، نمایی ایرانی به خود ببیند. گواه این امر، رسومی دولتی بود که بازنمایی از آیین­های کهن شاه و دربار در ایران باستان و نمایشی از پیوندهای بویهیان با گذشته­ شاهی ایران بود.این مقاله، تکاپویی بر شناسایی مراسم آیین های دولتی دیلیمیان و در حقیقت، چشم اندازی بر پیوست این امارت به سلسله­ های ایران باستان است. مراسم سلطانی ضمن پیوستگی آشکار با سیستم حکومتی، اوضاع زمانه­ بویهیان را به شیوه­ وصفی بررسی می­کند. مقاله حاضر بر آن است، تمامی مراسم دولتی بویهیان را ضمن ارائه در قالب گردآمده‌ای­ آیینی در کنار جایگاه اندیشه شاهی در سلسله­ای با اندیشه ترکیبی ایرانی ـ شیعی به پیشخوان اندیشه­ پژوهش‌گران آل بویه بسپارد.

عرب­ها در دوره­های متعدّد و به دلایل گوناگون به ایران مهاجرت کردند. پیش از اسلام، قحطی، خشک‌سالی، تنگ‌ دستی و شکست سدّ مأرب و سیل العَرِم و پس از اسلام، انگیزه­ ها­ی دینی و اقتصادی از مهم­ترین عوامل مؤثر بر مهاجرت‌ها بود. خراسان به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی، مزایای اقتصادی، و دوری از مرکز خلافت از مقاصد مهم مهاجران به شمار می‌رفت. پی‌آمدهای اجتماعی این مهاجرت‌ها عبارت بود از رشد شهرها، تغییر ساختار طبقات اجتماعی، ظهور موالی و افزایش اختلاف‌های قبیله‌ای بین عرب‌های مهاجر که در این مقاله به تفصیل به آنها پرداخته شده است.

تعارض گزارش‌های آماری در بررسی‎های تاریخی، یکی از مسائل دانش تاریخ و به ویژه تاریخ‎نگاری است. این مسئله زمانی اهمیت خواهد یافت که گزارش‌های آماری فراوانی از یک رویداد در دسترس باشد. درباره حادثه کربلا، گزارش‌های آماری فراوانی در منابع یافت می‌شود. یکی از این گزارش‌ها، شمار زخم‎های امام حسین علیه السلام است. براساس استقرای نویسنده، حدود چهارده گزارش آماری در این زمینه ثبت شده است که سازگاری آنها با یکدیگر دشوار است. نویسنده در این مقاله سعی می‎کند با استفاده از روش تاریخ‎گذاری گزارش و تفکیک گزارش‎های زخم از گزارش‎های پارگی لباس، تعیین لباس امام علیه السلام در صحنه نبرد، بررسی تطبیقی روایت‎های شیخ مفید، ابن اعثم و خوارزمی از لحظات پایانی زندگانی امام حسین علیه السلام و بازسازی صحنه نبرد با تکیه بر روایت شیخ مفید، به گزارش آماری صحیح نزدیک شود.

گزاره‌های تاریخی افزون بر مدد رساندن به دانشمندان برای کشف آموزه‌های دینی، برای تبلیغ این آموزه‌ها هم در قالب مجالس وعظ و خطابه مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل نقد و پالایش این گزاره‌ها برای تفکیک گزاره‌های درست از نادرست اهمیت یافته است. شهید مطهری با آگاهی از این ضرورت، بخشی از آثار خود را به بررسی و پالایش گزاره‌های تاریخی اختصاص داده است. این مقاله بر آن است با گونه‌شناسی و طبقه‌بندی روش‌مند، مهم‌ترین نقدهای استفاده شده از سوی شهید مطهری را در گزاره‌های تاریخی شناسایی و پس از دسته‌بندی آنها را معرفی نماید.

رفتار حاکمان صدر اسلام با اهل ذمه به عنوان یک اقلیت دینی در جامعه اسلامی از جنبه­های مختلفی شایستة بررسی است. امیرالمؤمنین علیعلیه السلام هم در ایام حکومت خود نظام رفتاری ویژه­ای داشت که زمینه­ساز روابط مسالمت­ آمیز پیروان ادیان مختلف و گرایش مسیحیان به اسلام شد. نظام رفتاری امیرالمؤمنین علیعلیه السلام با مسیحیان عصر حکومت خود را در چهار حیطة اجتماعی، اعقتادی، سیاسی و اقتصادی می­توان بررسی کرد. نوشتار حاضر می­کوشد ضمن ارائه گزارشی از این چهار حیطه و مؤلفه­ های فرعی آن، نشان دهد که برخورداری از حقوق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، عقیدتیِ مسلمانان و غیر مسلمانان جامعه جزو نخستین اولویت­های امیرالمؤمنین علیعلیه السلام در دوران حکومت ایشان بوده است.