جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن ابى ‏الحدید از شخصیت‏هاى درخشان علمى قرن هفتم‏هجرى است، مهم‏ترین اثر او شرح نهج‏البلاغه است که یکى از شرح‏ها ى عالى بر این کتاب شریف محسوب مى‏گردد. دانش گسترده، تساهل و تسامح فوق‏العاده و استفاده مؤلف از منابع پیشین و کتاب‏هاى ارزش‏مندى که بسیارى از آنها اندکى پس از نگارش آن شرح، در هجوم مغولان نابود گردید، به ارزش این اثر افزوده است. در این مقاله، سیر زندگانى، فعالیت‏هاى علمى، گرایش‏هاى مذهبى و سیاسى ابن ابى‏الحدید و شیوه کار وى از دیدگاه یکى از محققان غربى و از نویسندگان مقالات دایرةالمعارف اسلام، تجزیه و تحلیل شده است.

با ظهور اسلام و آغاز وحى، گروهى در جامعه اسلامى شکل گرفت که به قُرّاء مشهور شدند. آنان از بزرگان و خواص جامعه اسلامى به شمار مى‏آمدند. شناخت قرّاء و بررسى نقش آنان در تحولات فرهنگى، سیاسى قرن اول هجرى محور اصلى بحث حاضر است. در بعد فرهنگى، قاریان، رهبران اندیشه و کارگزاران تولید و نشر علوم مختلف، از جمله: قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، تاریخ و ادبیات عرب، در تمدن اسلامى بودند. آنان با حضور خود درمناطق تازه فتح شده، در جامعه‏پذیرى آن نواحى نقش مهمى ایفا کردند. در تعامل با حکومت‏ها، گاهى با ایفاى نقش‏هاى مشروعیت بخشى و حمایتى به استحکام آنها کمک مى‏کردند و گاهى با ایفاى نقش انتقادى و اعتراضى، به رویارویى با آنان مى‏پرداختند و در این مسیر مشقت‏هایى را متحمل شدند؛ گروهى مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و عده‏اى از آنان تبعید یا کشته شدند.

مقاله حاضر با هدف بررسى نگرش مسیحیان درباره مسلمانان در طى جنگ‏هاى صلیبى به نگارش درآمده است. بدین منظور علاوه بر منابع اختصاصى، از سایر منابع و پژوهش‏هاى جدید در این‏باره استفاده شده است. در این مقاله، پس از مقدمه کوتاهى درباره علل، روند و پى‏آمدهاى جنگ‏هاى صلیبى، وضعیت جهان اسلام مقارن با جنگ‏هاى صلیبى و نگرش مسیحیان به مسلمانان در این دوران بررسى شده است. در ادامه، به دیدگاه ویلیام صورى، اسقف مشهور مسیحى و یکى از شاهدان جنگ‏هاى صلیبى، درباره اسلام و مسلمانان به صورت «بررسى موردى» پرداخته شده است.

رفاه‏طلبى و اشرافى‏گرى به عنوان آسیبى اجتماعى هر گاه فرد یا بخشى از جامعه را فرا گیرد، مانند ویروسى خطرناک، خیلى زود به سایر قشرها و طبقات اجتماعى منتقل شده و سلامت جامعه بشرى را تهدید مى‏کند. رهبران دینى و جامعه شناسان، این آسیب اجتماعى را در جوامع مختلف بررسى کرده‏اند. شیوه حضرت محمدصلى الله علیه وآله به عنوان رهبرى که مدیریت کلان جامعه را عهده‏دار بود، الگوى خوبى است براى: 1- شناسایى خصیصه رفاه‏طلبى و اشرافى‏گرى در انسان‏ها و جامعه‏هاى بشرى، 2- پیش‏گیرى از ظهور روحیه اشرافى با شناخت نشانه‏هاى آن و 3- مقابله و درمان آن بر اساس روش‏هاى آن حضرت، که براى جوامع امروزى نیز راه‏گشاست.

این مقاله در پى آن است که اوّلاً، بر ضرورت گسترش مطالعات روش‏شناسى و معرفت‏شناسى تاریخى در ایران تأکید کند و ثانیاً، با نقد یکى از تعریف‏هایى که اخیراً درباره علم تاریخ صورت گرفته، توجه اندیشوران را به بحث‏ها و گفت و گوهاى انتقادى سوق دهد تا با نقد بسیارى از سنت‏هاى رایج در امر آموزش و پژوهش تاریخ در ایران، زمینه تغییر نگرش‏ها و روش‏ها در این حوزه بیش از پیش فراهم آید. از این رو، نگارنده پس از شرح اجمالى برخى از عناصر و مؤلفه‏هاى اصلى هویت دهنده علم تاریخ و بیان کاستى‏ها و نارسائى‏هاى تعریف ارائه شده در کتابِ «اسلام و ایران؛ بررسى تاریخى»، تعریفى دیگر از این علم ارائه کرده است.

کمپانى هند شرقى انگلیس، که به انگیزه تجارت با هند وارد این سرزمین شده بود، با کوتاه کردن دست رقباى اروپایى خود از صحنه تجارى هندوستان، به تدریج به عرصه سیاسى گام نهاد و با بسط دامنه نفوذ خود، زمام امور این کشور را به دست گرفت. از دست رفتن استقلال براى همه هندیان دردى بزرگ بود، اما درد استعمار براى مسلمانان - که قرن‏ها طبقه مسلط و حاکم این سرزمین به شمار مى‏آمدند - جان‏کاه مى‏نمود، زیرا علاوه بر از دست رفتن استقلال، باعث زوال شوکت و عزت پیشین آنان گردید. از این‏رو، جامعه مسلمان که بیشترین خسارت‏ها و ناکامى‏ها را در عصر حاکمیت کمپانى متحمل شده بود، در پى فرصتى مى‏گشت تا بتواند هم از موجودیت و هویت خویش در برابر تهدیدهاى بیگانگان و عناصر فزون طلب سیک و هندو دفاع کند و هم موقعیت از دست رفته خود را در سایه «احیاى اندیشه دینى» باز یابد. «طریقت محمدیه» از جمله نهضت‏هایى است که در راستاى همین هدف شکل گرفت و کوشید تا اندیشه جهادى را سرلوحه کار خویش قرار دهد. این مقاله مى‏کوشد تا با بررسى تکوین این جنبش و اهداف و برنامه‏هاى آن، بر زوایایى از تاریخ جامعه مسلمان هند در رهایى از یوغ استعمار، پرتو افکند.

خاتون/قاتون/قادین، به معناى خانم، بانوى اصیل و شوهردار (به طور عام) و زنان والامقام و دختران خاقان، خان و بزرگان (به طور خاص)، یکى از عنوان‏هاى مهم در تاریخ اسلام و در واقع، عنوانى ویژه در برابر خان بوده که براى بزرگداشت زنان و تجلیل از مقام آنان، به کار مى‏رفته است. عنوان «خاتون» خاستگاه سغدى داشته و پیش از ظهور اسلام به حکم‏رانان چین و بخارا اطلاق شده است، لکن این عنوان (با مفهوم خاص خود) در دوره‏هاى اسلامى هم در نقاط مختلف قلمرو اسلامى به کار مى‏رفته و حتى گذشته از شهرت نخستین زن حکومتگر شیعه به نام «سیده ملک خاتون»، که در قرن چهارم هجرى در ایران به حکومت رسید خاتون و برخى واژه‏هاى مترادف‏با آن، هم‏چون بى‏بى و سیده درباره حضرت فاطمه‏علیها السلام و بعضى از فرزندان ائمه اطهارعلیه السلام، جایگاه ویژه‏اى در میان شیعیان اثناعشرى در ایران، داشته است. این مقاله درصدد است تا ضمن ریشه‏یابى واژه خاتون و مترادف‏هاى آن، نقش سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى خاتون‏ها را در دوره‏هاى گوناگون تاریخى بررسى کند.