جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعیین تاریخ وفات پیامبر(ص) یک بحث علمى ـ تاریخى محض نیست, بلکه داراى ثمراتى است. این مقاله, بدون تکیه بر یک روایت خاص و با بررسى شش واقعه که در تعیین وفات پیامبر(ص) نقش دارند و با کنار هم قرار دادن آن وقایع, اقوال معروف شیعه و سنى را مورد بررسى قرار داده است و با رسم جداول, به طور دقیق اثبات نموده است که قول معروف و مشهور شیعه مبنى بر قرار دادن تاریخ وفات پیامبر(ص) در 28 صفر و قول معروف و مشهور اهل سنت که آن را 12 ربیع الاول دانسته اند, هر دو, باطل بوده و تاریخ وفات پیامبر(ص), همان گونه که در روایت ابومخنف ذکر گردیده است, دوم ربیع الاول است.

جنگ هاى صلیبى آن بخش از تاریخ اسلام و مسیحیت است که بیشتر از منظر غربى ها تحلیل شده و اروپاییان پیش و بیش از مسلمانان به بررسى و پژوهش در مورد آن پرداخته اند. مسلمانان خصوصا نخبگان آن ها در قرون پنجم و ششم هجرى, به جنگ هاى صلیبى, به عنوان یک حادثه درجه دوم نگاه کرده اند. این دیدگاه علاوه بر فرعى دانستن جنگ هاى صلیبى, در مدرسه تاریخ نگارى اسلامى هم اثر گذاشت و این تإثیر, در نادیده گرفتن نقش تاریخى اسماعیلیان متجلى شد, به طورى که مقاومت و پایدارى فاطمیان مصر در مقابل صلیبى ها مورد غفلت قرار گرفت و حتى آن دولت به عنوان دعوت کننده صلیبى ها به مشرق زمین معرفى شد. این مقاله بر آن است تا با بهره بردارى از متون و منابع تاریخى, نقش واقعى شیعیان فاطمى در جنگ هاى صلیبى را تبیین نماید.

یکى از موارد و مسائلى که در مکاتب گوناگون تاریخ نگارى اسلامى مورد توجه مورخین مختلف قرار گرفته و سعى بر این شده تا وقایع مختلف براساس آن تفسیر شود مسإله قضا و قدر و مشیت الهى است. نخبگان سیاسى و دیوانى و فرمانروایان در تاریخ سلسله هاى ایران بنا به مصالح سیاسى و حکومتى از این اندیشه حمایت کرده و سعى در گسترش آن در تمامى زوایاى زندگى مردم داشتند. نوشته حاضر به بررسى این مسإله در کتاب ((تاریخ جهانگشاى جوینى)) اثر عطاملک جوینى پرداخته و در صدد یافتن پاسخ این پرسش است که قضا و قدر و مشیت الهى چه تإثیرى در روش تاریخ نگارى جوینى و بیان مسائل و وقایع مختلف گذاشته است.

در دوره پادشاهى ناصرالدین شاه, مراسم سوگوارى سرور شهیدان به گستردگى در تهران برگزار مى شد. با توجه به بى سوادى عمومى و کاستى هاى نظام آموزش مکتب خانه اى, برگزارى این مراسم, فرصت مغتنمى در اختیار دانشوران دینى قرار مى داد تا به آموزش عمومى معارف دینى اقدام نمایند. در این مقاله, تعداد, نحوه برگزارى و میزان استقبال مردم از آن مجالس مورد بررسى قرار گرفته و ضمن معرفى برخى از وعاظ مشهور, به نقش ملاآقادربندى در تشکیل آن مجالس, و ملااسماعیل واعظ در تإمین منابع مورد نیاز سخنوران آن ها, اشاره شده است.

مقاله حاضر عهده دار ترسیم دورنمایى از مهم ترین اندیشه هاى سیاسى جهان اسلام در دوره نخستین خلافت عباسى است. این دوران عرصه ظهور و رشد اغلب مکاتب فکرى و سیاسى اسلامى و موضع گیرى آن ها در مورد مسإله خلافت به شمار مى رود; با این حال تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله, اصول و مبانى برجسته ترین گرایش هاى سیاسى این دوران, چون زیدیه, امامیه, اهل سنت, معتزله و طرفداران حکومت عباسى تبیین شده است; افزون بر آن, به تفاوت مکاتب مختلف سیاسى این دوران نیز پرداخته شده و تإثیر مثبت یا منفى حکومت عباسى بر این گرایش هاى سیاسى مورد بررسى قرار گرفته است.

اندیشه تاریخ نگارى على بن حسین مسعودى به خاطر نقادى از سنت تاریخ نگارى پیش از خود و طرح مباحث نوینى در تاریخ نگارى اسلامى از زوایا و ابعاد مختلف قابل طرح و بررسى است. در این مقاله کوشش شده که اهتمام این مورخ بزرگ اسلامى در ایجاد پیوند میان تاریخ نگارى و نجوم و تقویم به عنوان یکى از شاخه هاى متعدد علوم عقلى مورد بررسى قرار گیرد, لذا ضمن اشاره به ویژگى اندیشه تاریخ نگارى مسعودى, به جایگاه نجوم, تقویم و گاه شمارى در اندیشه وى و چگونگى به کارگیرى آن در تاریخ پرداخته ایم و در مجموع سعى شده که عمل کرد مسعودى در ایجاد پیوند میان مورخ و منجم و تاریخ و نجوم مورد بررسى قرار گیرد.

نوشتارى که برگردان آن در پى مىآید, با گشایش مدخلى اجمالى بر سیر تاریخ نگارى و تاریخ نگاران عرب آغاز مى شود, آن گاه نویسنده مى کوشد که اطلاعات و معرفى هاى توصیفى خود را از کتاب هاى تاریخ عمومى و علم به دست دهد. در ادامه, به توصیف تإلیفات عربى در مورد تاریخ دانشوران به ویژه اطبا و حکما پرداخته شده و به دنبال آن, کتب فرهنگ عمومى و تراجم دانشمندان و دانشوران معرفى گردیده و در پایان نیز به کتب فهارس عربى و مباحثى پیرامون فهرست نگارى و تراجم خودنوشت عربى اشاره شده است.

محور اصلى این مقاله بر این فرضیه استوار است که تجارت سرزمین هاى شرقى جهان اسلام در سده چهارم هجرى بار اصلى اقتصاد سرزمین هاى غربى با مرکزیت بغداد را بر دوش مى کشیده است. در واقع بغداد ایستگاه تجارى و مال التجاره هاى سرزمین هاى شرقى بوده و کالاها از این نقطه تا اقصى نقاط غرب جهان اسلام توزیع مى شده است. آن چه در بطن این مقاله نهفته, درونمایه دستاوردهاى تمدنى جهان اسلام در سده چهارم هجرى است که در حقیقت این تجارب بنیه مالى دستاوردهاى تمدنى را فراهم مى کرده است. شکوفایى تمدن سده چهارم هجرى معطوف به قدرت و بنیه مالى این تجارت سرزمین هاى شرقى بوده است. از سوى دیگر بسط و گسترش جهان اسلام از سوى شبه قاره تا ممالک شرق دور و مرزهاى چینى را مى توان از اطلاعات آمده در این مقاله به خوبى دریافت.