جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش ضمن بررسى نوآورى‏هاى مذهبى حسن صبّاح، به نقش وى در بنیان نهادن دعوت جدید اسماعیلى و بحث از آراى او درباره‏ى جایگاه امام در سلسله مراتب این آیین و ضرورت تعلیم از امام، هم‏چنین تأثیر این اصلاحات مذهبى در جامعه‏ى اسماعیلى ایران و چگونگى قرار گرفتن این داعى اسماعیلى در رهبرى جنبش نزاریان مى‏پردازد. یافته‏هاى این پژوهش بیانگر آن است که حسن صبّاح با ارائه‏ى آموزه‏هاى تازه‏ى مذهبى، ضمن اصلاحات بنیادىِ ساختارِ این آیین، آن را با مقتضیات سیاسى و اجتماعى آن عهد هماهنگ ساخت. این رویکرد مصلحت‏جویانه و عمیقاً مذهبى سبب شد تا تعالیم این داعى تحت عنوان «دعوت جدید» شهرت پیدا کند. وى به یارى این اندیشه‏هاى تازه، ضمن متحد ساختن نزاریان ایران، نیرو و آرمان‏هایى تازه بدانان داد و با رهبرى خویش، در مقام «حجت» امام غایب، جامعه‏ى نزارى را به سمت کسب توانمندى‏هاى سیاسى نیز سوق داد.

کلود کائن، نویسنده این بخش از مدخل مفصّل حَرب (جنگ) در دائرةالمعارف اسلام، که بخشهاى دیگر آن به جنگ در ایران، عثمانى، هند، و مصر دوره ممالیک اختصاص یافته و با شمار زیادى ازمقالات مرتبط نظیر جهاد، جیش، حصار، دارالحرب، باروت و جز آنها تکمیل مى‏شود، به فن و هنر جنگ در عهد خلافت اسلامى (از آغاز تا پایان قرن هفتم هجرى) پرداخته است. او ضمن بررسى اجمالى تأثیرات ادبیات مربوط به هنر جنگ در تمدنهاى پیش از اسلام نظیر ایران، یونان و هند و انتقال تجربیات این تمدن‏ها به جهان اسلام، از عناصر مختلف مُقوّمِ ساختار یک جنگ کلاسیک، نظیر اعلان جنگ، بسیج و تجهیز نیروها (آماد)، فرماندهى، جاسوسى و ضد جاسوسى، مسأله تأمینِ روحیه جنگى، سازمان رزم، تسلیحات، تدارکات، پشتیبانى و لُجِستیک، مسائل سوق الجیشى، نحوه استقرار نیروها در اردوگاه و تأمین و مراقبت، نظامهاى تهاجم و دفاع (آفند و پدافند)، ضد حمله (پاتک)، کمین، محاصره، عقب نشینى تاکتیکى، غنایم و نحوه تقسیم آن، فتحنامه‏ها و جشنهاى پیروزى، نحوه برخورد با اسیران، همچنین متارکه جنگ و انعقاد قرارداد آتش بس، و سرانجام شیوه جنگ‏هاى نامنظم سخن گفته است.

پیامبر خداصلى الله علیه وآله پس از هجرت به مدینه توفیق یافت تا به یارى مهاجر و انصار دشمنان اسلام (مشرکان، منافقان و یهودیان) را به تسلیم در برابر حکومت اسلامى مدینه وادارد و دامنه‏ى اقتدار حکومت اسلامى را تقریباً بر همه‏ى جزیرة العرب بگسترد، اما در ماه‏هاى آخر زندگى با آشوب‏هاى اهل ردّه و مدّعیان پیامبرى روبه‏رو شد و هم در این احوال، به ملکوت اعلى پیوست. حکومت نوپاى اسلامىِ مدینه به یارى صحابه‏ى فداکار و به زعامت نخستین خلیفه، براى حراست از اسلام و تحکیم حکومت مدینه به پا خاست. این مقاله در سه محور (تجهیز جیش اسامه، ارتداد قبایل و فتوحات در خارج از مرزهاى جزیرة العرب) به تبیین این اقدامات مى‏پردازد.

قرن سوم هجرى از نظر گسترش علوم معقول و فرهنگ اسلامى، یکى از اعصار درخشان تاریخ تمدن اسلامى است که خود مدیون کوشش دانشمندان بسیار است. یکى از این عالمان ابن قتیبه دینورى (213 - 276 ق)، مؤلف ده‏ها کتاب در موضوعات علوم اسلامى، ادب و تاریخ‏نگارى است که على‏رغم معروفیت زیاد، خود و آثارش کم‏تر مورد توجه بوده‏اند. ابن قتیبه مؤلف چند اثر برجسته‏ى تاریخى همچون عیون الاخبار، المعارف و... نیز هست که به خاطر شخصیت علمى نویسنده و قدمت آثارش از مهم‏ترین منابع تاریخى درباره‏ى اوضاع سیاسى، فرهنگى و نظامىِ سه قرن نخست اسلامى و حتى قبل از اسلام به شمار مى‏روند. در این مختصر ضمن بیان احوال ابن قتیبه، آثار تاریخى او به بحث گذاشته شده است.

«بلاط الشهداء» نام جنگى است که در سال 114 قمرى / 732 میلادى در نزدیکى کوه‏هاى پیرنه، میان دو شهر تور و پواتیه بین مسلمانان، به رهبرى عبدالرحمن غافقى، و مسیحیان، به رهبرى شارل مارتل، رخ داده است که سرانجام این جنگ به کشته شدن عبدالرحمن غافقى انجامید. بعد از این شکست هرگونه لشکرکشى مسلمانان به غرب با شکست مواجه شد و وحدت مسلمانان در اندلس خدشه‏دار گردید و حاکمیت مسلمانان در اندلس روبه ضعف نهاد.

ین نوشتار که فصلى از کتاب «مذهب شیعه» است، به مباحثى چون موقعیت شهر کربلا، فضیلت زیارت آن، کربلا در نگاه جغرافى‏دانان و سیاحان، زیارت و عزادارى امام حسین‏علیه السلام و وصف کلى کربلاى معلى مى‏پردازد. مؤلف از آغازگران مطالعات مستند امامیه در غرب انگلیسى زبان است که با وجود کهنگى نگاشته‏اش (1933)، هنوز آثارش - آن چنان که در جاى دیگرى مفصلاً توضیح داده‏ایم‏3 - مرجع محققان غربى و علاقه‏مند به مطالعات شیعى است. مترجم سعى نموده با توضیح پاره‏اى مواضع، درک نادرست نویسنده از شعائر شیعى را تصحیح نماید.

«محمدبن ابى‏حذیفه»، از صحابه‏ى رسول اکرم صلى الله علیه وآله و فرزند ابوحذیفة بن عتبة بن ربیعة بن عبد شمس بن عبد مناف قریشى است که در مهاجرت پدر و مادرش به حبشه در آنجا به دنیا آمد. وى پسر دایى معاویة بن ابى‏سفیان و پرورش یافته‏ى دست عثمان بن عفان خلیفه‏ى سوم است؛ با این حال، نسبت به آن دو بغض داشت و حامى امیرالمؤمنین على علیه السلام بود. وى در قیام مردم مصر بر ضد خلیفه‏ى سوم نقش مهمى داشت و بعد از اخراج فرمان‏رواى عثمان از مصر، مدت زمانى بر این استان مهم حکومت کرد. حکومت محمدبن ابى‏حذیفه بر مصر مسلم، ولى نحوه‏ى دست‏یابى وى به قدرت و زمان امارت و سرانجامِ وى در نقل‏هاى تاریخى بسیار مغشوش و مختلف آمده است. در این مقاله، ضمن بیان مهم‏ترین روایات در این باب، تلاش گردیده تا از میان آن نقل‏ها آنچه به حقیقت نزدیک‏تر است ارائه شود.

مشعشعیان در قرن نهم هجرى (845ق) حکومتى شیعى بر مبناى آموزه‏ها و تعالیم سید محمد بن فلاح در حویزه پایه‏ریزى کردند. سید مطلب مشعشعى نواده‏ى چهارم سید محمد فارغ از دغدغه‏هاى قدرت و حکومت و بى آنکه در فکر کسب قدرت باشد، امیرى دانشمند و دانش‏پرور بود. او با فراخواندن علما به حویزه و تأسیس مدرسه‏ى علوم دینى در آن شهر موجبات تربیت نسل جدیدى از امراى مشعشعى گردید. فرزند او سید خلف و نواده‏ى او سید على خان از جمله تربیت یافتگان این دوره هستند که از علماى شیعه محسوب شده و تألیفات ارزشمندى از خود به یادگار گذاشته‏اند.

طایفه بنى مزید یکى از شاخه‏هاى قبیله بنى اسد بود که در سال (403ق) موفق به تشکیل امارت شیعى بنى مزید گردید. اولین امیر این امارت، على بن مزید بود که از سوى سلطان الدوله بویهى به قدرت رسید. پس از وى پسرش نورالدوله دبیس به حکومت رسید که دوران امارت او به دو بخش تقسیم مى‏شود؛ یکى امارت بنى مزید در دوره آل بویه و دوم امارت بنى مزید در دوره تسلط سلجوقیان بود که در دوره اول به دلیل ضعف آل بویه در عراق قدرت بنى مزید افزایش یافت، ولى در دوره دوم به دلیل تسلط سلجوقیان سنى مذهب بر عراق، در قدرت بنى مزید کاهش محسوسى ایجاد شد. بعد از مرگ نورالدوله پسرش بهاءالدوله منصور به امارت رسید که قدرت او نیز کم بود. با قدرت یافتن یکى از بزرگترین امیران این سلسله، یعنى سیف الدوله صدقه در سال (479ق)، امارت بنى مزید جانى تازه یافت و درگیرى بر سر جانشینى سلطان ملکشاه فضایى ایجاد کرد تا صدقه به یکى از قدرت‏هاى بزرگ شیعى در عراق مبدّل گردد. در این مقاله به اقدامات این امیر بزرگ شیعه و تأثیر او در تحولات عصر سلجوقى پرداخته شده است.

چکیده [English] Todyay, a great need for research is felt in order to shed more light on past cultural and scientific relations between the East and the West. In this connection, understanding East-West relations in the Middle Ages, especially civilizational and cultural relations between the Muslim and Christian Worlds in this period, is of great importance. This is because in this period the Islamic Civilization had been involved in a close and intense interchange with the Christian Civilization in the West. The focus of this article is civilizational and scientfic relations and exchanges between the muslim World and Western Christianity in the later centuries of the Middle Ages. The Muslim World, in what is known as the golden age of Islamic Civilization, had been a strong enlightening force in cultural and scientitic spheres for thinkers and seekers of knowledge in that period. In this paper, the main point of attention has been on one of the most important aspects of cultural relations between the two civilizations, the translation and transter of Muslim texts by the Europeans in the 12th and 13th centuries AD.