جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش بر اساس توضیحی از ساختار ژئوپولتیک شبه جزیره عربستان در پیش و پس از ظهور اسلام به ارائه درکی از سرشت قدرت و منطق سیاست در گفتمان سیاسی قریش می‌پردازد که در فهم تحولات منجر به ظهور و گسترش اسلام به مثابه دینی ابراهیمی مؤثر واقع می‌شود. چنین توضیحی راهی به فهم مجموعه‌ای از مناسبات سیاسی می‌گشاید که تأمل در آن‌ها می تواند تمهیدگر آگاهی پیشینی کمابیش قابل توجهی برای شناخت ساختار قدرت حاکم بر نظام قبیله‌گرایی در عهد ظهور اسلام گردد. رویکرد روش‌شناختی این پژوهش برگرفته از گفتمان است. بر این اساس تلاش شده است که تفاوت‌های زنجیره‌های دلالت در دو گفتمان اسلام به مثابه دینی ابراهیمی و قریش به مثابه ساختاری متکی بر قبیله گرایی بررسی و تحلیل گردد و نحوه انتقال از قبیله‌گرایی سنتی عربی با محوریت قریش به عهد اسلامی به بحث گذاشته شود

خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی‌(ع) در برابر امویان، پی‎گیری خون‌خواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارش­هایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینه‌ای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروه‌های شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری داده‎ها و تتبع کتابخانه­ای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان می‌پردازد. این ارزیابی نیازمند سنجه‌هایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دست‌آورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشه­های شیعی در فرآیند جنبش تا دست­یابی به خلافت روشن گردد. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده آن است که هم­گرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گام‌به‌گام به اندیشه­های گروه­های رقیب شیعه گرایش پیدا کرده­ است.

شرایط سیاسی جامعه و‌ پی‌آمدهای آن برای ائمه اطهار(ع) زمینه‌ساز بهره‌گیری از نهادهایی بود که ایشان را در رویارویی با شرایط موجود به بهترین شکل یاری می‌کردند. وکالت نهادی است که در دوره ابناء ‌الرضا‌(ع) در گستره‌ بیشتری نقش‌آفرین بود. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که نهاد وکالت چگونه در دوره ابن‌الرضا توانست موجب حفظ و گسترش نهضت سیاسی – دینی ائمه اطهار(ع) و شیعیان شود؟ یافته‌های پژوهش حاضر با تکیه بر متغیرهای اصلی مدل بسیج سیاسی چارلز تیلی و با روش وصفی ـ تحلیلی بر اساس داده‌ها و منابع کتابخانه‌ای نشان می‌دهد که ائمه اطهار(ع) با بهینه سازی قابلیت‌های این سازمان توانستند در شرایط بحرانی، حافظ جان و امنیت خود و شیعیان باشند. ائمه ابناء الرضا‌(ع) توانستند با بهره‌مندی از هوش سیاسی و موقعیت سنجی دقیق خود و مدد جستن از سازمان وکالت، مانع به نتیجه رسیدن کوشش‌های همه‌ جانبه حکومت عباسی برای مخدوش سازی چهره ائمه‌(ع) و شیعیان ایشان شوند.

مسلمانان از زمان ورود به منطقه دکن به دو گروه اجتماعی آفاقی و دکنی تقسیم شدند. آفاقی­ها که از ایران و عراق به دکن رهسپار شده بودند به دلیل برخورداری از علم، ادب و رفاه کامل یا نسبی اقتصادی به سرعت در لایه­های اجتماعی شهری دکن نفوذ کردند و حتی در دربار حکومتی، مناصب حساسی را در اختیار گرفتند. این امر، زمینه‌ساز رقابت پیوسته با مسلمانان بومی و محلی شد که به دکنی معروف بودند. با تأسیس حکومت بهمنیان و حکومت‌های شیعی پس از بهمنیان، منازعات آفاقی‌ها و دکنی‌ها رو به افزایش نهاد. مقاله پیش رو بر آن است به روش وصفی ـ تحلیلی، عوامل مؤثر بر مناسبات آفاقی­ها و دکنی­ها در حکومت بهمنیان و حکومت‌های محلی شیعه مانند قطب­شاهیان، عادل­شاهیان و نظام­شاهیان را در قرن‌های نهم تا یازدهم هجری در محدوده دکن هند بررسی کند. یافته­های پژوهش نشان می‌دهد که علاوه ­بر سیاست سلاطین نخستین بهمنی، پیشینه علمی و ادبی آفاقی­ها و به رسمیت شناخته شدن مذهب تشیع در حکومت­های محلی دکن موجب قدرت‌گیری آفاقی­ها و برانگیخته­ شدن دکنی­ها و در نهایت قتل­عام و سرکوب آفاقی­ها شد.

مناسبات مذهبی در منطقه راهبردی شام، همواره تابعی از سیاست‌های حاکم بر رویکردهای فکری این منطقه بوده است. پرداختن به چگونگی ایفای نقش عالمان در جهت دهی به این روابط در عصر حساس و مهم ممالیک (923-648ه.ق.) می‌تواند بخشی از منازعات فکری این منطقه را ریشه‌یابی کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش وصفی ـ تحلیلی درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که نقش عالمان شیعی و سنی در مناسبات مذهبی عصر ممالیک چگونه بوده است؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عالمان سنی مذهب به واسطه حمایت حاکمان سنی و تراز اجتماعی بالاتر، اغلب با رویکردی تقابلی به ایفای نقش پرداخته‌اند و این امر زمینه‌ساز تعارضات شدید اجتماعی شیعی ـ سنی و واگرایی هرچه بیشتر بین آن‌ها بوده است. از سوی دیگر، کوشش عالمان شیعه برای حفظ هویت و موجودیت تشیع در راستای هم‌گرایی با اهل سنت به دلیل موضع ضعف و انفعال آن‌ها و استفاده از پوشش تقیه ماهیت هم‌گرایانه نیافته است و زمینه رفع تعارضات اجتماعی را فراهم نکرده است.

ناسازگاری درونی در قدرت نظامیان عصر غزنوی از ظهور اولین تا واپسین سلاطین این سلسله حکومتی به ویژه در زمان حکومت مسعود (432-421ق.) و پیشتر محمود (421-389ق.) از عوامل افول آن به شمار می‌رود. این مقاله پس از مروری بر ساختار سیاسی و نظامی حکومت غزنوی، علل افول پایگاه قدرت در قلمروی زمانی حکومت سلطان مسعود غزنوی (432-421ق.) را با محوریت تعارض‌های موجود در درون شاکله قدرت نظامی غزنویان و در قالب محورهای آشوبهای درونی، پیکارهای بیرونی، نزاع برای کسب قدرت و ستیزه‌جویی‌های خواص حکومتی بررسی می‌کند. این تعارض درونی به حدی بود که راهکارهای معطوف به خروج از وضعیت بی ثبات پیش‌آمده را غیرمؤثر ساخت

مؤلفه دین و مذهب، همواره نقش عمده‌ای در زیر ساخت فکری جامعه ایرانی داشته است و تأثیر مستقیم آن در بیشتر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه چشمگیر است. ازاین‌رو در طول تاریخ، حکومت‌ها توجه خاصی به مذهب و مراسم آیینی داشته‌اند. در دوره قاجار در کنار تداوم شکل برگزاری مراسم مذهبی و آیینی، یک نوع تحول هم در آنها صورت گرفت. ایالت خراسان و به ویژه شهر مشهد به سبب موقعیت خاص خود، یکی از مراکز اصلی این تحول بود. مقاله پیش رو با روش وصفی - تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مراسم آیینی وسوگواری در مشهد به عنوان مهم‌ترین شهر مذهبی ایران به چه میزان تحت تأثیر عوامل مختلف، به ویژه رویکرد سیاسی حاکمان قاجار و عوامل اجرایی آن دچار تحول شد؟

بررسی منابع تاریخی حوزه قفقاز در قرن‌های سوم و چهارم هجری نشان می‌دهد در پاره‌ای روایت‌های مربوط به این منطقه مانند فتح قفقاز، رویداد بلنجر، فتح البیضاء و دامادی خاقان خزر آشفتگی‌هایی وجود دارد. این پژوهش می‌کوشد با روش وصفی ـ تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای و با هدف روشن‌تر ساختن تاریخ‌نگاری قفقاز در حوزه خلافت شرقی با بررسی مقایسه‌ای منابع مختلف و آرای پژوهش‌گران حوزه قفقاز با نگاهی تازه به واقعیت این رویدادها و زمان دقیق آن بنگرد. این پژوهش نشان می‌دهد که در موارد اختلافی، تردیدی در اصل رویداد در منابع وجود ندارد ولی گاه، خطاهایی در انتساب برخی رویدادها به اشخاص و یا زمان وقوع رویدادها به چشم می‌خورد که با بررسی‌های دقیق تاریخی می‌توان آنها را برطرف ساخت