جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از رحلت پیامبر اسلام, صدور اسلام به دارالکفر وجهه همت و اساس کار خلفا قرار گرفت. در این راستا فاتحان مسلمان در سرزمین هاى شام, مصر, عراق و ایران, این سیاست دارالخلافه را به پیش مى بردند. در این میان برخورد ساکنان دارالحرب با رزمندگان مسلمان یکسان نبود. مقاله حاضر مى کوشد تا به نحوه واکنش مغلوبان ـ به ویژه اهل ذمه ـ در برابر فاتحان مسلمان بپردازد و روشن کند که چگونه اهل کتاب مى توانستند با بستن پیمان ذمه به تابعیت نظام اسلامى درآیند و ضمن پذیرش تعهداتى, از حقوق و امتیازات ویژه اى برخوردار شوند و با امنیت کامل در سایه حکومت اسلامى در هر نقطه از دارالاسلام ـ به جز حرم و حجاز سکنا گزینند.

به رغم این که بحث در مورد صابئین, بحث تازه اى نیست و سابقه تحقیق کلاسیک پیرامون آنان به قرن هفدهم میلادى مى رسد, اما آن چه پس از یک بررسى اجمالى در این باره به نظر مى رسد, تشتت آرا و سردرگمى محققین قدیم و جدید است. مانع عمده در راه تحقیق پیرامون این موضوع, کمبود منابع و اطلاعات و نیز مغشوش بودن اطلاعات موجود مى باشد, علاوه بر آن, استفاده یا سوء استفاده گروه هاى مختلف از عنوان صابئین, سبب اغتشاش بیش تر در اطلاعات مربوط به آنان گردیده, تا جایى که حتى تحقیقات مستشرقین و محققین جدید را نیز تحت الشعاع قرار داده است. در این مقاله سعى شده تا از خلال بررسى فرضیه هاى موجود در مورد این گروه و سنجش نقاط قوت و ضعف آن ها, نظر نزدیک تر به صواب انتخاب و ارائه گردد.

تحقیق درباره شخصیت هاى صدر اسلام به ویژه کسانى که هم عهد رسول خدا(ص) را درک کرده و هم در دوره پر آشوب پس از رحلت آن حضرت حضور داشته و گاه در خلق یا تقویت برخى حوادث نقش فعال و موثرى ایفا کرده اند, براى نشان دادن تصویرى نسبتا واضح و در عین حال واقعى از اوضاع سیاسى, اجتماعى, فرهنگى, اقتصادى آن روزگار ضرورى و با اهمیت مى نماید; از این رو در این مقاله برآنیم با بهره گیرى از منابع گوناگون, تا حد امکان با بازگویى سیر تاریخى زندگى عبدالله بن جعفر, در جهت تبیین و روشن نمودن اوضاع مذکور گام برداریم.

میراث مکتوب مسلمانان در عرصه تاریخ نگارى, گنجینه گران سنگى است که بسیارى از زوایاى پنهان آن همچنان در محاق باقى مانده است. بدون تردید یکى از مصادیق عینى براى این ادعا مى تواند مورخ توانا و صاحب سبک, ابن واضح یعقوبى باشد که آن چنان که بایسته و شایسته اوست, مورد توجه قرار نگرفته است. او به عنوان یک تاریخ نگار مسلمان نه تنها صرفا تابع سنت پیشینیان خود نبوده است, بلکه در جاى خود, در سپهر فرهنگ اسلامى تا مقام یک مورخ مبدع نیز اوج گرفته است. به کارگیرى شیوه هاى نه چندان رایج و اما علمى در قلمرو تاریخ نگارى, یعقوبى را در سطح تاریخ نویسان عالیقدرى همانند مسعودى و ابن مسکویه قرار داده است. در نوشتار حاضر بعد از بحث مقدماتى درباره زیست نامه و مذهب یعقوبى, مختصات تاریخ نگارى یعقوبى و نوآورىهاى روشى او در این عرصه و توجه ویژه او به فرهنگ هاى پیرامونى مورد تإمل قرار گرفته است.

غیبت امام دوازدهم وضعیت جدیدى را در جامعه شیعى پدید آورد که موجب تحولاتى در زمینه هاى فرهنگى و علمى آن گردید. این تحولات در ابعاد مختلف فرهنگى به وجود آمد که مهم ترین آن, تغییر مرجعیت علمى شیعیان بود. از ابعاد دیگر مى توان به توسعه مکاتب جدید علمى و گسترش تإلیف و تدوین کتب و مصادر علمى شیعیان اشاره نمود. بررسى وضعیت علمى عصر غیبت صغرى از آن جهت حایز اهمیت است که این عصر دوره گذار و انتقال از یک وضعیت ثابت به وضعیت ثابت دیگر در جامعه شیعه بود. در حقیقت, غیبت صغرى که اتصال دهنده عصر حضور به عصر غیبت کبرى بود, دوره آماده سازى و ایجاد زمینه هاى لازم براى پذیرش غیبت طولانى امام(ع) محسوب گردیده و تحولات علمى پدید آمده در این عصر, گام اولیه براى شکوفایى علمى و فرهنگى تشیع بود.

در جامعه عرب مقارن ظهور اسلام, تشکیل شدن قبایل و طوایف از نسل دودمان پدرى سبب شده بود تا از اصطلاحات متفاوتى براى نامیدن افراد استفاده شود. علاوه بر اعضاى اصلى طوایف, حلیف, جار و مولى کسانى بودند که از امتیازات عضویت در قبیله و حمایت آن بهره مند بودند. هرچند ارتباط جار با طایفه همیشگى نبود, اما مولى و حلیف پیوند نزدیک ترى با آن داشتند و بدان سبب نقش سیاسى و اجتماعى بیش ترى داشتند. این نظر وجود دارد که ارتباط آنان با طوایف از طریق ازدواج و یا دودمان مادرى بود.

در سال هاى اخیر, روش هاى نوینى در عرصه پژوهش هاى علمى ظهور کرده است. این موج, که در سایه ((فنآورى سریع انتقال اطلاعات)) بوجود آمده, تمامى شاخه هاى علوم و در نتیجه پژوهش هاى تاریخى را هم در برگرفته است. اگر روزى یک مورخ مى توانست با در اختیار داشتن یک کتابخانه و منابع اصلى به تحقیق بپردازد, امروزه همان مورخ مجبور است با خارج شدن از کتابخانه و با به اشتراک گذاشتن پژوهش هاى خود با دیگران, اطلاعات و تحقیقات خود را روز آمدDate) (up کند. اگرچه تفسیر و بیان کامل ((نگاهى نو به پژوهش در تاریخ)) موضوعى است که از مقوله این نوشتار خارج است اما نکات فوق الذکر, دریچه اى براى بیان استفاده از اینترنت از مطالعات تاریخى مى باشد. امروزه اکثر مراکز پژوهشى و دانشگاه هاى معتبر با ایجاد یک پایگاهsite) ) علمى در اینترنت, آخرین برنامه ها و تحقیقات خود را در معرض دیگران قرار مى دهند و با به اشتراک گذاشتن پژوهش هاى خود, از جدیدترین تحقیقات در هر نقطه از جهان مطلع مى شوند. در این مقاله برآنیم که نگاهى به منابع مطالعات تاریخ اسلام در سایت هاى اینترنتى وابسته به مراکز علمى و دانشگاهى داشته باشیم. در تمامى این نوشتار, آدرس هاى اینترنتىURl) ) پایگاه هایى که بتوان به این منابع دسترسى پیدا کرد, را معرفى مى کنیم. قبل از ورود به مبحث اصلى, لازم است که کاربران با سه اصطلاح اصلى در هنگام استفاده از اینترنت آشنا باشند.

از هنگامى که نیروى نظامى مسلمانان از مرزهاى جزیره العرب خارج شده و در صدد گسترش اسلام به مناطق مجاور برآمدند, در مراحل مختلف عملیاتى و فتوح خویش با پدیده اى جدید در جنگ ها روبرو گردیدند که مقابله با آن نیازمند تکنیک, ابزار و تاکتیک هاى جنگى جدید و ویژه بود. بر اساس شرایط جدید, دیگر جنگ هاى زمینى تنها جنگ هایى نبودند که مسلمانان با آن روبرو باشند. مسلمانان در این راه با تلاش و کوشش بى نظیر به پیشرفت ها و تکامل چشمگیرى دست یافتند. دیرى نپایید که استفاده از کشتى ها و ملوانان و متخصصان جنگ در دریا, ایجاد کارخانجات کشتى سازى در سواحل کشورهاى فتح شده و ساخت سلاح ها و ابزارهاى جنگى مخصوص کشتى ها باعث به وجود آمدن ناوگان هاى عظیم جنگى گشت که مسلمانان به وسیله آن توانستند جزایر مختلف و نیز سواحل شمالى آفریقا, اندلس, سواحل دریاى مدیترانه را فتح کرده و اسلام را تا دورترین نقاط گسترش دهند, در این مقاله برآنیم تا سیر تحول و تطور نیروى دریایى مسلمانان از آغاز تا پایان عصر عباسى را به اجمال مورد بررسى قرار دهیم.

جنبش اسماعیلیه پویاترین و قوىترین جنبش شیعى در جهان اسلام در قرون میانه بوده است و هنوز هم با رهبرى امام وقت خود آقاخان به طور فعال سازماندهى مى شود. از زمان خلافت فاطمى در آفریقاى شمالى و مصر و امامت نزارى در الموت, اسماعیلیان چالش سیاسى و معنوى بى سابقه اى را با مذهب تسنن و اقتدار و نفوذ حاکمان سلجوقى و خفاى عباسى بروز دادند. بخشى از اسماعیلیان نزارى نیز به رهبرى شیخ الجبل در شام و در تکاپو با صلیبیون و سلسله هاى زنگى و ایوبى دعوت اسماعیلى را تداوم بخشیدند. مقاله حاضر به بررسى زندگى بزرگ ترین و شجاع ترین رهبر اسماعیلى شام در قرن ششم هجرى ـ سیزدهم میلادى ـ به نام راشدالدین سنان اختصاص دارد.