جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید اجل، عمر شمس‏الدین از نوادگان امام زین العابدین پس از سقوط بخارا به دست سپاه مغول، از آن سامان به سرزمین چین مهاجرت و در آن دیار جایگاه و مقام‏هاى اجتماعى بالایى را احراز نمود و منشأ خدمات ارزنده‏اى به مردم چین گردید. از نظر مورخین مهم‏ترین عامل نشر اسلام در استان یونن چین، شخصیت سید اجل و فرزند او بوده است. این مقاله در چهار بخش به بررسى ابعاد زندگى اجتماعى سید اجل و خدمات وى به مردم چین پرداخته است. الف) مقام‏هاى اجتماعى و مدیریتى سید اجل؛ ب) خدمات سید اجل به مردم چین، به ویژه مردم استان یونن؛ ج) عوامل گسترش اسلام در چین و نقش سید اجل در آن؛ د) عوامل رشد و موفقیت سید اجل‏

پس از وفات پیامبرصلى الله علیه وآله، جانشینى ایشان مهم‏ترین مسأله‏ى مطرح در جامعه‏ى اسلامى بود. علاوه بر امام على‏علیه السلام - به عنوان چهره‏ى شاخص اهل بیت‏علیهم السلام - گروه‏ها و جریانات فکرى دیگرى مدعى دستیابى به خلافت بودند. آنان به منظور تحت‏الشعاع قرار دادن على‏علیه السلام در افکار عمومى، و شکستن انحصار جاذبه‏ى کاریزمایى او، به معرفى و تقویت نهاد کاریزمایى صحابه براى رقابت با اهل‏بیت‏علیهم السلام، در مرجعیت فکرى جامعه پرداختند. در بُعد فرهنگى از ابزارهایى چون سیاست منع حدیث، طرح عدالت و صحت اجتهاد صحابه، جعل حدیث و... بهره گرفتند؛ این جریان طى قرن‏هاى بعدى استمرار یافته، سازماندهى و تقویت شد. در این مقاله این تلاش‏ها در قالب نظریه‏ى روزمرگى کاریزماى ماکس وبر، مورد بررسى قرار مى‏گیرد.

از نظر نویسنده دانشجویان تاریخ، نسبت به تاریخِ اندیشه و متفکران غربى بى‏اطلاعند؛ چرا که یا از خواندن متون فلسفى گریزانند و یا با زبان‏هاى لاتین آشنایى ندارند. از این‏رو ایشان بر آن شده‏اند تا با طرحِ چکیده اندیشه‏هاى مطرح شده در غرب، امکان مقایسه‏ى اصول و مبانى آن را براى دانشجویانِ تاریخ فراهم آورند. ایشان در کتاب آموزشى که بدین منظور نوشته‏اند، مکاتب تاریخ‏نگارى در غرب را از رنسانس تا عصر جهانى‏سازى مورد بررسى قرار داده و در هر مکتب به اصول نظرى، دستاوردها، کاستى‏ها و نمایندگان برجسته‏ى آن پرداخته‏اند. ویژگى عمده‏ى این مجموعه، سادگى، شمول و اختصار آن است و با توجه به آموزشى بودن آن، فاقد ارجاعات است. نویسنده در پایان فهرستى بیش از پنجاه اثرِ لاتین به عنوان منابعِ خود ذکر کرده است. نوشته‏ى حاضر فصلى از کتاب مورد نظر مى‏باشد که در آن به مکتب انسان‏گرا (در سده‏ى 15 و 16 میلادى) و مکتب خردگرا (در سده 18 میلادى) اشاره شده است.

توجه به جنبه‏هاى مختلفِ زندگى حضرت ختمى مرتبت‏صلى الله علیه وآله، مورد عنایتِ ویژه‏ى دانشمندان مسلمان بوده است. یکى از نویسندگان که به شیوه‏ى خاصّى، به شخصیت حضرت رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله نگریسته، قاضى عِیاض (467 - 544 ق) مى‏باشد. اثر مشهور وى با عنوان الشفاء بتعریف حقوق مصطفى، به شیوه‏ى کتاب‏هاى شمائل النبى و دلائل النبوة تألیف شده و از اهمیت خاصّى نزد دانشمندان مسلمان برخوردار است و چندین شرح و تعلیقیه بر آن نگاشته شده است. قاضى عِیاض در الشفاء، از آیات قرآنى که در شأن و منزلت پیامبر گرامى اسلام نازل شده و نیز از احادیث نبوى، استفاده نموده و جنبه‏هاى مختلف شخصیّت پیامبر اسلام را توصیف نموده است و به بسیارى از تهمت‏ها و افسانه‏هاى ساخته شده در مورد حضرت رسول‏صلى الله علیه وآله پاسخ‏هاى منطقى و محکمى داده است. در این نوشتار ضمن بررسى شرح حال قاضىِ عیاض و اشاره به آثار او، مروى بر کتاب الشفاءانجام شده است.

این نوشتار، نقش ابراهیم پسر مالک اشعر نخعى را در تحوّلاتِ سیاسى عراق (66 - 72ق) بررسى مى‏کند. با وجود آگاهى اندک ما از زندگى ابراهیم پیش از قیام مختار، پیوستن او به آن قیام، مشروط بر صحّت نامه محمد حنفیه به او، و غلبه بر اشراف کوفه که مخالف مختار بودند، بسیار برجسته است. او هم‏چنین در نبرد خازر امویان را شکست داد و موجب تثبیت مختار در کوفه شد. پس از آن از مختار جدا شد و زبیریان و مروانیان در صدد جذب او برآمدند. نویسنده، عامل جدایى ابراهیم از مختار را دو چیز دانسته است، نخست بدعت‏هاى دینى مختار و دوّم مبارزه ابراهیم بر اساس مبانى فکرى و دادخواهى نه عصبیت و مصلحت فردى. او در نهایت، با تعلّق خاطرى که به عراق داشت در نبرد مصعب بن زبیر بر ضدّ مروانیان شرکت کرد و در سال 72 قمرى کشته شد. گفتنى است مترجم برخى دیدگاه‏هاى نویسنده درباره مختار را نقد و بررسى کرده است.

یکى از کتاب‏هایى که در سال‏هاى اخیر درباره‏ى تاریخ اسلام به زیور طبع آراسته شده، اثر ارزشمند دکتر غلامحسین زرگرى نژاد است که به همت انتشارات سمت در سال 1378 در 687 صفحه منتشر شده است. تاکنون نقدهاى متعددى درباره آن به چاپ رسیده که بیشتر ناظر به نقد شکلى و جزئى‏نگرانه بوده است. سعى نگارنده در این یادداشت بر این است تا روش و ویژگى‏هاى تاریخ نگارى مؤلف در این اثر را از نزدیک مورد توجه قرار دهد. با توجه به اینکه در این نوشته، هدف، تبیین ویژگیها و مؤلفه‏هاى تاریخ نگارى یک مورخ است؛ بنابراین در ابتدا تعریفى از مفهوم تاریخ‏نگارى ارائه شده، سپس پرسش‏هایى که براى فهم ویژگیها و مؤلفه‏هاى تاریخ‏نگارى یک مورخ لازم است فهرست گردیده و در ادامه محتواى کتاب مزبور با توجه به بعضى معیارهاى پیش گفته مورد سنجش قرار گرفته است.

یکى از دلایلى که مورخان معاصرِ اسپانیایى، به تاریخ دوره‏ى موحدان علاقه‏ى کم‏ترى نشان داده‏اند، عنایت بیش‏تر آنان به تاریخ‏هاى محلى است؛ تمایل به این تاریخ‏ها بعد از پیشرفت دموکراسى - ربع آخر سده‏ى 20 - در این کشور رخ نموده است. این گرایش موجب شده تا آنان نه فقط نسبت به اشخاص و چهره‏هاى محلى دلبستگى نشان دهند، بلکه به جوامع محلى، خاصه مدجنان و یهودیان نیز علاقمند شوند. مقاله‏ى حاضر این موضوع را در مفهوم وسیع‏ترى مورد بررسى قرار مى‏دهد، یعنى به موقعیت مطالعات اسلامى در اسپانیاى معاصر مى‏پردازد و این سؤال را مطرح مى‏کند که آیا واقعاً مورخان اسپانیایى بر تفسیر تخیلى و جدلى، که در مورد گذشته‏ى اندلس داشته‏اند، فائق آمده‏اند؟

شیعیان امامى مذهب که در دوره‏ى سیطره خاندان بویه از آسایش نسبى و اقتدار حکومتى برخوردار بودند در پى یورش سلجوقیان سنى به بغداد و بر افتادن حاکمیت بوئیان، دوران سختى را تجربه کردند. سلجوقیان، آنان را از مناصب ادارى راندند، پیشواى دینى آنان - شیخ طوسى - مجبور به ترک بغداد شد و در پى سرکوب شورش بساسیرى شیعیان ساکن شهر کرخ، مورد حمله سنیان قرار گرفتند. اما این وضع پایدار نماند و در طى سلطنت سلجوقیان، شیعیان به تدریج مواضع قدرت را مجدداً اشغال کردند. در این مقاله با اشاره به وجود امیران و وزیران شیعى مذهب در ایران و با تفصیل بیشتر در مورد خاندان مزید به عنوان حاکمان شیعى مذهب مناطقى از عراق که در ایران کنونى کمتر شناخته شده‏اند، به دلایل سیاسى این تغییر وضع و عوامل آن پرداخته شده است.