جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش، اوضاع سیاسی ماوراءالنهر را در قرون اولیه اسلامی تا تشکیل دولت صفوی در ایران مورد بررسی قرار می‌دهد. روند تأسیس دولت‌های مستقل و نیمه مستقل و پیدایش نیروهای محلی در شرق فلات ایران به تشکیل دولت صفوی و ایجاد دولت واحد کمک شایانی کرد. از سوی دیگر تحولات سیاسی ماوراءالنهر به پیدایش دولت تیموریان و اندکی بعد ازبکان در آن منطقه انجامید. تحولات درونی و حیات سیاسی و مذهبی تیموریان و ازبکان و رویارویی عقیدتی و سیاسی آنان با دولت صفویه در حوادث سده‌های نهم و دهم هجری / پانزدهم و شانزدهم میلادی، تأثیر زیادی داشته است.

در طی قرون ششم تا هشتم هجری/ دوازدهم تا چهاردهم میلادی فرقه­هایی از تصوّف، در جهان اسلام و به ویژه آسیای مرکزی پدید آمدند که مهم­ترین آنها یسویه، کبرویه و نقشبندیه بودند. از میان این سه فرقه، یسویه و کبرویه در آسیای مرکزی مجال رشد یافتند و حتّی در قرون بعدی کبرویه به یکی از انجمن­های مهم تصوّف مبدل شدند. کبرویه در آسیای مرکزی، حضوری چشمگیر و مقتدرانه در تمام عرصه­های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داشتند به طوری که آنها را سبب گرایش ایلخانان مغول به اسلام و بازگشت مجدد این دین به ایران تلقی کرده­اند؛ ولی به تدریج به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر جامعه و اختلافات درون فرقه­ای، دچار پراکندگی و انشعاب و نهایتاً افول شدند. نویسنده این مقاله ضمن معرفی کبرویه، به حضور کبرویه در آسیای مرکزی اشاره کرده و علل افول آنها را مورد بررسی قرار داده است.

اعراب از روزگاران کهن وارد سرزمین‌های حاصلخیز بین‌النهرین (عراق) شدند. مهاجرت آنان به حدی گسترده بود که بر ساکنان منطقه غلبه یافتند و به تدریج بافت جمعیتی عراق را دگرگون کردند. برخی از این قبایل به دلیل همجواری با مراکز مسیحی در بین‌النهرین به آیین مسیح گرویدند. اعراب مهاجر توانستند تحت حمایت ساسانیان دولت لخمیان را در حیره تشکیل دهند. دولت ایران برای حفظ مرزهای خویش از آنان در برابر اعراب بدوی و امپراتوری بیزانس بهره می‌جست. با آغاز فتوحات مسلمانان در ناحیة عراق، قبایل عرب مسیحی در برابر هم نژادان خویش قرار گرفتند. بررسی واکنش سلبی و سپس ایجابی این قبایل می­تواند به روشن­تر کردن تصویر چگونگی فتح این منطقه کمک کند. این مقاله به بررسی این موضوع پرداخته است.

پیش از آنکه اسلام ظهور کند، اقوام و ملت­های بسیاری دارای فرهنگ و تمدن بودند. پس از گسترش مرزهای جغرافیایی اسلام، مسلمانان با فرهنگها و تمدن­های گوناگون از جمله فرهنگ و تمدن سرزمین هند آشنا شدند. هند در شمار سرزمین­هایی است که به گواهی مورخانی چون یعقوبی و مسعودی در زمان ظهور اسلام از نظر دانش به ویژه در زمینه­های طب، نجوم و ریاضیات از پیشینه و اندوخته­های درخشانی برخوردار بود و نه تنها مسلمانان که دیگر ملتها هم از دانش آنها بهره­مند می­شدند. این نوشته خواهد کوشید تأثیرپذیری مسلمانان را از حوزه جغرافیایی سند و هند بر پایه منابع متقدم و تنها در سده­های نخستین هجری بررسی نماید و به معرفی دانشمندان تاثیرگذار هندی و میراث هندی موجود در دست مسلمانان بپردازد.

تأکید قرآن بر توجه به تاریخ و عبرت آموزی از آن سبب توجه مسلمانان به علم تاریخ و تاریخ نگاری گردید. تاریخ نگاری اسلامی در آغازین مرحله خود با سیره نگاری رونق گرفت. شیعیان نیز با وجود همه موانع، سعی خود را به کار بسته و علاوه بر نگارش سیره، در دیگر گونه های تاریخ نگاری از جمله مقتل­نگاری نیز تلاش کردند و آثار با ارزشی را به وجود آوردند. کتاب های مقتل­نگاری شیعیان، بیشتر بیان شرح حال شهادت امامان معصوم ˜ و شخصیت­های برجسته شیعه از جمله حجر بن عدی است. این نوشتار تلاش دارد تا با مراجعه به منابع فهرست نویسی شیعیان از جمله نجاشی، شیخ طوسی و دیگران به گردآوری و بیان شرح حال و شخصیت مقتل نگاران شیعه از آغاز تا پایان قرن پنجم هجری بپردازد.

شورش‌های متعدد بر ضد امویان از حوادث مهم نیمه دوم سده سوم هجری در تاریخ اندلس است. در میان پانزده شورشی که در این دوره روی داد، شورش «عمر بن حفصون» (267 ـ 315 ﻫ) به دلیل مدت زمان طولانی و دامنه گسترده آن اهمیت فراوان دارد. همچنین نزدیکی محل قیام ابن حفصون (شهر ریه) به «قرطبه» جایگاه خاصی به آن می‌دهد. تحقیق حاضر در دو بخش، می‌کوشد تا نخست عوامل و زمینه‌های سیاست‌های معیشتی در اندلس را با توجه به نحوه تقسیم اراضی از سوی امویان اندلس تبیین نماید و سپس در بخش دوم، قیام ابن حفصون را از این منظر و با توجه به سیاست‌های نظام زمین‌داری و مالیاتی امویان در اندلس مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.