جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دين، ماندگارترين میراث فرھنگى ما است كه از سوى پیامبران الھى به ويژه پیامبر خاتم (ص) و جانشینانان به حق ايشان، ائمه اطھار (ع) به دست ما رسیده است تا ما بتوانیم با پیاده كردن دستور العملھا و آموزهھاى انسان ساز آن، خوشبختى و رستگارى خود را رقم زنیم. ھمچنین بايد از حريم آن به خوبى پاسدارى نموده، به نشر و تبیین آن بپردازيم و زمینه را براى رشد و تعالى نسل جوان، مھیا سازيم. از اين رو، پاسدارى و حفظ اين میراث عظیم و آشنايى و آگاھى لازم از معارف اصیل و ناب اسلام بر ما واجب است؛ چرا كه پاسدارى ھوشمندانه از دين و نیز پايبندى عملى به آن براى نیل به رستگارى و سعادتمندى، در گرو اين آشنايى و آگاھى لازم و كافى (: دين پژوھى) است. به عنوان « انقلاب اسلامى ايران » زمانى دو چندان مىشود كه بدانیم از يك سو ،« پاسدارى از آن » و نیز « پايبندى عملى به دين » و « دين پژوھى » حساسیت و ضرورت و خون « قدس سره » پاداش بزرگ الھى به امت مسلمان ايران (و بلكه كلیه مسلمانان جھان) به خاطر جانفشانىھاى اين مردم جان بر كف تحت رھبرىھاى امام راحل بھاى شھیدان ارزانى شد و حفظ و پاسدارى از آن بر دوش ما به عنوان پاسداران راستین اين انقلاب و نظام اسلامى، نھاده شد؛ و از سوى ديگر، تھاجم ھمه جانبه سیاسى، فرھنگى- بعد از ناكامى در تھاجم نظامى- براى فروپاشى و اضمحلال آن از درون، از راه القاى شبھات دينى در میان مردم به ويژه نسل جوان، به چالش بردن مبانى فكرى اسلامى و قداست زدايى از آن، سالھاى سال است كه با شدّت و جدّيت ھر چه بیشتر از سوى رسانهھاى استكبارى و وابستگان فكرى آنان در داخل ادامه دارد و ھر روز ھم فزونى مىيابد. كه عمدتاً از مسائل جديد كلامى مىباشد)، گامى عملى و مؤثر در راه انجام آن رسالت دينى و انقلابى است كه ) « دين پژوھى » تھیّه و تدوين متن حاضر به نام امیدواريم مورد استفاده مطلوب قرار گیرد. در اين كتاب به آرا و نظريات جديد در حوزه دين پژوھى با استفاده از دلايل عقلى و نقلى و ديدگاهھاى انديشمندان بزرگ اسلامى معاصر پرداخته شده و ديدگاهھاى مخالفان و شبھات و چالشھاى ايجاد شده مورد نقد قرار گرفته و پاسخھاى لازم ارائه گرديده است.

اين كتاب مجموعة مباحث كتابهاي تعليمات ديني است كه بين سالهاي 1349 تا 1357 توسط گروه كارشناسان كتب تعليمات ديني سازمان تأليف كتابهاي درسي وزارت آموزش و پرورش، شهيد حجت‌الاسلام دكتر محمدجواد باهنر، شهيد آيت‌الله دكتر سيد محمد حسيني‌بهشتي و حجت‌الاسلام دكتر علي گلزاده غفوري تأليف شده است و سپس زير نظر شهيد دكتر باهنر به صورتي كه ملاحظه مي‌كنيد تنظيم شد و به دليل استقبالي گسترده، بارها منتشر گرديد. طي سدة گذشته در ميان مسلمانان گام‌هايي در جهت معرفي اسلام به عنوان مكتبي كه راهنماي عمل انسان در حوزه‌ها و قلمروهاي گوناگون زندگي فردي و اجتماعي است برداشته شده، اما در ميان كتب منتشر شده در اين زمينه، كمتر اثري را مي‌توان يافت كه در اراية يك تصوير كلي و همه‌جانبه و در عين حال مرتبط با ساحت‌های مختلف زندگي بشر موفق بوده باشد. در اين رابطه، مجموعة مباحث كتاب حاضر اگرنه بي‌نظير، كم‌نظير است. سير منطقي مباحث، انسجام دروني مطالب، رابطة مستحكم بين مباحث مطرح شده و زمينه‌هاي گوناگون زندگي بشر، بيان شفاف، دقيق و رسا و توجه به ضروريات و مقتضيات زمان و مكان، از جمله ويژگي‌هاي قابل توجه اين اثر است.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌ درس‌هاي‌ شهيد آيت‌الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ كه‌ در تابستان‌ سال‌1359 با عنوان‌ «شناخت» در كلاس‌هاي‌ واحد دانشجويي‌ حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ تدريس‌ گرديده‌ است. دربارة‌ اين‌ درس‌ها لازم‌ است‌ به‌ چند نكته‌ توجه‌ شود. نخست‌ آن‌كه‌ چالشي‌ كه‌ در آن‌ سال‌ها توسط‌ انديشه‌هاي‌ ماركسيستي‌ در اذهان‌ مبارزان‌ و فعالان‌ پديد آمده‌ بود و اين‌ شاخة‌ تفكر غربي‌ را به‌ عنوان‌ تنها ايدئولوژي‌ علمي‌ معرفي‌ مي‌كرد، دكتر بهشتي‌ را بر آن‌ داشت‌ كه‌ اولاً‌ موضع‌ تفكر اسلامي‌ را در قبال‌ آن‌ روشن‌ و منقح‌ سازند و ثانياً، اعضاي‌ حزب‌ جمهوري‌ را به‌ سلاح‌ منطق‌ و معرفت‌ در برابر گروه‌هاي‌ سياسي‌ كه‌ خطمشي‌ آنها بر ايدئولوژي‌ ماركسيستي‌ يا شبه‌ ماركسيستي‌ تكيه‌ زده‌ بودند مجهز كنند تا توانايي‌ برخوردي‌ منطقي‌ و مستدل‌ داشته‌ باشند. با توجه‌ به‌ كثرت‌ نوشتارها و گفتارهاي‌ موجود در آن‌ زمان‌ دربارة‌ مسألة‌ شناخت‌ و شبهات‌ فراواني‌ كه‌ پيامد نشر آن‌ها بود، چنانچه‌ در فصل‌هاي‌ كتاب‌ حاضر نيز مشهود است، دكتر بهشتي‌ تلاش‌ بر اين‌ دارد كه‌ به‌ زباني‌ ساده‌ و قابل‌ فهم‌ براي‌ افرادي‌ كه‌ احياناً‌ داراي‌ سابقة‌ مطالعات‌ فلسفي‌ نيستند به‌ طور فشرده‌ و منظم‌ به‌ مبحث‌ مذكور بپردازند. اما انگيزة‌ ارائة‌ اين‌ مباحث‌ صرفاً‌ به‌ برخوردي‌ انفعالي‌ در قبال‌ وضعيتي‌ كه‌ پديد آورندة‌ عمدة‌ آن‌ رواج‌ انديشه‌هاي‌ مادي‌گرايانه‌ و به‌ ويژه‌ ماركسيستي‌ در دهة‌ چهل‌ و پنجاه‌ بود محدود نمي‌شود. دكتر بهشتي‌ با عنوان‌ اين‌ مباحث‌ درصدد تشريح‌ ايدئولوژي‌ انقلاب‌ و حركت‌ اسلامي‌ در ايران‌ نيز هست. رهيافت‌ برگزيده‌ در اين‌ كتاب، شيوة‌ بحث‌ فلسفي‌ به‌ دور از پيچيدگي‌هايي‌ است‌ كه‌ تنها اهل‌ فن‌ به‌ آن‌ آگاهي‌ دارند. موضوع‌ بحث‌هاي‌ مطرح‌ شده‌ معطوف‌ به‌ يكي‌ از گونه‌هاي‌ ارتباط‌ انسان‌ با محيط‌ زندگي‌اش، يعني‌ رابطة‌ آگاهي‌ و شناخت‌ است. اين‌ رابطة‌ آگاهانه، ميان‌ انسان‌ و خويشتن‌ او نيز برقرار است‌ كه‌ آن‌ را “خودآگاهي” مي‌ناميم. اهميت‌ طرح‌ مبحث‌ شناخت، حتي‌ در زمانة‌ ما كه‌ ديگر نام‌ و نشاني‌ از انديشه‌هاي‌ مادي‌ و ماركسيستي‌ در جامعة‌ ما نمانده، با توجه‌ به‌ انسان‌شناسي‌ دكتر بهشتي‌ روشن‌تر مي‌شود. از ديدگاه‌ ايشان، وجه‌ تمايز انسان‌ از ديگر موجودات، آزادي‌ اوست‌ و اين‌ آزادي‌ در انتخابگري‌ وي‌ تبلور مي‌يابد. از همين‌ رو، شناخت‌ و آگاهي‌ انسان‌ مقدمه‌اي‌ لازم‌ براي‌ انتخاب‌ آگاهانه‌اش‌ مي‌باشد و بحث‌ دربارة‌ شناخت‌ كه‌ اساساً‌ موضوعي‌ است‌ مربوط‌ به‌ حوزة‌ معرفت‌شناسي، ضرورتي‌ انكارناپذير مي‌يابد.

ابن حزم اندلسی دو رویکرد به مسأله معرفت شناسی دارد. رویکرد اول مبتنی بر منطق ارسطویی است و رویکرد دوم بر مبانی فکری ظاهریه استوار است. تأکید او در رویکرد اخیر، بر طریق چهارم از راه های تحصیل معرفت است. بر­اساس­ آن آدمی با تصدیق پیامبر (ص) و ایمانی که خداوند در دل او می­ آفریند، به کسب معارفی خاص نائل می­گردد. او، بر­طبق روش معناشناسی ­اش، راه چهارم را از عبارات وحیانی و باورهای مبتنی بر آن گرفته است. با مراجعه به اندیشه­ های ظاهریه حزمیه مشخص می­شود که آنچه از طریق ایمان به پیامبر بدست می ­آید، مجموعه­ای کامل، متناهی، مشخص و تضمین­ کننده سعادت آدمی است و قابل حصول از طرق دیگر نیست. با وجود ­این، او وحی را نخستین منبع همه معارف به ­حساب نمی­ آورد. از نظر او باور مرتبه­ای بالاتر از معرفت می ­باشد و تفاوت تعداد راه ­های کسب معرفت در دو رویکرد را باید در این نکته جستجو کرد. این دیدگاه او را «ایمان­گروی اعتدالی» نام نهاده ایم.

یکی از عاملان زحمتکش انقلاب اسلامی ایران آیت الله شهید سید محمد حسینی بهشتی بود. ایشان در تاریخ ۲ آبان ۱۳۰۷ در اصفهان متولد شد و در تاریخ ۷ تیر ۱۳۶۰ در تهران به شهادت رسید. از آیت الله شهید بهشتی چند کتاب و آثار ارزشمند در زمینه های دینی مذهبی، سیاسی، قضایی و … به یادگار ماند که یکی از آنها کتاب شناخت از دیدگاه قرآن است. این‌ کتاب‌ شامل مجموعه‌ سیزده‌ بحث‌ میشود که‌ با عنوان‌ شناخت‌ از دیدگاه‌ قرآن توسط‌ آیت‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ در سالهای۱۳۵۶ – ۵۷ انجام شده‌ است. مکان‌ این‌ بحثها منزل‌ شخصی‌ ایشان‌ است. از هنگام‌ بازگشت‌ ايشان‌ از آلمان، يعني‌ تابستان‌ سال‌1349 ، به‌ علت‌ مراجعات‌ فراواني‌ كه‌ جهت‌ ديدار و بحث‌ و گفتگو با ايشان‌ صورت‌ مي‌گرفت‌ و با توجه‌ به‌ نظمي‌ كه‌ ايشان‌ در تنظيم‌ وقت‌ خود داشتند، تصميم‌ بر اين‌ گرفتند كه‌ بعد از ظهر روزهاي‌ چهارشنبه‌ را به‌ اين‌ امر اختصاص‌ دهند. از نتايج‌ اين‌ تصميم‌ يكي‌ اين‌ بود كه‌ برخي‌ از افراد كه‌ در اين‌ ديدارها شركت‌ داشتند درخواست‌ طرح‌ مباحث‌ نظري‌ ديني‌ را مطرح‌ مي‌كنند كه‌ با استقبال‌ ايشان‌ مواجه‌ مي‌شود. يكي‌ از موضوعاتي‌ كه‌ قرار مي‌شود درباره‌ آن‌ مباحثه‌ شود بحث‌ «شناخت» است. براي‌ خوانندگاني‌ كه‌ آن‌ سالها را درك‌ نكرده‌اند لازم‌ به‌ تذكر است‌ كه‌ اگر چه‌ مباحث‌ مربوط‌ به‌ حوزه‌ معرفت‌شناسي‌ طي‌ عمر چند هزارساله‌ تفكر فلسفي‌ و كاوش‌ علمي‌ بشري‌ همواره‌ مطرح‌ بوده‌ و بخش‌ مهمي‌ از اشتغالات‌ فكري‌ او را تشكيل‌ مي‌داده‌ و بدين‌ لحاظ‌ مبحثي‌ است‌ هميشه‌ زنده‌ و حضور آن‌ در عرصه‌ مبادلات‌ فكري‌ هميشه‌ لازم، اما طرح‌ بحث‌ شناخت‌ توسط‌ دكتر بهشتي‌ در آن‌ زمان‌ حاكي‌ از مطرح‌ بودن‌ آن‌ در گستره‌ قابل‌ توجهي‌ از مبارزان‌ و فعالان‌ نهضت‌ در آن‌ روزهاست. در آن‌ سالها مبحث‌ شناخت‌ در جزوات‌ و كتابهايي‌ با همين‌ عنوان‌ از سوي‌ انديشمندان‌ و فعالان‌ سياسي‌ و اجتماعي‌ پاي‌بند به‌ مرام‌ ماركسي، و طيفي‌ از انديشه‌ورزان‌ و مجاهدان‌ مسلماني‌ كه‌ در كنار شركت‌ فعال‌ در مبارزات‌ سياسي‌ پنهان‌ و آشكار و بويژه‌ حركتهاي‌ مسلحانه‌ زيرزميني‌ عليه‌ رژيم‌ ستمشاهي‌ به‌ تبيين‌ ايدئولوژي‌ تلاشهاي‌ معمولاً‌ سازماندهي‌ شده‌ خود مي‌پرداختند مطرح‌ شده‌ و پرسشهاي‌ فراوان‌ پديد آورده‌ بود. طبيعي‌ است‌ كه‌ بسياري‌ از جوانان‌ تحصيلكرده‌ در دانشگاه‌ و يا خارج‌ از آن‌ به‌ دنبال‌ پاسخهايي‌ روشن‌ و قانع‌ كننده‌ براي‌ اين‌ پرسشها از سوي‌ كساني‌ كه‌ از نظر آنها به‌ لحاظ‌ شناخت‌ عميق‌ و عالمانه‌ از دين‌ شايستگي‌ پاسخگويي‌ داشتند بودند. از جمله‌ اين‌ دين‌شناسان‌ دكتر بهشتي‌ بود كه‌ بويژه‌ در ميان‌ روشنفكران‌ ديني‌ و عالمان‌ ديني‌ روشن‌بين‌ به‌ عنوان‌ شخصيتي‌ مطرح‌ بود كه‌ با توجه‌ به‌ آشنايي‌ مستقيم‌ با افكار غرب‌ از طريق‌ منابع‌ اصلي، شناختي‌ عميق‌ و نقدي‌ عالمانه‌ از آن‌ دارد. ايشان‌ نيز جهت‌ پاسخ‌ به‌ اين‌ درخواست، چنانچه‌ در بيشتر آثار به‌ جاي‌ مانده‌ از ايشان‌ مشهود و معلوم‌ است، رهيافتي‌ قرآني‌ برگزيده‌ و بدين‌ وسيله‌ هم‌ به‌ طرح‌ و تبيين‌ پرسشهاي‌ مسئله‌هاي‌ موجود در اين‌ زمينه‌ و هم‌ به‌ احياي‌ قرآن‌ به‌ عنوان‌ كتابي‌ كه‌ به‌ باور مسلمانان‌ راهنماي‌ بشر است، مي‌پردازند. با وجود امكان‌ ارايه‌ مبحث‌ شناخت‌ به‌ زبان‌ فني‌ و فلسفي، دكتر بهشتي‌ ترجيح‌ مي‌دهد با توجه‌ به‌ سطح‌ مخاطبين‌ خود، كه‌ اگر چه‌ از تحصيل‌كردگان‌ و دانشجويان‌ پرمطالعه‌ آن‌ دورانند اما همگي‌ به‌ ميزان‌ كافي‌ با مقدمات‌ فلسفه‌ و اصطلاحات‌ آن‌ آشنا نبودند، با زباني‌ قابل‌ فهم‌ براي‌ همه‌ مخاطبين‌ سخن‌ بگويد. همچنين‌ موضع‌ ايشان‌ در قبال‌ مبحث‌ شناخت‌ قابل‌ توجه‌ است. ايشان‌ در عين‌ حال‌ كه‌ از طرح‌ اين‌ مبحث‌ استقبال‌ مي‌كنند، به‌ محدوديت‌ كاربرد آن‌ اشاره‌ مي‌كنند و از شركت‌ كنندگان‌ در آن‌ جلسات‌ مي‌خواهند كه‌ منزلتي‌ واقع‌بينانه‌ براي‌ مبحث‌ شناخت‌ قائل‌ باشند و بدين‌ ترتيب‌ از افراط‌ در طرح‌ اهميت‌ و شأن‌ بحث‌ پرهيز كرده‌ و آن‌ را در جايگاهي‌ كه‌ شايسته‌ آن‌ است‌ بنشانند. نكته‌ ديگري‌ كه‌ در لابلاي‌ صفحات‌ اين‌ كتاب‌ مشاهده‌ مي‌شود شيوه‌ برخورد ايشان‌ با مخاطبين‌ است. در حالي‌ كه‌ در بسياري‌ از موارد اختلاف‌ ميزان‌ معلومات‌ دكتر بهشتي‌ با سؤ‌ال‌ كنندان‌ بخوبي‌ آشكار است، سعه‌ صدر ايشان‌ در پاسخگويي‌ به‌ اشكالات‌ و ايرادات‌ مطرح‌ شده‌ جذاب‌ و دلنشين، و براي‌ زمانه‌ ما آموزنده‌ است. اين‌ خود نشان‌ از رابطه‌ دو سويه‌اي‌ دارد كه‌ در آن‌ زمان‌ ميان‌ عالمان‌ ديني‌ روشن‌بين‌ و روشنفكران‌ ديني‌ متعهد برقرار بوده‌ است. با كمال‌ تأسف، بحث‌ شناخت‌ به‌ دليل‌ تقارن‌ با اوج‌گيري‌ نهضت‌ اسلامي‌ و مسافرت‌ ايشان‌ به‌ اروپا و آمريكا جهت‌ ايجاد هماهنگي‌هاي‌ لازم‌ ميان‌ ايرانيان‌ مسلمان‌ مبارز مقيم‌ آن‌ ديار و حركت‌ رو به‌ رشد مردم‌ در ايران‌ عليه‌ نظام‌ ظلم‌ و ستم‌ و بهره‌كشي، ناتمام‌ ماند و هيچ‌ گاه‌ امكان‌ تكميل‌ آن‌ فراهم‌ نشد، هرچند در سال‌1359 بحثهايي‌ در اين‌ موضوع، و اين‌ بار عنوان‌ «شناخت‌ از ديدگاه‌ فطرت»، در طي‌ جلساتي‌ محدود توسط‌ ايشان‌ در شاخه‌ دانشجويي‌ حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ مطرح‌ شد كه‌ مجموعه‌ آن‌ با همين‌ عنوان‌ از سوي‌ بنياد نشر آثار وانديشه‌هاي‌ شهيد آيت‌الله‌ دكتر بهشتي‌ منتشر گرديده‌ است.

کتاب"وحي والملائكة في اليهودية والمسيحية والاسلام" به بررسی بحث وحی و ملائکه و جن در سه دین مهم یودیت و مسیحیت و اسلام می پردازد و تا حدی که امکان دارد به گفته خود مصنف به دنبال اتحاد و اثبات یک دین در سرتاسر عالم است.

کتاب مختصر حاضر درباره صفت "محدث" بودن اهل بیت علیهم السلام بحث میکند و روایات متنوعی در این باب ذکر می کند.