جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مجالس در مناظرات» ترجمه فارسى کتاب الفصول المختارة من العیون و المحاسن اثر شیخ مفید است، پیرامون مناظرات شیخ مفید درباره مباحث امامت، که توسط آقا جمال خوانسارى ترجمه گشته است. سده چهارم تاریخ اسلام، سده ‏اى پر جوش و خروش بود، پر جوش و خروش در سیاست، و پر جوش و خروش در علم. سیصد سال از ظهور اسلام مى‏ گذشت. فلسفه یونان ترجمه شده بود. کتاب‏هایى دیگر نیز در حوزه علوم مسلمین پا گذاشته بود. پیروان سیاست‏هاى گوناگون، سرتاسر ممالک اسلام را میدان تکاپوى خویش قرار داده بودند. در حدیث و تفسیر کتاب‏هایى تألیف شده بود. محدّثان و مفسران آراء خود را اظهار کرده بودند. کتاب‏هایى در تاریخ اسلام، و تاریخ خلافت اسلامى، گردآورى شده بود، که پیشینه اسلام را، اگر چه با نقص و جانبدارى، پیش چشم ‏ها مى‏ گذاشت. عقایدشناسان و متکلّمان به مکتب‏هاى خود شکل داده بودند. پایه ‏هاى مذاهب فقهى ریخته شده بود، و مردم در پیروى از فقیهان دسته‏ بندى شده بودند. شهر بغداد در آن روزگار، به عنوان مهم‏ترین مرکز علمى و سیاسى جهان اسلام به شمار مى ‏رفت و از ویژگى ‏هاى خاصى برخوردار بود. آل بویه و حمدانیان که شیعه مذهب بودند، قدرت یافته و از دانشمندان شیعه حمایت مى ‏کردند یا حداقل از آن آزار و اذیت‏ ها که قبلا به شیعیان مى ‏رسید، جلوگیرى مى‏ کردند و این فرصت خوبى بود تا دانشمندان شیعه از حقانیّت مذهب امامیّه دفاع نمایند. شیخ مفید این مسئولیّت بزرگ را در بغداد به عهده داشت و شاگردان برجسته اى از قبیل شریف رضى، سیّد مرتضى، شیخ طوسى، ابوالعباس نجاشى، قاضى ابوالفتح کراچى و... را تربیت نمود که هر کدام در دفاع از مبانى شیعه تلاش ‏هاى چشم گیرى انجام دادند و از طرف دیگر شیخ مفید با بزرگان فرقه معتزله و اشاعره و مذاهب گوناگون اهل سنت و حتى فرقه‏ هاى شیعه از قبیل زیدیه و اسماعیلیه به بحث و مناظره حضورى و شفاهى مى‏ پرداخت، که نمونه ‏هاى آن را در کتاب ارزنده «الفصول المختاره» مى ‏بینیم. نام کامل کتاب «الفصول المختاره من العیون و المحاسن» است و همان طور که از دیباچه کتاب به دست مى ‏آید، این کتاب برگزیده ‏اى از مطالب دو کتاب شیخ مفید؛ یعنى کتاب «المجالس المحفوظه فى فنون الکلام» و کتاب «العیون و المحاسن» مى ‏باشد.

نویسنده این کتاب در مقدمه توضیح می‌دهد که چگونه این کتاب و انگیزه نوشتن آن در ذهن وی شکل گرفته است. وی در این باره می‌گوید: سر آغاز شکل‌گیری این کتاب از راهنمایی رساله‌ای در کارشناسی ارشد توسط نویسنده شروع شد، رساله‌ای که در دانشگاه آریزونا نوشته شد. من و وودوارد طی چندین سال مباحثاتی گسترده درباره تحولات جهان اسلام در دوران معاصر داشته‌ایم، به خصوص در مصر و جنوب شرق آسیا. بعدتر نیز دوی به این مباحثات اضافه شد. هر سه ما در این عقیده مشترک بودیم که مباحث الهیاتی معاصر در جهان اسلام ممکن نیست که توسط غیر مسلمانانی(و در این موضوع حتی مسلمانانی) که از دانش کافی از مناقشات و مذاهب کلامی در پنج قرن اول اسلام برخوردار نیستند، درک شود. این عقیده منجر به پیشنهاد رساله‌ای به آقای آتمایا در کارشناسی ارشد شد: رساله‌ای در ترجمه‌ی مقاله‌ای از معتزله درباره اساس عقلانی الهیات، با تقریظی مختصر در رابطه با دلالت‌های این متن برای مباحثی که در میان گروه‌های مسلمان و روشنفکران مسلمان اندوزی در دوران معاصر در جریان است. متنی که من به آقای آتمایا برای ترجمه پیشنهاد کردم کتاب الاصوال‌الحکمه قاضی عبدالجبار معتزلی بود که ترجمه دوباره آن در فصل پنجم این کتاب آمده است. در این کتاب ابتدا آراء قاضی عبدالجبار و رساله‌ای از او و هم‌چنین توصیفی از اصول خمسه معتزله ارائه می‌شود. سپس مقاومت در برابر عقل‌گرایی و به خصوص ابن‌تیمیه مورد بحث قرار می‌گیرد. در پایان به مناقشات معاصرانی چون فضل الرحمان و هارون ناسوتیون (از روشنفکران به نام معاصر اندونزی ) و دفاع ناسوتیون از معتزله‌گرایی پرداخته می‌شود.