جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرحوم علامه‌ مجلسي‌ درباره‌ نهضت ترجمه در صدر اسلام می نویسد: «ترويج‌ كتب‌ فلاسفه‌ در ميان‌ مسلمين‌، از بدعت‌هاي‌ حاكمان‌ جور و معاند با ائمه‌ معصومين عليهم السلام براي‌ سلب‌ توجه‌ مردم‌ از ائمه‌ و شرع‌ مبين‌ بود. از جمله‌ مؤيدات‌ اين‌ ادّعا، مطلبي‌ است‌ كه‌ صفدي‌ در شرح‌ «لاميةالعجم‌» مي‌نويسد: هنگامي‌ كه‌ مأمون‌ با يكي‌ از پادشاهان‌ مسيحي‌ معاهده صلح‌ بست‌، از وي‌ مجموعه كتاب‌هاي‌ يوناني‌ را درخواست‌ كرد. آن‌ پادشاه‌ با نزديكان‌ خود رايزني‌ كرد و همه آن‌ها جز يك‌ روحاني‌ مسيحي‌ مخالفت‌ كردند. آن‌ روحاني‌ مسيحي‌ گفت‌، اين‌ كتاب‌ها را روانه‌ كنيد، زيرا اين‌ علوم‌ هيچ‌گاه‌ در اختيار يك‌ حكومت‌ ديني‌ قرار نگرفته‌ است‌ مگر اين‌كه‌ آن‌ را به‌ تباهي‌ سوق‌ داده‌ و ميان‌ عالمانشان‌ اختلاف‌ افكنده‌ است‌. علامه مجلسی می افزاید: مشهور آن‌ است‌ كه‌ اوّلين‌ كسي‌ كه‌ اقدام‌ به‌ ترجمه كتب‌ يوناني‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نمود، خالد پسر يزيد پسر معاويه‌ بود و نيز از جمله‌ شواهد تمايل‌ خلفا به‌ فلسفه‌ اين‌ است‌ كه‌ يحيي‌ برمكي‌ چون‌ دريافت‌ كه‌ هشام‌ بن‌ حكم‌ [صحابي‌ معروف‌ امام‌ صادق عليه السلام] به‌ فلاسفه‌ انتقاد مي‌كند، هارون‌ را تحريك‌ به‌ قتل‌ هشام‌ نمود.» (1) تحلیل استاد محمد رضا حکیمی در باره نهضت ترجمه متون یونانی چنین است: «چرا پيامبر اكرم‌ صلي الله عليه و آله دستور ترجمه فلسفه‌ را ندادند و به‌ اين‌ كار نپرداختند تا مسلمين‌ دين‌ را عقلي‌ بفهمند! و چرا ائمه‌ طاهرين‌ عليهم السلام در جريان‌ ترجمه فلسفه‌، هيچ‌ كمكي‌ به‌ آن‌ نكردند (بلكه‌ مخالفت‌هايي‌ نيز ابراز داشته‌اند و همواره‌ تاكيد كرده‌اند كه‌ معارف‌ ديني‌ را از غير قرآن‌ نياموزيد كه‌ گمراه‌ مي‌شويد)؛ آيا پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و ائمه‌ طاهرين‌ عليهم السلام خبر نداشتند كه‌ چنين‌ فلسفه‌ و عرفاني‌ وجود دارد؟ آيا ايشان‌ در حق‌ دين‌ و فهم‌ دين‌ كوتاهي‌ كرده‌اند و اين‌ بني‌اميّه‌ و بني‌عباس‌ بودند كه‌ با كمك‌ بي‌دريغ‌ مترجمان‌ يهودي‌ و نصراني‌ و مجوسي‌ ـ و گاه‌ برخي‌ از ملاحده‌ ـ فلسفه‌ يوناني‌ و عرفان‌ هندي‌ و سلوك‌ اورفئوسي‌ را ترجمه‌ كردند و ريختند در مساجد و مدارس‌ مسلمين‌ و در كنار قرآن‌، دكاني‌ به‌ اين‌ وسعت‌ گشودند؟!… آري‌ آنان‌ براي‌ بستن‌ «بيت‌القرآن‌» در مدينه‌، بيت‌الحكمة را در بغداد گشودند و گرنه‌ كسي‌ (هارون‌) كه‌ مجسمه علم‌ و سلوك‌ و عبادت‌ و معرفت‌ و تبلور آيه‌ آيه‌ قرآن‌ را ـ سال‌ها در سياهچال‌ها ـ زنداني‌ و سرانجام‌ مسموم‌ و شهيد مي‌كند، مي‌تواند مروّج‌ بي‌قصد و غرض‌ علم‌ و فرهنگ‌ ـ آن‌ هم‌ در حوزه اسلام‌ ـ به‌ شمار آيد؟ يا كسي‌ (مأمون‌) كه‌ مطلع‌ انوار علم‌ قرآني‌ و معارف‌ سبحاني‌ و تعاليم‌ وحياني‌ را آن‌ گونه‌ به‌ اين‌ سوي‌ و آن‌ سوي‌ مي‌كشد و مجالس‌ «مناظرات‌» تشكيل‌ مي‌دهد و از فلاسفه‌ و متكلّمان‌ زمان‌ دعوت‌ مي‌كند تا امام عليه السلام را محكوم‌ كنند و در نهايت‌ هم‌، در نهايت‌ غربت‌ و مظلوميّت‌، آن‌ تجسّم‌ عقل‌ اعلا و تعاليم‌ والا و معارف‌ عليا را مسموم‌ و شهيد مي‌كند و بشريت‌ را از چنان‌ خورشيد تابان‌ علم‌ و معرفت‌ و اقيانوس‌ موّاج‌ فطرت‌ پروري‌ و تربيت‌ محروم‌ مي‌سازد، باني‌ تمدن‌ اسلامي‌ و طرفدار علم‌ مي‌تواند شمرده‌ شود. چه‌ بيت‌الحكمة و مخزن‌ المعرفَة و وعاءُ العلمي‌ بالاتر و فروغ‌ افكن‌تر و عقل‌ پرورتر از وجود علمي‌ قدّوسي‌ و سرّ تعاليم‌ سبّوحي‌، حضرت‌ امام‌ ابوالحسن‌ علي‌ بن‌ موسي‌ امام‌ رضا عليه السلام.» (2) ——————————- [1]- بحارالانوار57/ 197 [1] . حكيمي‌، محمدرضا، مقاله عقل‌ خود بنياد ديني‌، روزنامه همشهري‌، كتاب‌ ضميمه‌ آذرماه‌ 1380، ص‌ 43

بخشی از مقدمه کتاب: «طرفداران تصوف، مخالفان و منتقدان را دائماً به قشرى ‏گرى و نفهمى متهم مى ‏كنند و حاضر نيستند با مخالفان عقايد صوفيه به بحث و مناظره آزاد علمى بپردازند و اگر حاضر نيز شوند به جاى بحث علمى، با پيش كشيدن نام برخى از شخصيت ‏ها محترم معاصر و اين ادعا كه آنان مدافع تفكرات عرفاى صوفى بوده ‏اند، جو را متشنّج مى ‏كنند به نحوی كه آن مخالفْ مجبور به سكوت شود و دم برنياورد! اكنون در اين بخش و بخش‏ هاى بعدى با استناد به پاره ‏اى از سخنان عرفا و متصوفه به خوانندگان محترم نشان مى‏ دهيم كه آيا مخالفان اين تفكرات ، قشرى و نفهمند و يا اينكه آنان آزادانديش و تابع وحى مقدس ‏اند؟!! در پايان اين مقدمه از تمام خوانندگان محترم درخواست مى ‏نمايم كه اين مجموعه مختصر را بدون پيش ‏داورى و با فكرى آزاد و دور از تعصب مطالعه نمايند و سپس قضاوت كنند.»

«فلسفه يونان به عنوان زير بناي تفكر غربي و مبناي فلسفه مسلمين كمتر مورد تحليل بي طرفانه قرار گرفته و بيشتر بر نقل ديگران اكتفا گرديده است، اين نوشته مختصر، فراخواني براي اهل تحقيق و آغازي براي اين منظور محسوب مي گردد» در این کتاب، پس از تبيين قسمتى از تاريخ يونان و فلسفه آن، به تأثير تفكر يونانى و اثرات آن بر فلسفه غرب پرداخته شده است، در فصل پنجم نيز اثرات فلسفه يونان بر فلسفه مسلمين بررسي گردیده است. مولف کتاب پیش رو بر این باور است که در غرب نيز فلسفه به فلسفه زبان و تحليلى محدود گرديده و از ادعاهاي هستى شناسانه خود به معرفت شناسى و از آن به زبان­شناسی تنزل نموده است. در دنياي اسلام نيز اين تفكر به اثبات رسيده كه منطق اسلامي در زبان قرآن و سنت (عربي) موجود است و اسلام نيازي به فلسفه و منطق ذهنى يونان ندارد، منطق ارسطو، منطق هگل (تز.آنتی تز. سنتز)، منطق پوزيتويسم (اثبات گرائی تحليلی) با منطق اسلامی متفاوتند. مولف با استناد به آثار فلسفى و تاريخى نكات ذيل را تبیین نموده است: 1- فلسفه يونان در مقابل اديان الهى قرار دارد ، جايگاه مكاتب فلسفى غرب در طول فلسفه يونان است و آن مكاتب در عرض آن نيستند، لذا با آنكه بعضى از فلاسفه جديد روش ذهن گرايانه يونانيان را نقد و برتجربه تأكيد مي نمايند اما بر بيشتر آنها اصالت ماده حاكم است زيرا فلسفه (يونانزده) مبتنى بر عقلانيت مادى است و اديان بر عقلانيت فراگير، أعم از مادى و معنوى و ارزشهاى معنوى استوار هستند و به خصوص اديان ابراهيمى كه اعتبار خود را از وحى الهى ميگيرند. 2- عمده مباحث مطرح در فلسفه رايج اسلامي شرح فلسفه يونان ازديدگاه مسلمانان است، (به طور نمونه حركت جوهرى از هراكليتوس و مُثُل از افلاطون، علت و معلول و قديم و حادث از ارسطو، بسيط الحقيقت و قاعده واحد و قوس صعودى از فلوطين مأخوذند) فلاسفه مسلمان نيز، فلسفه را به معناى تعقل به كار مي­برند، زيرا تمام فلاسفه مخالفين فلسفه را مخالف تعقل و تفكر مي نامند. پرواضح است تفكر اسلامى از متون اسلامى (قرآن و سنت) اعتبار مى گيرد و از متون يوناني و شروح آنها ناشى نمى شود. 3- علوم انسانى اعم از سياست، جامعه شناسى، اخلاق، روان­شناسى، اقتصاد و غيره از فلسفه (يونانزده) استخراج گرديده ­اند زيرا علوم مذكور نه تجربى هستند كه به وسيله تجربه به دست آمده باشند و نه وحيانى كه حاصل وحى الهي باشند بلكه حاصل تفكر بشر مادى گراى غربى هستند كه مبتنى بر عقلانيت مادى است و در فلسفه (يونانزده) ريشه دارند.

سرفصل های مهم مطرح شده در این دوره : ▫️طرق معرفت خداوند متعال ▫️براهین اهل بیت علیهم السلام در اثبات عقلی خداوند متعال ▫️اثبات حدوث عالم ▫️برهان استحاله بی نهایت ▫️اثبات واحدیت خداوند متعال ▫️کمال معرفت خداوند متعال ▫️صفات کمال خداوند متعال ▫️نسبت بین خالق و مخلوق ▫️خلق و نحوه خلقت خداوند متعال ▫️خلق لا من شیء ▫️بررسی انواع توحید و معانی آن و….