جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با دقّت در اهداف ارسال انبياء و انتصاب امامان هُدي، که اعتلاي حقّ و تکامل نوع بشر در اين راستا مي‌باشد،‌ مي‌توان برپايي حکومت صالحان را گامي بلند در تسهيل دستيابي آنان به اين هدف يافت. زيرا حکومت الهي بر پا کنندة آرمان‌ها و ارزش‌هاي والايي است که انسان را به سوي کمال سوق مي‌دهد و نابود کنندة موانع اين تکامل مي‌باشد. براساس تعاليم پيشوايان دين، حکومت الهي که مجري احکام و معارف دين مي‌باشد ناگزير از حاکمان و کارگزاران صالح مي‌باشد. و زيرا از مجريان ناپاک و نالايق امر صلاح و اهداف صحيح بر نخواهد آمد. از همين رو «تربيت کارگزاران» مسئله‌اي ضروري و گريز ناپذير براي هر حکومتي است. حکومت امام علي(ع)، به عنوان الگويي مناسب جهت ارائة شاخصه‌هاي مطلوب ديني تربيت کارگزاران بوده و سيرة عملي و نظري حضرت (ع)، مخصوصاً در دورة‌پنج سالة حکومت ايشان، اين راه را بر هر جستجوگري، روشن نموده است. اين پژوهش، تلاشي براي شناخت سيرة تربيتي حضرت علي(ع) در رفتار با کارگزاران خويش است. لذا ابتدا به طرح معيارهاي حکومت مطلوب و نامطلوب از ديدگاه امام(ع) پرداخته شده و سپس مباحث تربيتي، از جمله مباني، اصول و روش‌هاي تربيت کارگزاران مطرح شده است.

در این رساله به تبیین دیدگاه مارتین بوبر و نقد دلالت های آن در تربیت اخلاقی بر اساس دیدگاه سهروردی پرداخته ایم. ابتدا روند تحول فکری بوبر به سه دوره عرفانی، فلسفه تحقق بخشی و فلسفه گفتگویی تقسیم شده است. با بررسی و مقایسه مراحل سه گانه "عرفانی"، "فلسفه تحقق بخشی" و" فلسفه گفتگویی" در اندیشه بوبر به نظر می رسد که در مرحله" عرفانی" رابطه" من و تو" در تفکر بوبر ظاهرمی گردد. اما این رابطه غیر از آن رابطه ای است که بعداً در کتاب " من و تو" مطرح شده است و آن رابطه ای است که در آن طرفین با یکدیگر "وحدت" پیدا نمی کنند، بلکه پس از رابطه هم مستقل باقی می مانند. اما در مرحله دومیعنی رابطه "من و تو"ی مربوط به مرحله "تحقق بخشی" از رابطه " من و تو" ی مربوط به مرحله "عرفانی" متفاوت است زیرا رابطه "تحقق بخشی" نه در لحظه مجزای جذبه عرفانی و جدای از اشیاء، بلکه در"کلیت زندگی" تحقق پیدا می کند و از جهتی نیز با رابطه " من و تو"ی مربوط به مرحله "فلسفه گفتگویی" که در کتاب "من و تو" بیان می شود نیز متفاوت است. زیرا رابطه" من و تو"ی مربوط به مرحله "تحقق بخشی" مانند رابطه" من و تو"ی مربوط به مرحله" عرفانی" در قلمرو "ذهنیت" ، یعنی در"درون فرد" رخمی دهد و نه" بین انسان و دیگری" اما رابطه "من و تو"ی مبتنی برگفتگو در" بین" موجودی با موجود دیگر رخ می دهد.در نهایت این که با توجه به مبانی فلسفی ( وجود شناسی، انسان شناسی، خداشناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی) در اندیشه بوبر، پرورش انسان آزادیخواه اخلاقی به عنوان هدف غایی، فراهم سازی فرصت برای انتخابی آزاد و اخلاقی ، خودآگاهی و شناخت هویت فردی، رشد و تکامل احساس مسئولیت اخلاقی، برقراری رابطه مطلوب و عبور از پوچ انگاری، به عنوان هدف واسطه ای تربیت اخلاقی از منظر بوبر اشاره شده است، مطابق با اندیشه بوبر، پرورش انسان آزادیخواه اخلاقی، با تحقق اصل آزادی در اندیشه و عمل، با روش تربیتی زمینه سازی برای فعالیت های خود انگیخته، اصل تحقق خود با روش تربیتی تدریس مبتنی برگفتگوی اصیل، اصل مسئولیت پذیری باروش تربیتی مواجهه مداوم با خود، اصل تعامل موثر اجتماعی با روش تربیتی خود ارزیابی مبتنیبر تعامل، اصل تأثیر متقابل با روش تربیتی تأیید رفتار مطلوب، اصل بهبود موقعیت با روش تربیتی تمهیدی و روش تربیتی الهام گیری از شخصیت های برجسته امکان پذیر است. با توجه به مبانی فلسفی در اندیشه سهروردی و تأکید او بر نفس انسانبه عنوان جوهری ملکوتی و معرفت حضوری به عنوان معرفت حقیقی می توان قرب به حق را تحت عنوان هدف غایی تربیت اخلاقی و خودشناسی را به عنوان هدف واسطه ای از نظر سهروردی در نظر گرفت، مطابق با آثار سهروردی رسیدن به قرب الهی با تحقق اصل تفکر با روش تربیتی درون نگری ،اصل تهذیب نفس (تلطیف سر) با روش تربیتی ریاضت و دوری ار تعلقات دنیوی، اصل مداومت و محافظت بر عمل با روش تربیتی محاسبه نفس، اصل اعتدال با روش تربیتی ضد امکان پذیر است. با توجه به مبانی فلسفی و تربیت اخلاقی سهروردی، می توان گفت: پرورش انسان آزادیخواه اخلاقی با ویژگی های اخلاقی نظیر آزاد منشی، احساس مسئولیت نسبت به انسان های دیگر و برقراری ارتباط همراه با تواضع از نقاط قوت تربیت اخلاقی بوبر می باشد. همچنین تأکید او بر آزادی انتخاب انسان در موقعیت های گوناگون، توجه به علایق و آزادی فردی و موقعیت های اخلاقی منعطف، تأکید بر انتخاب های اصیل و آگاهانه از دیگر نقاط قوت تربیت اخلاقی اوست. بدیهی است سهروردی، منبع تمام ارزشهای اخلاقی را خداوند متعال می داند. لذا با این حال دیدگاه بوبر در باب تربیت اخلاقی همان دیدگاه نسبیت گرایی اخلاقی است،. لذا مسئله نسبیت در اخلاق از دیدگاه سهروردی مردود است و در واقع طرح مسئله نسبیت در مباحث اخلاقی از منظر سهروردی مساوی با نفی اخلاق است، بنابراین عدم توجه به ارزشهای سنتی، تاکید صرف بر انتخاب شخصی در موقعیت های گوناگون، عدم ارائه معیارهای مطلق در تربیت اخلاقی، عدم ارائه الگوهای اخلاقیدر دستیابی انسان به کمال اخلاقی از نقاط ضعف تربیت اخلاقی مورد نظر بوبر می باشد.

این نوشتار، که مشتمل بر یکپیشگفتار و هشتگفتار است ، قطره‌ای از دریای بیکران معرفتمعصومین استکه در پی اندکی جستجو، از شاگردی بی‌بضاعتفراهم آمده است .پیشگفتار ضمن اشاره‌ای اجمالی به اهمیتو شرافتخداشناسی و طریق تحصیل آن، چند نکته را در خصوصمطالباین رساله متذکر میشود.در گفتار اول نقشپیشوایان معصوم در تحصیل شناختمورد بررسی قرار گرفته است .پساز آن فواید و آثار خداشناسی و ویژگیهای عارفان از دیدگاه دعاها در قالبگفتار دوم بیان شده است .برای پاسخ به این سوال که خداشناسی چه ضرورتی دارد؟ گفتار سوم گشوده شده استو ضمن اشاره به ادله کلامی مساله، بر روی حسحقیقت‌جویی و فطری بودن خداجویی تاکید شده استو به همین مناسببحثفطرتطرح و در ضمن آن اشاره‌ای به بحثیقین شده استدر پایان گفتارسوم، شناختخدا به عنوان هدفخلقتمعرفی شده است .گفتار چهارم معنای معرفتو تفاوتآن با علم را مطرح کرده استو گفتار پنجم در پی پاسخی مناسببه این سوال اساسی استکه آیا اصولا شناختخدا امری ممکن است ؟ پساز بحثامکان شناختخدا، این سوال مطرح استکه آیا معرفتامری اختیاری استو انسان میتواند آن را تحصیل کند؟ برای پاسخ به این سوال گفتار ششم منعقد شده است .گفتار هفتم آغاز خداشناسی استکه بحثاثباتوجود خدا را از سه دیدگاه قران، فلسفه و دعاها مطرح میکند.و بالاخره گفتار هشتم مهمترین ویژگی خداوند یعنی یگانگی او را باز سه دیدگاه قرآن، حکمتو دعاها مورد بررسی قرار میدهد و بیستتعبیر مختلفاز دعاها را در بیان جنبه‌های توحید برمی‌شمرد.

محمّد بن خالد برقی از راویان شناخته‌ شده‌ی شیعی در قرن 2 و 3 هجری قمری و از خاندان شیعی بزرگی است. وی در قم به دنیا آمده و تحصیلات خود را علاوه بر این شهر در کوفه و بغداد ادامه داده است.روایات برقی در بحث خداشناسی به سه راه برای شناخت خداوند اشاره کرده و هرگونه تشبیه‌ای به مخلوقات در مورد صفات الهی و جبر و تفویض، نفی و بین این دو معنایی والا از مختصّات عقاید شیعه، تبیین شده است. بحث راهنماشناسی (نبوّت و امامت) با روایاتی دالّ بر لزوم حجّت آغاز شده است. تبیین معنای رسول و نبیّ و محدّث و فرق آنها و راه علم پیامبران به رسالت‌شان از مسائلی است که در بحث نبوّت عامّه طرح شده است.در بحث امامت که بیشترین روایات کلامی برقی است روایات جامعی مانند لزوم شناخت امام، استمرار امامت در تمام زمان‌ها، نصب امام از سوی خداوند و ... نقل شده است. بهترین حدیثی که از طریق شیعه بیانگر واقعه‌ی نصب امام در غدیر خمّ است توسّط برقی و با اسانید بسیار متعدّد و معتبر روایت شده است.روایات مربوط به موضوع فرجام شناسی به وضعیت خاصّ انسان در هنگام مرگ و جایگاه شیعیان در قیامت اشاره کرده است.از مجموعه روایات کلامی برقی که دایره المعارفی عقیدتی است اینگونه استفاده می‌شود که عقاید شیعه در طول تاریخ ثابت بوده و دچار تغییر نشده است. آنچه برقی نقل نموده از قطعیّات و مسائل استدلالی است که شیعیان از امامان معصوم ? آموخته و به آیندگان انتقال داده‌اند. از اینجا اعتماد اصحاب به او وثاقتش نیز استفاده می‌شود که آنچه او نقل نموده مورد پذیرش آیندگان نیز قرار گرفته است.

معرفت اضطراری که باور جمهور امامیه در دو مدرسه کلامی کوفه و قم بود، به تدریج در مدرسه کلامی بغداد دچار تحول گردید. بررسی سیر تاریخی تطور معرفت اضطراری در بغداد حاکی از آن است که از نوبختیان، ابو سهل نوبختی همه معارف را نیازمند استدلال و در نتیجه کسبی می دانست، ولی ابومحمد با آن که همه معارف را اضطراری نمی داسنت، درباره معرفت الله به جواز اضطراری و اکتسابی بودن آن معتقد بود. در فاصله نوبختیان تا شیخ مفید، تنها از ابوالقاسم کوفی عبارت مجملی از نگاشته های او به جا مانده که ظهور در اضطراری بودن معرفت دارد. سرانجام دردوران شیخ مفید و سپس سید مرتضی و شیخ طوسی، معرفت اضطراری به صراحت انکار شد و معرفت اکتسابی و عقلی مورد تاکید قرار گرفت.

کتاب «نگرشی بر فلسفه و عرفان» نوشته آيت الله لطف الله صافی گلپایگانی، كتابی است كه بيشتر به علم كلام و فلسفه اسلامی می پردازد. مباحث متعددی نظير معرفت و خداشناسی، بررسی مسالك عرفانی، خدا در كتاب و سنت، مسأله وحدت وجود، پیرامون مسأله وحدت وجود، بررسى مسالک فلسفى و عرفانى، بررسى تطبیقى مسالک فلسفى و مسالک به اصطلاح عرفانى با هدایت هاى الهى قرآنى، راجع به تکفیر اشخاص، حدیث متعمقین در آخر الزمان، اصطلاحات خاص حکما و عرفا از مهمترين مباحث مطرح شده در اين كتاب ارزشمند است.

به طور کلی می توان گفت که مکاتب فلسفی به سعادت بشر می اندیشند، و هدف زندگی را رسیدن به سعادت می دانند اما در تعریف و مصداق سعادت نظرهای متفاوتی وجود دارد. بعضی از مکاتب سعادت را به دنیا محدود کرده اند و رسیدن به لذت مادی را اوج سعادت بشر دانسته اند و بعضی از مکاتب گرایش به رهبانیت و دنیاگریزی را سعادت بشر دانسته اند و بعضی از مکاتب همچون مکتب ارسطو راه اعتدال در زندگی را، لازمه رسیدن به سعادت دانسته اند و آن ها اعتقاد دارند سعادت در شرایط دوری از افراط و تفریط حاصل می شود.مکتب رواقی، به عنوان یک مکتب اخلاقی که مبانی جهان شناختی کاملا ماتریالیستی دارد، فلسفه و هدف زندگی را در زندگاني مطابق با طبیعت می داند؛ بدین معنا که این مکتب معتقد است: اگر انسان مطابق با طبیعت زندگی کند، به سعادت خواهد رسید و نباید از اتفاق‌هاي ناگوار که به وسیله طبیعت ایجاد مي‌شود، شکوه نمايد و انسان باید بداند که طبیعت می‌تواند آنچه رابه او بخشیده است، باز پس گیرد.همچنین مکتب علامه طباطبایی ـ که برگرفته از قرآن مجید و معارف اهل بیت است ـ با استفاده از مبانی جهان شناختی، بر سعادت فردی و اجتماعی تاکید می کند؛ این مکتب، معتقد است که انسان باید اهدافی همچون: کسب علم، عبادت، خدمت به خلق را در جهت رسیدن به خدا داشته باشد. بنابراین، چون در این مکتب، همه چیز در نهایت به سوی خداوند باز می‌گردد انسان بايد، اهدافی را که در جهت بازگشت متعالی به سوي خداست را دنبال ‌کند.این دو مکتب ازجنبه تقدیرگرایی و اینکه منشا آفرینش جهان خدا است، تشابه دارند و وجه افتراقات این دومکتب این است که در مکتب رواقی اصالت با ماده است وخداوند و جهان مادی هستند و در مکتب علامه طباطبایی اصالت با روح است و خداوند از هرگونه ویژگی مادی مبرا است و در بحث فلسفه زندگی هیچگونه تشابهی ندارند.

یکی از مباحث مهم فلسفه دین معاصر غربی، سرمدیت خداوند و چگونگی ارتباط او با جهان زمان‌مند می‌باشد. تا پیش از قرن اخیر، عمده گرایش اندیشمندان خداباور توحیدی به بی‌زمانی خداوند بود، اما امروزه زمان‌مندی خداوند به خاطر هم‌خوانی با کتاب مقدس پیروان بیشتری دارد. البته در مقابل نقدهای این گروه بر بی‌زمانی، برخی متفکرین تقریرهای جدید از دیدگاه سنتی مانند سرمدیت استمراری، شبه زمان‌مند و نگرش غیر استمراری به آن را مطرح کرده‌اند. دسته‌ای نیز نگاهی جامع‌گونه به این مسئله دارند و با تفسیر خاص خویش خداوند را هم بی‌زمان و هم زمان‌مند قلمداد می‌کنند. در هر حال، نقطه مشترک همه این گرایش‌ها، مبنا بودن ماهیت ایستایی-پویایی زمان برای آن‌ها است که در بیان نگرش‌ها از ویژگی‌های این دوجنبه زمان استفاده کرده‌اند. البته نباید از نقش فیزیک نوین در این نظریات غافل بود. مهم‌ترین ادله پیروان فرازمانی، کمال وجودی خداوند، مخلوق بودن زمان و رفع شدن چالش علم پیشین الهی و اختیار انسان می‌باشد. علم خداوند به زمان حال و فاعلیت او در جهان نیز، دلایل گرایش به زمان‌مندی هستند و مورد تأیید نظریه‌های جامع هم می‌باشند. البته جامع‌گراها تفسیر و یا نحوه‌ای خاص از بی‌زمانی را نیز به خداوند نسبت می‌دهند. اگر براساس فلسفه اسلامی به مسئله بنگریم، خداوند، بی‌زمان و سرمدیت وصفی عدمی است که از مقایسه او با جهان زمان‌مند انتزاع می‌شود. در فلسفه اسلامی، جهانِ مادی -و زمان به عنوان بخشی از آن-، قدیم است. وجود زمان با حرکت و تغییر گره خورده که البته در این تغییر، ثبات دارد. ولی ذات خداوند ثابت است و در هرگونه تفسیر و تعبیر از ذات او باید تغییرناپذیری او را ملاحظه کرد. یکی از این ملاحظات تفکیک میان ذات و فعل و صفات مربوط به آن‌ها است. هر گونه تغییر و تحولی، منسوب به مقام فعل او می‌شود، در عین اینکه ذات او سرمدی باقی می‌ماند.

کتاب «المقنعة» تألیف شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان بغدادى (۳۳۶- ۴۱۳ هجرى) از بزرگان علمای شیعه در قرن چهارم هجری است. اين كتاب مهمترين اثر شيخ مفيد در فقه مى‌ باشد. این كتاب فتوایی در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادی است. در این قسمت مؤلف راجع به توحید و صفات حق تعالی، وجوب اعتقاد به انبیا و رسل، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاء الله، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شریعت اسلام و وجوب نماز بحث می كند. بخش دوم مربوط به فروع فقهی است كه از باب طهارت شروع شده و به باب وکالت خاتمه می یابد.

«تعلیقات نقض» تألیف میر جلال الدین حسینى اُرموى معروف به محدث ، مجموعه تعلیقات ایشان بر کتاب «نقض» از آثار قرن ششم هجرى است که در دو مجلد منتشر شده است. کتاب مشتمل بر 224 تعلیقه مى باشد که 93 تعلیقه آن در جلد اول و مابقى در جلد دوم آمده است. نویسنده پس از پایان تعلیقات در جلد دوم کتاب بخش مختصرى را با عنوان «استدراکات» افزوده است. این کتاب همانند کتاب نقض تنها به مباحث کلامى نپرداخته و به تناسب مطلب، مباحث و موضوعات گوناگونى را گرد آورده و مورد نقد و نظر قرار داده است. به عنوان نمونه برخى از عناوین تعلیقات عبارت است از : 1.کتابخانه هاى تشیع. (جلد اول) 2.فرقه لاسکیان. (جلد اول) 3.حسن صباح و مرزبان تاج الملک. (جلد اول) 4.در رواة و ثقات أئمه علیهم السلام. (جلد اول) 5.در ترجمه علمائى که در کتاب نقض یاد شده، در104 صفحه. (جلد اول) 6. دوران خلافت بعد از پيامبر (ص). (جلد دوم) 7.شعراء متقدمان و متأخران از تازیان و پارسیان، در 154 صفحه. (جلد دوم) 8.استدلال بر وجوب معرفت امام زمان به بیانى که مورد قبول همه مسلمانان است. (جلد دوم)