جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار، پژوهشی است در برخی آثار عرفانی ابن سینا و مثنوی مولانا در جهت نشان دادن دیدگاه عرفانی آن دو در تبیین رابطه روح و جسم.آثار عرفانی مورد نظر در رابطه با ابن سینا عبارتند از رسائل تمثیلی (حی بن یقظان، رساله الطیر، سلامان و ابسال) و نیز قصیده عینیه. و در مورد مولانا، علاوه بر آراء صریح وی، آراء غیر صریح وی ضمن مشهورترین بخشهای مثنوی که شامل «نی نامه»، «داستان پادشاه و کنیزک» و «داستان طوطی و بازرگان» می باشد، مورد بررسی قرار می گیرند.این پژوهش نشان خواهد داد که ابن سینا و مولانا هر دو در آن آثار تلویحا به مضامینی از قبیل: اسارت روح در زندان تن و دنیا پس از هبوط از عالم بالا، فراموشی، بیداری، دیدار با پیر غیبی و .... اشاره داشته اند و این مضامین گنوسی بوده و مربوط به دیدگاه گنوسی که دارای سابقه تاریخی در اندیشه بشری است می باشند.به جهت کم رنگ بودن شخصیت و اندیشه شناخته شده عرفانی ابن سینا در طول اعصار گذشته، بخشی از این نوشتار به ارتباط ابن سینا و عرفان اختصاص یافت.

درحوزه‌ی تحلیل‌های ادبی، از ابتدای قرن نوزدهم رویکردهای متفاوتی در میان تحلیلگران و ناقدین ادبی شکل گرفت که خوانش تطبیقی از مهمترین آن رویکردها می‌باشد. این روش تحلیل مبتنی بر دو خاستگاه اصلی، به شیوه‌ی نقد تطبیقی فرانسوی و آمریکایی تقسیم می‌شود که در این تحقیق، شیوه‌ی تحلیل تطبیقی با روش آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.زبان عرفان به واسطه‌ی ارتباط با ابعاد معرفتی و اساطیری خاص و غیرمتعارف، از جامعه‌ی رمزگانی و تمثیلی ویژه‌ای بهره می‌گیرد که علاوه بر خاصیت ابهام زایی، به فرم هنری و ادبیت نزدیک می‌شود که اصلی‌ترین ویژگی آن به شمار می‌رود. جلال الدین محمد بلخی معروف به مولوی نیز به عنوان عارفی شاعر، این زبان رمزگانی و تمثیلی را در تبیین اندیشه‌های عرفانی در آثار خود به کار می‌برد که مجموعه‌ای از طرح‌های هنری و روایات ادبی رمزی و نمادین را بوجود آورده است. از سویی، فریدریش ویلهلم نیچه، فیلسوف، شاعر، آهنگساز بزرگ آلمانی بود، که از مشهورترین عقاید وی نقد فرهنگ، دین و فلسفه‌ی امروزی بر مبنای سوالات بنیادینی درباره‌ی بنیان ارزش‌ها و اخلاق بوده‌است. نوشته‌های وی سبک تازه‌ای در زبان آلمانی محسوب می‌شد؛ نوشته‌هایی تمثیلی و پر از ایجاز، آمیخته با افکاری اگزیستانس که نیچه خود روش نوشتاری خویش را گزین گویی‌ها می‌نامید. لذا روش او در بیان اندیشه و تفکر، او را به عارفان شرق بویژه مولوی نزدیک می‌نماید.تلقی همسان از انسان در سه بُعد اساسی و بنیادین وجودی، به همراه شناخت و تعریف همسو از زبان و تفکر و ظهور دغدغه‌های اگزیستانسی مشابه در هر دو متفکر، به استفاده‌ی مشترک از زبان تمثیل و رمز و جهان نشانه‌شناسی منطبق بر یک رویکرد در آثار هنری نیچه و مولوی منتهی می‌شود. لذا این تحقیق در ابتدا سعی در ارائه‌ی تعریف درست از نظام اندیشگانی این دو متفکر دارد و پس از استخراج یک سیستم مشترک، به تعریف مشترک هر دو از انسان، وجود و عدم، حرکت استعلایی و امر قدسی و... می‌پردازد؛ و در نهایت به تأثیر این همسانی‌ها در مجموعه آثار تمثیلی این دو شاعر اندیشمند می‌پردازد.

عشق و معرفت از مهم‌ترین مباحث و مسائل عرفانی هستند که در بسیاری از متون سنت‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. در اندیشه‌ی اسلامی و هندویی نیز در بسیاری از آثار عرفانی از جمله در دو منظومه‌ی منطق‌الطیر و بگودگیتا به عنوان راه‌ها و منازل وصول به حق تبیین شده‌اند. در این دو منظومه از مفاهیم مختلفی برای تبیین راه‌ها و منازل وصول به حق سخن به میان آمده است، این مفاهیم بنا به گزارش منطق‌الطیر عبارتند از هفت وادی که عشق و معرفت از اساسی‌ترین آن‌هاست. در بگودگیتا نیز سه طریق عمل، معرفت و عشق راه‌های وصول به حق شمرده شده‌اند. راه عشق در منطق-الطیر همان راه بهکتی و راه معرفت همان راه جنانه در بگودگیتا می‌باشد. در این دو منظومه‌ی عرفانی علی‌رغم وجود اختلاف در پاره‌ای از مسائل، در باب عشق و معرفت تعارض بنیادینی به چشم نمی‌خورد. این مسأله از آنجا ناشی می‌شود که اولاً غایاتی که در عرفان عملی و سیر و سلوک مطرح است با دغدغه-های ذاتی بشر تناسب تام و تمام دارد. ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در بگودگیتا و منطق-الطیر با نظام‌های عرفان عملی خارج از خودش انطباق بسیار دارد. پژوهش حاضر درصدد است دو مفهوم عشق و معرفت را دربگودگیتا و منطق‌الطیر مورد بحث و بررسی قرار داده و وجوه تشابه و موارد اختلاف آن‌ها را ترسیم نماید.

ارتباطات میان فردی، از جمله گسترده‌ترین و اجتناب ناپذیرترین ارتباطات انسانی است و در این بین، آنچه از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار بوده و مورد تحقیق قرار گرفته است؛ عناصر پایداری ارتباطات میان فردی است که با توجه به آموزه‌های اصیل اسلامی، در قرآن و روایات بررسی شده است. روش تحقیق ما در این نوشتار، توصیفی تحلیلی بوده و از بین حجم گسترده روایات معصومین : پیرامون نحوه ارتباطات انسانی، عناصر پایداری ارتباط تحت مبنا و اصول پایداری ارتباط، بیان شده است. مبانی ارتباطی مانند فرآگرد بودن ارتباط، عملکردی بودن، نظام وارگی و هدفمندی و... و مبانی انسان‌شناسی مانند دلبستگی انسان، وابستگی ذاتی انسان، کرامت انسانی، ظرفیت‌های انسانی و ... از جمله مبانی پایداری ارتباط میان فردی در این تحقیق بیان شده است.بر اساس مبانی ذکرشده، اصول پایداری ارتباط بیان شد و تحت این اصول، عناصر پایداری ارتباط مانند گزینش دوست، آزمایش دوست، ادای حقوق متقابل، اهل حلم و صبر، کنترل کلام، رعایت انصاف، سودمند و مفید بودن، حفظ و رعایت حریم، محبت قلبی، اعلام محبت، درک محبت، اهل احسان بودن، حسن خلق، گذشت از لغزش‌ها، پوشاندن عیب، عذرتراشی و پذیرفتن عذر، حسن ظن، از دل آیات و روایات، استخراج شده است. این مبانی، اصول و عناصر پایداری، همه نتیجه نوع دیدگاه اصیل انسان الهی به جهان و انسان بوده و با دیدگاه انسان مادی، به جهت تفاوت در نگرش ها، متفاوت بوده است. تفاوت در جهان بینی انسان الهی و مادی؛ تفاوت در هدف، انگیزه، نیت و نوعو محور ارتباطات انسانی را به دنبال دارد و پایداری یا ناپایداری ارتباط میان فردی را موجب می‌شود.

تصاویر هنری به عنوان یکی از ابزارهای بیان که شامل تشبیه، استعاره، کنایه و.. می‌باشد، همواره مورد استفاده هر نویسنده و شاعر صاحب ذوقی بوده است و برای آراسته کردن و تأثیرگذاری کلام، از این تصاویر استمداد جسته و گاه در حد افراط مورد توجه قرار گرفته است. اما امام علی(ع) با اعتدال و بدون هیچ‌ گونه تکلفی در کلام از این تصاویر استفاده نموده و برای تأثیرگذاری کلام و شیوایی سخن از آن بهره برده است. ایشان در اثر ارزشمند خود نهج‌البلاغه موضوعات و مسائل مختلفی را در زیباترین الفاظ و عالی‌ترین معانی مطرح نموده است؛ یکی از موضوعاتی که امام(ع) در ابعاد گسترده در خطبه-های خویش بدان توجه داشته، مسائل اخلاقی است و از آن جمله فضایل و رذایل اخلاقی می‌باشد. ایشان در خطبه‌های خویش به فضایلی چون: تقوا، زهد، اطاعت و بندگی، صبر و...پرداخته و از جمله رذایل به کار رفته می‌توان به مواردی چون: جهل، غفلت، گمراهی، فتنه، تکبر، دنیاپرستی، فسق و فجور و ... اشاره نمود. وی برای ملموس جلوه دادن این عناصر اخلاقی که از امور عقلی به شمار می‌روند و نیز برای تجسم بهتر آن در ذهن مخاطب از تصاویری محسوس استفاده می‌کند و آن را با بیانی شیوا و ماهرانه ترسیم می‌نماید. از مهمترین خصوصیات تصاویر به کار رفته، حیات و حرکت، استفاده از طبیعت زنده و به ویژه جاندار، استفاده از تصاویر قرآنی و محتوای غنی ارشادی و هدایت‌گری است که در قالب تصاویر بلاغی بیان شده و با کلامی زیبا هر خواننده صاحب ذوقی را به وجد می‌آورد.

انسان‌ها از لحاظ ذات و سرشت یکسانند و عوامل ترقی و انحراف از مسیر حق در همۀ آنها وجود دارد. این امر با بازخوانی و دقت در برهه‌های تاریخی روشن می‌شود و برای جامعۀ انسانی عبرت آموز است. برخی از بیانات قرآن کریم و نهج البلاغه سرگذشت خواصی است که با وجود روشن بودن حق، از مسیر شایسته خود منحرف شدند. توجه دادن خواص در هر جامعه‌ای به رفتاری که آنها در پیش گرفته‌اند مانع از شکل‌گیری بسیاری از انحرافات خواهد بود، به همین منظور، این پژوهش به تبیین عوامل انحراف خواص، پیامدها و راهکارهای جلوگیری از آن، از دیدگاه قرآن کریم و نهج البلاغه پرداخته‌ است. در قرآن- برخلاف نهج البلاغه- واژۀ خواص به کار نرفته است؛ ولی مترادف‌های آن مانند: حواری، اولوالعلم، ملأ، مترفان، مستکبران، راهبان و احبار آمده است. خواص در نهج البلاغه دو نوع معنا دارد:1. برجستگان یا خبرگان جامعه‌، که در مقابل عوام قرار دارند؛2. مقربان و رازداران حاکم. در علوم مختلف تعریف خاصی از واژه خواص ارائه شده است؛ ولی مقصود ما از آن، افراد و گروه‌های حامی حقّ‌اند؛ که در مقابل متاع‌های دنیوی شکست می-خورند و نمی‌توانند بموقع از حقّ دفاع کنند. انحراف خواص از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه متأثر از عوامل متعدد اخلاقی‌ای مانند: غفلت از یاد خدا، سیره و سنّت پیامبراکرم (ص)، دنیاپرستی و...؛ و عوامل اعتقادی‌ای مانند: نداشتن ایمان واقعی، ولایت‌ناپذیری، جهل به قرآن و عدم رجوع به سنّت و...؛ و عوامل سیاسی ـ اجتماعی‌ای چون: رياست‌طلبى، بی‌بصیرتی، ملاحظات خویشاوندی و ... بوده است. انحراف خواص پیامدهای دنیوی و اخروی متعددی نیز دارد؛ پیامدهای دنیوی آن به پیامدهای فردی مانند: تکذیب حق، ارتداد، خواری و ذلت دنیوی، شکستن بیعت با امام زمان خویش و... و پیامدهای اجتماعی مانند: ولایت‌ ستیزی، فاصله گرفتن از امام معصوم ، گمراه شدن مردم، ریخته شدن خون بی‌گناهان، و ... تقسیم می‌شود و پیامد اخروی انحراف خواص، جهنّم است. مهم‌ترین آموزه های دینی از قرآن کریم و نهج البلاغه به عنوان راهکارهای اساسی در پیش‌گیری از انحراف خواص در بعدهای اخلاقی مانند: ذکر و یاد خدا، ارزش ‌قائل نشدن به دنیا، محاسبه‏ نفس، داشتن اخلاص، رعایت تقوای الهی و..؛ ، اعتقادی مانند: داشتن ایمان واقعی، تمسک به قرآن و عترت، اطاعت و تسلیم امام زمان خویش بودن، و...؛ و سیاسی ـ اجتماعی مانند: همراهی با امام معصوم و رهبری جامعه، ارتقای بصیرت، شناخت حق و باطل توأم با درک سیاسی، استقامت در پیمودن راه حقّ، تصمیم‌گیری به موقع و... تبیین شده است.

بررسی وجوه تناسب معنوی در آیات سوره ممتحنه و بررسی دقیق‌تر محوریت این سوره و تطابق آن‌ها با قرآن و روایات معصومین معلوم می‌شود آغاز سوره ممتحنه با اظهار تبری از دشمنان خدا و رسول خداست و در انتها نیز تأکید بر نهی تولی از مغضوبین الهی (که در واقع دشمنان وصی رسول و پیامبر و خدایند) به پایان می‌رسد. در واقع تبری نشانگر وحدت رویه‌ای است که حاکم بر این سوره می‌باشد. در هر آیه از این سوره مظاهر و جلوه‌های تولی (روابط و دوستداری‌ها) بین انسان‌ها گاه حتی بی‌اساس و یا نابه‌جاست تذکر داده شده و از آن نهی می‌شود تا مرز تولای حقیقی مشخص شود و آشکار گردد معیار تولای حقیقی ایمان به خدا و اولیای الهی و تبعیت از اسوه‌های حسنه است. در تناسب و ارتباط آیات این سوره مشخص می‌شود که تبری نه‌فقط منفک از تولی نیست بلکه جزئی از آن و لازم آن می‌باشد. با در نظر گرفتن سوره احزاب که قبل از این سوره نازل شده و مقایسه اسوه‌های معرفی شده، در این سوره به حضرت ابراهیم و مومنان همراهش در آن سوره و به پیامبر اکرم و علی به عنوان مومنی که مشخصات بارز او در سوره احزاب بیان شده است، منتج شده و واضح می‌شود که همگی مظهر اعلای اسوه حسنه می‌باشند. بنابراین برای اثبات ظهور تولی هر ادعایی مبنی بر ایمان با امتحان همراه می‌شود. ممتحن اصلی خدا و حضرت علی و ذوات مقدسه معصومین می‌باشند و در سای? امتحان و بیعت حقیقی است که ایمان ثابت می‌گردد و مرز تولی و تبری با نحوه پیروی از مطهرین و معصومین امتیاز می‌یابد.

پژوهش حاضر، به تبیین راهکارهای امام علی علیه السلام در مقابله با جنگ روانی و تبلیغاتی مخالفان سیاسی خود،که با انگیزه‌ی بی‌ثمرکردن کوشش‌های اصلاحی ایشان بوده، پرداخته است. بنابراین هدف نگارنده، ارائه‌ی این ‌راهکارها، جهت ارتقای سطح آگاهی و دانش عمومی، شفاف ‌سازی در جامعه و اطلاع رسانی است؛ تا بتوان با شگردهای دشمن در جنگ روانی آشنا شد و با اصولی روشمند در برابر چنین تهاجماتی ایستاد. تضعیف روحیه، تطمیع، تمسخر، تشجیع، تحریک، تخدیر، ترور شخصیت، شایعه پراکنی و غیره از جمله شیوه‌هایی بود که دشمنان برای متقاعد کردن مردم، خصوصاً خواص و نخبگان، به منظور براندازی حکومت امام علی‌علیه السلام، به آن تمسک می-جستند. در مقابل، امام علی علیه السلام، از شیوه‌هایی همچون تمسک به ایمان و قدرت عقیده، صبر، مدارا، شدت و قاطعیت، رجز خوانی، شعار، استفاده از سمبل‌ها، آگاهی و بصیرت، عوامل استخباری و جاسوسی، اخلاص در عمل، خطبه و سخنرانی و غیره استفاده کرد.این نکته لازم به یاد آوری است که شیوه‌های مقابله با جنگ روانی، منحصر به مواردی که در پژوهش به آن اشاره شده، نمی‌باشد، می‌توان با توجه به شرایط روز، روش خلاقانه‌تری را ارائه داد و طرح مباحث جنگ روانی در بستر آموزه‌های دینی و بحث از نسبت میان آن‌ها، ضرورتی است که دغدغه‌ی خاطر جامعه‌ی‌‌ اسلامی ما می‌باشد. امید است اندیشمندان و فرهیختگان با بذل عنایت و ارائه‌ی آرا و نظرات خود، به شکوفایی و بالندگی این بحث بیفزایند.

از آنجائی که ایمان بر پایه و ارکان تولی و تبری پی‌ریزی شده،لذا تبری یک مبناءزیر بنائی می باشد، واز اهمیت خاصی در نزد مسلمانان بخصوص متکلمان و مفسران برخوردار می‌باشد بنابراین در این رساله سعی شدهبه جایگاه تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان با استفاده از کتب تفسیری و کلامیدر چهار محور اساسی بحث شود: در محور اول به معنای لغوی و اصطلاحی تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان پرداخته شده است و همچنین به اقسام تبری پرداخته شده ومفهوم صحیح تبری از مفهوم غلط و انحرافی آن تمایز داده شده است و در تمایز بین تبری ممدوح از مذموم به دو طریق مفهوم کلی و مصداقی سخن گفته شده استو در مورد ذاتی و عرضی بحث شده ودر محور دوم در مورد اینکه آیا تبری احساس مثبت است یا منفی و به بررسی وجوه اشتراک و افتراق آن دو (تبری و خشونت) بحث کرده‌ایم. و در محور سوم به بررسی مفاهیم هم خانواده تبری ( لایحب و لعن و عذاب و....) از دیدگاه مفسران و متکلمان بطور مفصل پرداخته شده استو در محور آخر به آثار فردی و اجتماعی تبری و شیوه‌های تبری چه از لحاظ نظری و چه لحاظ عملی پرداخته شده و فلسفه و علت آن مورد بررسی واقع شده است.

پرسش از "معنای زندگی" یکی از مهم‌‌ترین مسائلی است که در طول تاریخ همواره مطرح شده است، امّا طرح آن و نحوه‌ی پاسخ‌گویی به آن در دوران جدید به صورت خیلی جدّی‌تر مورد توجّه قرار گرفته است. در پاسخ به چیستی معنای زندگی نظرات مختلفی بیان شده است که در این پایان‌نامه که ترجمه‌ی اثر جان کاتینگهام تحت عنوان درباره‌یمعنای زندگی است، او نگاهی دینی به مسئله دارد. او در ابتدا اظهار می‌کند که زندگی فارغ از اراده‌ی انسان دارای معنای ذاتی استو آدمی باید آن را کشف کند. سپس استدلال می‌کند که تنها راه معنادار یافتنزندگی ایمان به خدا و داشتن نگاه دینی به کیهان است. و این که ما علی‌رغم تمامی شرور و ناکامی‌هایی که در زندگی با آنها مواجه می‌شویم تنها با متدیّن و مومن بودن می‌توانیم هم چنان احساس کنیم که زندگی ما عبث و بی‌‌معنا نیست. همچنین موانع معناداری و دلایل احساس پوچیرا بیان کرده و گفته می‌شود که تنها راه‌حل تحوّل درونی، و داشتن نگاه دینی به عالم است.