جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«اِجماع» یکی از منابع اجتهاد در فقه و به معنای اتفاق نظری است که در اثبات حکم شرعی مؤثر است. علماى شیعه اجماع را دلیل مستقلى در مقابل کتاب و سنّت نمی‌دانند؛ بلکه اجماع را تنها از این جهت که کاشف از نظر معصوم است، حجّت می‌دانند. این مقوله یکی از منابع فقه به شمار آمده و مورد توجه فریقین قرار گرفته است. البته آن¬چه مسلم است، این است که در دوران حیات پیامبر(ص) احکام الهی از طریق آن حضرت دریافت می¬شد؛ یا در آیات قرآن بدان تصریح شده بود یا شخص پیامبر(ص) با قول یا عمل یا تقریر، آن را تبیین می¬کردند که اصطلاحاً به آن «سنت» می¬گویند. بنابراین هیچ نیازی به اجتهاد و تلاش علمی برای فهمیدن حکم شرعی وجود نداشت؛ جز این¬که از شخص پیامبر(ص) بشنوند. در این مقاله ضمن بررسی مفهوم¬شناسی، به اقسام اجماع و احکام آن پرداخته و سپس این مسئله را از دریچه اندیشه‌ای و نه فقهی در فرق تشیع و به¬خصوص بررسی منظومه فکری ابوطالب هارونی از عالمان زیدی، قاضی نعمان از اندیشمندان اسماعیلی و شیخ طوسی از علمای برجسته تشیع مورد واکاوی قرار می¬دهد. این نوشتار از این جهت نو و بدیع به شمار می‌رود که تاکنون مقاله‌ای یا نوشتاری به بررسی اجماع به عنوان یکی از منابع ادله اربعه از منظر سه عالم تشیع در امامیه، زیدیه و اسماعیلیه نپرداخته و از سوی دیگر سعی شده است که سیر زمانی و زیست هر سه عالم تقریبا در یک زمان باشد.

در دین اسلام تشکیل حکومت توسط پیامبر و امامان دارای جایگاه ویژه­ای است. در دوران غیبت امام نیز مهم­ترین دلیل برای تشکیل حکومت، استمرار حاکمیت دین و انبیای الهی است. در بین اندیشمندان امامیه، شیخ طوسی با ارائه دلایلی، نظریه انفکاک امامت از نبوت را مطرح کرده و حوزه اجرا و حاکمیت را جزو وظایف نبی نمی­داند. شاید بتوان این دیدگاه شیخ را همان سکولاریسم دانست. این نوشتار به تبیین این مساله پرداخته و با ارائه دلایلی از آثار شیخ، انتساب نظریه سکولاریسم به او را رد کرده است. اما در مورد مساله انفکاک امامت از نبوت به نظر می­رسد که او در مواردی ناخواسته به این نظریه معتقد شده است.

یکی از راه‌های شناخت نزدیک تاریخ و سرگذشت حدیث، توجه و بررسی دقیق محدثان و شخصیت‌های کلیدی در نشر حدیث است. سده چهارم و پنجم قمری به سبب دسته‌بندی و شکل‌گیری جوامع حدیث شیعه و نیز تثبیت موقعیت و ساختار اعتقادات امامیه، دوران برجسته‌ای است. ابن ولید قمی یکی از این محدثان سده چهارم است که با واسطه و بی واسطه تاثیر زیادی بر رجالیان و محدثان بغداد داشته است. نجاشی و شیخ طوسی صدها کتاب از اصول اصحاب ائمه را با طریق و الگوی ثابت ابن‌ابی‌جید از ابن ولید از صفار دریافت کردند. شیخ طوسی تعداد کتب بیشتری از طرق ابن ولید استفاده می‌کند و در این بین گاه از شیخ صدوق یا پسر ابن‌ولید اسناد را بازگو می‌کند. ارزیابی‌های رجالی ابن‌ولید که بیشتر تضعیفات او نسبت به برخی راویان مانند محمد بن موسی همدانی یا کتابهای آنها صورت گرفته، نیز نقل شده است. شیخ طوسی معمولا این تضعیفات را بدون جرح و تعدیل پذیرفته یا گزارش کرده است؛ اما نجاشی آنها گاه ردّ می‌کند و گاه با دید شک می‌نگرد. از مقایسه سخنان نجاشی و ابن‌غضائری برمی‌آید نجاشی در انتقاد از ابن‌ولید تحت تاثیر آراء استاد مستقیم خود ابن‌غضائری بوده است.