جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"4. در قضایای یقینی،رابطۀ موضوع و محمول باید به گونه‌ای باشد که محمول، ذاتی موضوع باشد،یعنی به گونه‌ای باشد که با قطع نظر از همه چیز با وضع موضوع، محمول هم وضع شود و با رفع موضوع،رفع گردد؛زیرا اگر با بودن موضوع،امکان نبودن محمول،وجود داشته باشد به این معنا خواهد بود که ما به صدق حمل محمول بر موضوع یقین نداشته و کذب قضیه را ممکن می‌دانیم که خلف است. موضوعی که در حد موضوعات مسائل و محمولات آن اخذ شده باشد؛زیرا آن‌چه از مقدمات مذکور برمی‌آید این است که در مسائل و قضایای برهانی همواره باید محمول، عرض ذاتی موضوع باشد و هرگاه برای آن،موضوعی دیگر تصور کنیم،آن محمول،عرض ذاتی موضوع بالاتر هم خواهد بود و همچنین در ناحیۀ محمولات. P} تعریف موضوع علم می‌گوید: بر طبق برهان مذکور طبق تعریفی که برای عوارض ذاتیه ارائه گردید، لازم می‌آید که در مسائل یک علم همۀ محمولات از نوع لوازم ضروری و لا ینفک علم باشند و این به معنای آن است که دیگر مسأله‌ای برای علم وجود نداشته باشد؛زیرا همگی مسائل علم از نوع قضایای تحلیلی کانتی خواهند بود. در ادامه دکتر حایری ضمن پذیرش نظر مرحوم محقق بروجردی،قائل به تفصیل شده و اظهار می‌دارد که مراد از عوارض علوم-به طور مطلق-نمی‌تواند عرض واقع در کلیات خمس باشد،بلکه باید در این بحث قائل به تفصیل شد؛زیرا اعراض در کلیات خمس بر دو قسمند:یک قسم،مواردی هستند که محمول خارج از ذات موضوع است ولی از لوازم آن محسوب می‌شود به طوری که همیشه همراه ماهیت است؛مثل زوجیت برای عدد چهار."

یکی از مسائلی که در طول سال‌های اخیر خصوصا در جوامع غربی و آمریکا طرفدارانی پیدا کرده ، مسأله شیطان‌پرستی است. در این تحقیق در ابتدا سعی شده است مسأله شیطان‌پرستی ریشه‌یابی شده و سپس ریشه‌ها و اصول و فلسفه‌ ی بنیان‌گذاران آن ، با استفاده از آرای مرحوم علامه مورد نقد و بررسی قرار گیرد. در بررسی‌های به دست آمده در این تحقیق مشاهده می‌شود که عوامل موثر در ایجاد پدیده شیطان‌پرستی دو گونه هستند، که عمدتا به علت تحریفات صورت گرفته در تورات و انجیل ایجاد شده‌اند. این عوامل، در این کتب به دو صورت بستن صفات ناروا به خداوند و بستن صفات مثبت به شیطان هستند. با توجه به این تحریفات، در طول سالیان گذشته انواع مختلفی از شیطان‌پرستان، از قبیل شیطان‌پرستان فلسفی ، دینی ، گوتیک و آته ایستیک به وجود آمدند که موارد مربوط به هرکدام به طور مفصل ذکر می‌گردد. در شیطان‌پرستی خدایی وجود ندارد و شیطان به عنوان فرشته‌ای قدرت‌مند و طرفدار انسان است که در بررسی آرای مرحوم علامه مشاهده می‌شود هرگز چنین نیست. به طور کلی مبانی این گروه بر انسان محوری با تأکید بر لذائذ مادی و جذابیت‌های جنسی پایه‌گذاری شده است. دیگر مبانی شیطان پرستی از قبیل خدایی جز خود انسان وجود ندارد و هر انسانی خود یک خداست، اعتقاد به اصالت ماده، وابسته به راه چپ بودن در برابر راه راست که راه خدایی است، وجود نداشتن روح در اعتقادات این گروه ، عدم تقابل خیر و شر ، همچنین تحریفات تورات و انجیل که ریشه به وجود آمدن این فرقه هست نیز از منظر مرحوم علامه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.

نظریه‌ی جایگاه ابلیس در نظام خلقت تنش‌های فراوانی را در حوزه‌ی اندیشه‌ی اسلامی به وجود آورده از جمله می‌توان به چالش‌های مربوط به رابطه‌ی ابلیس با مسئله‌ی سعادت و شقاوت، جبر و اختیار و ... اشاره کرد. در روزگار حاضر ابلیس به یکی از پر مخاطره‌ترین مسائل در دنیا، خصوصاً مشرق زمین و در میان فلاسفه‌ی دین تبدیل گشته است. که عدم دفاع عقلانی از این مسئله، خسارت جبران ناپذیری را بر آموزه‌های دینی و اسلامی وارد می‌کند. این پژوهش درصدد تبیین جایگاه ابلیس در نظام هستی با محوریت آراء علامه و ملاصدرا است. مسئله‌ی اساسی که دغدغه‌ی اصلی این تحقیق است آن است که اساساً جایگاه ابلیس در نظام هستی و میزان تأثیر وی در کل نظام هستی در حوزه‌ی تکوین و در حوزه‌ی تشریع چگونه است؟ در صورت پاسخ دادن به مسئله‌ی فوق، تبیین مسئله‌ی شر و حدود اختیار و جایگاه انسان در نظام خلقت چگونه توجیه پذیر است؟ براساس حکمت و قرآن عالم هستی دارای نظام احسن است، از این‌رو با توجه به نقایص و شرور فراوان در جهان هستی از جمله شیطان، آیا نظام موجود بهترین نظام است یا نه؟ در این رساله در چهار فصل به بررسی ماهیت ابلیس، جایگاه ابلیس در نظام هستی، رابطه‌ی ابلیس و انسان و سرنوشت ابلیس (معادشناسی) پرداخته‌ایم.در پایان این بررسی‌ها می‌توان گفت که نه تنها وجود ابلیس با نظام احسن سازگاری ندارد بلکه لازمه-ی وجود جهان و به تکامل و سعادت رسیدن انسان همان ابلیس است و عمده اختلافات و چالش‌هایی که نسبت به حضور ابلیس در هستی وجود دارد ناشی از خلط بین دو مبحث بسیار مهم تکوین و تشریع یا به عبارتی دیگر دید وحدت یا کثرت است. که از بعد تکوین و دید وحدت وجود ابلیس سراسر خیر و رحمت است و از بعد تشریع یا دید کثرت به عنوان موجودی شرور که عامل انواع فسق‌ها و فجور می‌شود محسوب می‌شود و عمده بررسی‌های ملاصدرا و علامه در باب این موضوع با جداسازی بین این مباحث می‌باشد

مکتب اخلاق ارسطویی، یکی از مکاتب اخلاقی است که علامه طباطبایی از آن در ذیل آیات 155 و 156 سوره بقره یاد‌ می‌کند. نظر به استفاده‌ برخی پژوهشگران از این روش اخلاقی، نوشتار حاضر درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی، دیدگاه قرآن را در تایید یا رد این مکتب اخلاقی به‌دست آورد. آنچه از سیر مطالعه به‌دست آمده است، اینکه اولا این مکتب در کلام علامه، معنای عامی دارد و خاص اخلاق ارسطو نیست. ثانیا مبنای این نظریه، عقل اجتماعی و اهداف دنیایی است. ثالثا این مکتب به‌عنوان درجه‌ ضعیف از اخلاق قرآنی، قابل طرح است؛ ولی در روش، با مسلک اعلای قرآنی یعنی انجام فضیلت به خاطر حب الهی تفاوت بسیار دارد؛ تا جایی‌که گاه جای فضیلت و رذیلت در این دو مسلک عوض می‌شود؛ زیرا احکام عقل و حب الهی با هم متفاوت است.

موضوع مهم «تأویل» که فهم متون دینی مبتنی بر آن است، از اصطلاحاتی است که در علوم قرآن، تفسیر و نیز در حدیث، اصول فقه، کلام، فلسفه و عرفان به کار رفته است. از دیرباز، این واژه بحث­برانگیز بوده و در چیستی و ماهیت آن، آرای گوناگونی از سوی مفسران، عارفان، متکلمان و باطن­گرایان ابراز شده که نتیجه آن، برداشت‌های مختلف، ناهمگون و بعضاً ناسازگار است. کاربرد نسبتاً فراوان این واژه در قرآن و حدیث نیز در طرح مناقشات علمی پیرامون آن بی­تأثیر نبوده است. از جمله کسانی که به این موضوع پرداخته­اند، علامه طباطبایی (ره) از مفسران بزرگ شیعه و ابن تیمیه از اهل سنت هستند. علامه با طرح نظریه ابن تیمیه در ذیل آیه 7 سوره آل عمران، بخشی از آن را پذیرفته و در بخش دیگر نظر او مناقشه کرده است. ابن تیمیه و علامه طباطبایی (ره) در اصل معنای تأویل اختلافی ندارند و هر دو آن را از حقایق خارجی و امور عینی الفاظ دانسته‌اند. مهم‌ترین عامل جدایی این دو دیدگاه، چگونگی و کیفیت این حقیقت خارجی است که این نوشتار به صورت تطبیقی آن را تحلیل کرده، نقاط افتراق و اشتراک آن را بررسی و در مجموع، مشخص می‌کند که دیدگاه علامه طباطبایی (ره) درباره تأویل با مدلول آیات قرآن سازگارتر از سایر نظریات، از جمله نظریه ابن ‌تیمیه است.

کرامت بیانگر مرتبه کمال و وصف ارجمندی و نزاهت از فرومایگی است که خداوند متعال در بالاترین مرتبة آن قرار دارد. از آنجا که در قرآن‌کریم انسان مورد تکریم و بزرگداشت خداوند متعال قرار گرفته است و در مقام خلیفه اللهی جای گرفته و بر سایر موجودات برتری و فضیلت داده شده است، پرداختن به مبانی کرامت ذاتی انسان از دیدگاه آیات وحی بایسته‌ای است که بسیاری از پرسش‌ها و ابهامات را دربارة انسان و ارزش‌های وجودی او پاسخ می‌دهد. بدون تردید بیان کرامت انسان در نظام معنایی قرآن، می‌تواند چهره‌ای زیبا و جذاب از انسان در جامعه بشری ترسیم کند و دقیق‌ترین و ژرف‌ترین سخن را در این باره بیان کند. این مهم در بسیاری از تفاسیر قرآن در ذیل آیات مربوط به جایگاه انسان آمده است و در این پژوهش تلاش بر آن است تا با روش تحقیق کتابخانه‌ای و تتبّع در آیات و روایات، مبانی کرامت ذاتی انسان با تفسیر و تبیین علامه طباطبایی(ره) روشن شود. از این منظر، ارزشمندی وجودی انسان مبتنی بر مفاهیم ارزشی و بنیادین چون برخورداری از مقام خلافت الهی، تعلیم اسماء، مسجود ملائکه، نفخه الهی، قدرت تعقل، آزادی، اراده و اختیار معرفی شده است.

تحدی (دعوت قرآن کریم به آوردن مثل آن)، پس از ناتوانی عمومی در این مبارزه، دلیل اعجاز قرآن شد و از آنجا که تحدی همه جانبه است و مختصّ زمان و مکان محدودی نیست، اهمیت خاصی دارد. نوشتار حاضر درصدد بررسی تحدی قرآن و ابعاد آن از منظر دو مفسر بزرگ معاصر شیعه، یعنی علامه طباطبایی(ره) و آیت­الله جوادی آملی است. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی نشان می­دهد تفاوت در تعبیر و تعریف از تحدی و بسط و گسترش آن جهت فهم دقیق­تر از آن به همراه بهره­گیری از قاعده عقلی در تبیین آن، توجه به دیدگاه مخالفان، انضمام دلیل عقلی به نقلی و تفاوت در مرجع ضمیر در «مِثله» همراه با ذکر ادله قول مرجح و عدم اعتقاد علامه به روایات ترتیب نزول در سیر نزولی آیات تحدی، از جمله تفاوت­های موجود بین این دو دیدگاه است.

«لا حدّیت ذات باری‌تعالی»، یعنی بساطت خدای متعال از وجود و عدم، یعنی ذات باری‌تعالی محدود به هیچ حدی نیست، به هیچ اعتبار؛ نه آغاز و پایان، نه فقدان ذاتی و نه محدودیت کمالی. لا حدّیت، اساس توحید بوده و بنا به فرمایش امام رضا(علیه‌السلام‌) نظام توحیدی ما بر اساس آن بنا شده است. بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی(رحمة‌الله‌علیه)، دلیل این لا حدّیت این است که موجودات محدود، باید به یک موجود نامحدود منتهی شوند وگرنه دور یا تسلسل پیش می‌آید. طبق نظر علامه طباطبایی(رحمة‌الله‌علیه) نامحدود بودن خداوند، لوازمی دارد. نخست اینکه موجود نامحدود، واحد است، دیگر اینکه موجود نامحدود، قاهر بر ما سوی الله است.

دریافت کتاب عمل به عنوان مرحله ای از قیامت در آیاتی از قران کریم بیان شده است اما چیستی و چگونگی این دریافت به صراحت مطح نشده است از این رو هر یک از مفسران بر اساس مبانی تفسیری خود ، برداشت های مختلفی از این مرحله ارائه داده اند که نظر علامه طباطبایی (ع) به عنوان مفسری ژرف نگر حائز اهمیت است. در این مقاله با تتبع در آثار علامه از جمله المیزان فی تفسیر القرآن و رساله انسان از آغاز تا انجام و دیگر کتب تفسیری ، با روش توصیفی تحلیلی روشن می شود که «کتاب عمل» قابل تقسیم به کتاب عمل فرد، امت ها وجمیع خلایق و حاوی نفس عمل، حقیقت و آثار و نتایج آن است. نحوه دریافت« کتاب عمل » نیز با توجه به عملکرد انسان ها متفاوت است؛ برخی به جهت تبعیت از امام حق ، از ناحیه سعادت (یمین ) و برخی به واسطه پیروی از امام باطل «کتاب عمل » خود را از ناحیه شقاوت (شمال) دریافت می دارند. دو گروه نیز فاقد نامه عملی اند مخلطین و مقربیین که به جهت فنا در ذات پرورگار متعال، بدون حساب و کتاب در حرم امن الهی جای می گیرند و منکرین و معاندین که به واسطه انکار و دشمنی با خدا، باطن وجودشان منبع منکرات شده است.

روایات اسباب نزول، از جمله مباحث مطرح در علوم قرآن است که در تفسیر آیات قرآن همواره مورد توجّه بسیاری از مفسّران و قرآن­پژوهان بوده است. افزون بر آن، در پژوهش قرآنی واژه‌شان نزول نیز در کنار واژه سبب نزول به کار رفته است. پرسش اصلی این است که این دو مقوله چه تفاوتی با هم دارند و به چه علت دو لفظ خاص به کار برده می‌شود؟ شناخت دقیق این دو باعث به کار بردن هر یک در جایگاه مناسب خود و پرده­برداری صحیح­تر از آیات می­شود. در این مقاله، نظر علامه طباطبایی و آیت­الله معرفت، دو مفسر بزرگ معاصر شیعه درباره تفاوت یا عدم تفاوت به صورت تطبیقی بررسی خواهد شد و مفهوم لغوی و اصطلاحی شأن و سبب نزول، اهمیت و ضرورت بحث و جایگاه اسباب نزول ارزیابی می­شود. علامه طباطبایی(ره) علاوه بر نظر منتقدانه نسبت به این روایات، تفاوتی میان شأن و سبب نزول قائل نیستند و فقط در صورت وجود شرایط مورد نظر ایشان، روایات مذکور قابلیت استفاده برای تبیین و توضیح آیات را دارند؛ اما آیت­الله معرفت میان این دو مقوله تفاوت قائل‌اند و معتقدند شأن نزول اعم از سبب نزول است. همچنین اگر آیه‌ای درباره اتفاقی در گذشته یا حال به عنوان عبرت و توضیح باشد، شأن نزول اعم از سبب نزول است.