جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط پیامبران و حتی برخی از برگزیدگان خداوند مانند حضرت مریم(سلام الله علیها)با فرشتگان، از موضوعات مهمی است که در فرهنگ قرآنی و روایی ما مطرح است. این موضوع با وجود اهمیت آن، به جهات مختلف مبهم مانده است. در این نوشتار سعی شده، با شیوۀ تحلیلی و توصیفی و با بررسی روایات معصومان(علیهم السلام)، به این پرسش ها پاسخ دهیم که آیا شواهد قرآنی و روایی، ارتباط ائمه(علیهم السلام) و دیگر افراد غیر پیامبر را با فرشتگان تأیید می‌کند؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، این ارتباط به چه شیوه‌هایی انجام می‌شده است؟ در این بررسی به این نتیجه رهنمون می‌شویم که چنین ارتباطی برای ائمه و غیر پیامبران، مستند قرآنی و روایی دارد و این ارتباط به دو شیوۀ تمثل فرشتگان در قالبی مادی و تحدیث محقق می‌شود. «تحدیث» سخن گفتن فرشته با ولی خداست که در این حالت، محدَّث، فرشته را نمی‌بیند و فقط صدای او را می‌شنود. برخورداری از چنین ارتباطی مستلزم نبوت محدَّث نیست. این شیوه، با الهام متفاوت است که در آن مطالبی در قلب افکنده می‌شود.

در این نوشتار، مهم ترین مباحث معرفت شناختی را که دربارة حدسیات بیان شدنی است ارائه کرده، کاوش و بررسی می کنیم: پس از بیان پیشینة این اصطلاح، به تعریف آن می پردازیم. سپس، چیستی حدس، تمایز آن با تجربه، تمایز آن با الهام، استقلال آن از عقل، و فرق حدسیات و مجربات را از نگاه اندیشمندان مسلمان بحث و بررسی می کنیم. در ادامه، بداهت آنها را ارزیابی و نقدهایی که متوجه بداهت و یقینی بودن آنها شده است ارائه کرده، به داوری می نشینیم. در پایان، نگاهی گذرا به اعتبار معرفت شناختی حدسیات می افکنیم.

نفس انسانی، در طی قوس صعود، بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه ای دست می یابد که آماده دریافت انواع خطورات می گردد. «خاطر» بر دو نوع است. دسته ای الهی است که از جانب خداوند بر قلب آدمی وارد می گردد که «الهام» نامند و دسته ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود می آید که «القاء» نامند. گاهی الهامات قدسی با واسطه صورت می پذیرد و گاهی نیز بدون واسطه. در الهامات قدسی با واسطه، نیازمند وسائطی هستیم که الهامات را از جانب حق تعالی بر قلب آدمی وارد سازد. یکی از وسائط الهام، «ملائکه» هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می باشد که از جانب شیطان صورت می پذیرد. کشمکش میان سپاه فرشته و جنود شیطان، در نفس آدمی، همیشگی است. زمانی که نفس به ذکر خداوند مشغول باشد، شیطان از او دور گشته و الهام فرشته صورت می پذیرد. این در حالی است که شاهد همکاری همه جانبه قوای نفس، تحت سیطره «قوه قدسیه» باشیم. در مقابل، هنگامی که نفس به واسطه شهوانیات، از یاد خداوند غافل گردد، شیطان به واسطه تسخیر «قوه وهمیه»، مجال القاء از راه های گوناگون را می یابد. کشمکش شیطان و فرشته در نفس آدمی تا جایی ادامه می یابد که یکی از این دو، فاتح کارزار نفس گردند که در اکثر آدمیان، به جهت غلبه شهوت، فاتح اصلی، شیطان و جنود او می باشد.

شب قدر در فرهنگ قرآن کریم و روایات، از جایگاه عظیمی برخوردار است. اهمیت این شب تا حدی است که نه تنها آیات مختلفی از سور قرآن کریم در مورد خصوصیات این شب نازل شده؛ بلکه سوره‌ای مستقل‌ با تمام آیاتش‌ در خصوص شب قدر در قرآن کریم آمده است. شبی که دوره آن از آغاز آفرینش بوده و تا روز قیامت استمرار دارد. خداوند در این شب دانش‌هایی را به حجت‌های الهی و به طور خاص به اهل بیت? عطا می‌کند.دانش اهل بیت?‌‌‌‌‌ برگرفته از منابع متعدد است، آنان دانش‌هایی را از راه‌های نامتعارف همچون وحی، تحدیث، الهام، تفهیم، وراثت معنوی و علم أشائی از راه تعلیم الهی دریافت می‌کنند. افزون بر آن، 80 روایت دلالت بر فزونی دانش اهل بیت? در هر روز و هر شب، هر هفته، هر ماه و هر سال در شب قدر دارد. آنچه می‌طلبید مورد بررسی قرار گیرد، دانش‌هایی است که در شب قدر بر اهل بیت? نازل می‌شود. براساس روایاتی که کلینی در بابی مستقل در تفسیر سوره قدر آورده و روایات مرتبط با این مقوله دریافتیم این دانش‌‌ها برای رسول خدا? نزول یکباره قرآن بر قلب ایشان و علم جمعی بدان است. سپس هر سال در شب قدر تفصیل‌کتاب که مقصود از آن تفسیر و تبیین قرآن متناسب با وقایع و حوادث آن سال است بر ایشان الهام شد. علاوه برآن، در شب قدر روح و فرشتگان، همه‌ امور را به اذن پروردگار بر حجت خدا نازل می‌‌کنند. براساس 37 روایتی که در بصائر الدرجات آمده، روح نازل در شب قدر، با روح اهل بیت? متحد می‌گردد و علوم و معرفت فراوان برقلوب آنان وارد می‌شود. از این گذشته، به دلالت پاره‌ای از آیات و روایات، تداوم شب قدر با استمرار رسالت قرآن کریم پیوند دارد. بدین‌گونه که در شب قدر هر سال با وحیی که به معنای وحی تشریعی و شریعت جدید نیست. تأویل قرآن از جمله تأویل آیات متشابه، تطبیق قرآن بر حوادث و وقایع زمان بر حجت خدا و دیگر ذوات اهل بیت? تفهیم می‌شود. افزون بر آن ‌در چنین ‌شبی‌، امکان پیدایش بداء و تغییر در امور است، همچنین ممکن است خداوند تقدیری جدید و رأیی ابتدایی داشته باشد، و علم بدان را با تحدیث ‌و الهام ‌بر آنان‌‌ابلاغ ‌کند.

این نوشتار در پى شناساندن مفهوم و مؤلفه معنائى واژه وحى در فرهنگ ها و کاربردهاى قرآنى آن است. نویسنده نخست به بررسى مفهوم لغوى واژه پرداخته است سپس ترکیب هاى قرآنى آن را بررسى کرده آنگاه به موارد کاربرد واژه وحى و معانى کاربردى آن اشاره نموده و از پنج معنا یاد کرده است.