جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع بحث در این پایان نامه، تحقیق در موضوع بردباری (حلم) در قرآن و روایات است و اثبات این امر که این خصلت مهم اخلاقی، بیشتر مورد توجّه قرار گیرد و مردم بیش از پیش با آن آشنا شوند. در این پژوهش، عمده تحقیق درباره آیات در باره بردباری و سپس سیره عملی پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه اطهارعلیهم السلام و سخنان آن بزرگواران است و پس از آن، لزوم اُسوه گیری از آنها. همچنین عالمانی که این معصومان را الگوی رفتاری خود قرار داده اند، مورد اشاره قرار گرفته اند تا خوانندگان با حقایقی در این زمینه آشنا شوند و در نهایت، به نتیجه ای معقول و منطقی برسند. تحقیق، در صدد بررسی تمام آیات قرآن نیست؛ بلکه صرفاً آیاتی را که در زمینه موضوع مورد بررسی باشند، مورد تحقیق قرار می دهد. سعی محقّق بر آن است آیاتی را که ارتباط نزدیک و ملموس تری با موضوع دارند، مورد بررسی قرار دهد؛ همچنین روایات و سیره ائمه اطهارعلیهم السلام را در ارتباط با موضوع ، بررسی کرده است. از آن جا که «حِلم»، یک واژه اخلاقی است، به تفاوت بین اخلاق و کارهای اخلاقی، اشاره شده است. اخلاق، مربوط به حالات درونی انسان است. بنا بر این، کارهای خوب و بدی که از انسان صادر می شوند، از مقوله اخلاق نیستند، بلکه ناشی از اخلاق اند و کارهای خوب را فعلِ خوب و کارهای بعد را فعلِ بد اخلاقی می نامند. مثلاً سخاوت، یک خُلق و حالت درونی است و آثار آن، که بذل و بخشش و احسان است، کار اخلاقی است، نه خودِ اخلاق. از طرف دیگر، مهم ترین ابزار جامعه و معلّمان بشر، بردباری است. همان طور که پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه معصوم علیهم السلام متصّف به صفت بردباری بودند و این بردباری، بهترین راه برای جذب کفّار و معاندان بود. بهترین عبارتی را که می توان در مورد بردباری به کار برد، «معجزه اخلاق» است؛ زیرا این خصلت ارزنده، قلب های همچون سنگ را نیز رام و اسیر خود می گرداند. این پایان نامه از پنج فصل تشکیل یافته است. در فصل اوّل، پس از ذکر مقدّمه، چند منبع مورد بررسی قرار گرفته و در قسمت بعد، ضرورت تحقیق بیان می شود. سپس پرسش های تحقیقاتی و اهداف و اهمّیت مطالعات روشن می گردد و در پایان این فصل، نگارنده اصطلاحات مورد بحث را تعریف کرده است. در فصل دوم، چهار منبع در سیر مطالعاتی مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. در فصل سوم، رهیافت تحقیق و فن آن مشخّص شده و سپس در قسمت تحلیلی بحث، اصول و موازین تحقیق، روشن گردیده است. فصل چهارم، به ارائه و تجزیه و تحلیل اطّلاعات در باب پنج پرسش تحقیقاتی مطرح شده، اختصاص یافته که در آن، پنج بخش وجود دارد که عبارت اند از: معنای حلم، حلم خداوند متعال، بردباری انبیا و ائمه علیهم السلام، حلم مردم، اهمّیت و آثار حلم در روایات، آثار و نقش حلم در سلامت جامعه و فرد. سپس در مورد هر یک، مباحثی با ذکر مثال هایی از آیات و روایات و نظر اندیشمندان، آمده است. فصل پنجم به استنتاج از مباحث فصل چهارم و ارائه توصیه ها اختصاص یافته است. 63 . درآمدی بر مکتب حدیثی علّامه طباطبایی در تفسیر، سیّد سعید میری، کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول دین قم، استاد راهنما: دکتر محمّدکاظم شاکر، استاد مشاور: آیةاللَّه محمّدهادی معرفت، 1378، 109 ص. موضوع این پایان نامه، روش شناسی است. نگاه بیرونی علّامه طباطبایی به حدیث، رابطه قرآن و حدیث، جایگاه روایت در تفسیر قرآن به قرآن، عموماً، و تفسیر المیزان، خصوصاً، نظریه استقلال قرآن و شیوه برخورد علّامه با حدیث به صورت عملی، بررسی معیارها و ملاک های مورد استفاده ایشان در گزینش و ردّ و قبول احادیث، و موضوعات مورد ابتلا در مواجهه با احادیث از قبیل اسرائیلیات، جَریْ و تطبیق، حجّیت خبر، نقل به معنا، روایات اسباب نزول، برخورد با احادیث متعارض، انواع حدیث از حدیث، نوع بیان و خلاصه جرح و تعدیل روایات، از مباحث پژوهیده شده در این مختصر است. نگارنده، با تتبّع آثار حدیثی علّامه و مقالات و نوشته های موجود درباره ایشان و سَبک برخورد وی با حدیث، کوشیده است تا با بررسی، تحقیق و احیاناً نقد آرا و نظریات وی، گام جدیدی در زمینه حدیث بردارد. در مجموع، کاوش های انجام شده در این پژوهش، به برخی از پرسش و پاسخ ها و محورها در زمینه شیوه برخورد صاحب المیزان با حدیث، ویژگی های کلّی مکتب حدیثی علّامه، نظریات روایی علّامه و مبنای وی در آنها، نگاه بیرونی علّامه به حدیث با نگاه درونی ایشان و تناسب و تناسق این دو نگاه، و به عبارتی میزان پایبندی صاحب المیزان در عمل به نظریات حدیثی خویش، رابطه قرآن و حدیث از نگاه ایشان، و جایگاه حدیث در تفسیر قرآن از نظر ایشان پرداخته شده است. این پژوهش در دو فصلْ فراهم آمده است: در فصل نخست، رابطه قرآن و حدیث از نگاه قرآن، مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل، ضمن تبیین روش تفسیر قرآن به قرآن در تفسیر علّامه طباطبایی، نظریه استقلال قرآن در تفهیم مقاصد که از سوی ایشان مطرح شده، مورد توجّه قرار گرفته است. نویسنده با تأکید بر این نکته که علّامه در سراسر تفسیر خود، مباحث روایی را با عنوان «بحث روایی» آورده - که یک ششم المیزان را تشکیل می دهد - به نقد دیدگاه ایشان پرداخته است. فصل دوم، به بررسی تفصیلی چگونگی برخورد علّامه با حدیثْ اختصاص یافته است. مؤلّف در این فصل، اثبات می کند که مرحوم علّامه، به سند و متن روایاتْ توجّه داشته و با عرضه روایات بر معیارهایی همچون:قرآن، سنّت متواتر و عقل، به نقد آنها پرداخته است. توجّه به اصول لفظی و ملاک های طرد حدیث، همچون: مخالفت با کتاب و سنّت، مجهول بودن (مجموعاً یازده ملاک)، اقسام حدیث از حیث نوعِ بیان (روایات تفسیری، روایات تطبیقی، روایات بطنی)، بررسی ارزش روایات صحابیان و تابعیان، اسرائیلیات و موضع علّامه در برخورد با آنها، از جمله مباحث مطرح شده در فصل دوم است. گفتنی است که صبغه حاکم بر این پایان نامه تا حدّی انتقادی است.

«حدیقة الشیعة»، کتابى کلامى به زبان فارسى، تألیف ملا احمد بن محمد نجفى مقدس اردبیلى است. این کتاب داراى دو جلد است که درباره اهل بیت علیهم السلام و فضائل بى‏ شمار آنها بر اساس کتب معتبر اهل سنت و شیعه به بحث و بررسى مى‏ پردازد و دلائل عقلى و نقلى بر امامت ائمه اطهار علیهم السلام را با قلمى ساده و روان توضیح مى ‏دهد. این کتاب داراى مجلد دیگرى نیز هست که به زندگانى و حالات پیامبر اکرم (ص) مى ‏پردازد؛ اما تاکنون به چاپ نرسیده است. در حدیقة الشیعه، نویسنده به شرح معنى امامت و اوصاف و شرایط امامان پرداخته، آن‏گاه شرح حال یکایک امامان را از امیرالمؤمنین (ع) تا امام عصر (عج) ذکر مى‏ کند. در بخشى از کتاب مؤلف به ذکر مطاعن مشترک خلفاى سه‏ گانه پرداخته و در ادامه طى فصولى جداگانه و مستقل مطاعن ویژه هر یک از آنها را ذکر مى ‏کند. وى همچنین فصلى را به ذکر مطاعن ویژه معاویه و بنى ‏امیه اختصاص داده است. در فصلى دیگر از کتاب نویسنده معجزات و قضاوت هاى شگفت حضرت على (ع) را ذکر مى‏ کند. نویسنده ضمن بیان شرح حال و زندگانى امام جعفر صادق (ع) که همزمان با پیدایش تصوف اسلامى بوده است، به ذکر یکایک فرقه ‏هاى صوفى و افکار و اقوال و آراء ایشان پرداخته و با بیانى تند به رد و تشنیع و تقبیح ایشان مى‏ پردازد.

«إثبات الوصية للإمام علي بن ابي طالب‏ عليه السلام»، تاليف ابوالحسن مسعودى، در موضوع اثبات امامت و دربردارنده اطلاعاتى پيرامون زندگى پيامبر اعظم (ص) و دوازده امام است كه در قرن چهارم تدوين شده است. همان گونه كه از نام كتاب پيداست، موضوع بحث در اين اثر، اثبات وصايت و جانشينى امام على (ع) از پيامبر (ص) اختصاص دارد؛ اما به مناسبت، از ساير ائمه هم سخن گفته و نيمى از كتاب را به آنان اختصاص داده است. هدف مؤلف آن بوده كه تسلسل وصايت و جانشينى را در ميان انبياء اثبات و به اميرالمؤمنين (ع) و امامان (ع) پس از او متصل نمايد. بدين جهت شرحى از زندگى پيامبران از آدم تا خاتم همراه جانشينان آنان ارائه مى ‏دهد. اثبات الوصية در دو قسم تنظيم شده است: قسمت نخست درباره حجت‏ هاى الهى از آدم تا محمد (ص) و قسمت دوم، درباره حجج الهى از پيامبر (ص) تا حضرت مهدى (عج) است. مؤلف كتاب براى مطالب خود منبعى ذكر نكرده و غالبا سلسله اسناد خود را نياورده است. البته در قسمت دوم تا حدودى به برخى راويان اشاره كرده، ليكن آن هم سند كاملى براى روايات به شمار نمى ‏رود، بلكه فقط به چند نفر از راويان ميانى اشاره مى‏ كند. او داستان زندگى و معجزات انبيا و ائمه را به صورت پيوسته نقل مى‏ كند و تنها گاهى با عبارت «روى» مطالب را از همديگر تفكيك كرده است. مطالب اثبات الوصية در منابعى همچون كافى و بصائر الدرجات و كتب مشابه حديثى يا تاريخ ائمه وجود دارد. نويسندگان بعدى نيز به طور گسترده ‏اى از او نقل كرده‏ اند و اين كتاب در ميان كسانى چون صاحب الخرائج و الجرائح و مناقب نويسان بعدى رواج داشته و مجلسى نيز از آن در بحار فراوان بهره برده است.

«بحر المعارف»، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولى عبدالصمد همدانى است. موضوع این اثر، عرفان عملى و برخى از مباحث عرفان نظرى است. با مطالعه مجموع کتاب، به‌ ویژه بخش ولایت آن روشن مى‌ شود که نویسنده افزون بر عرفان عملى، بحث‌ هاى مهم و قابل اعتنایى از عرفان نظرى را هم مطرح کرده که حقاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را جناب آقاى حسین استاد ولى، تصحیح کرده است. هر چند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقى از فارسى و عربى است که البته درصد عربى آن بیشتر مى‌ باشد؛ ولى قسمت‌ هاى عربى آن در موارد لازم توسط جناب حسین استاد ولى ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است.

«البكاء علي الميت»، اثر محمدجواد طبسي از تأليفات قرن حاضر در موضوع جواز گريه براي مردگان به زبان عربي مي باشد. گريه بر ميّت موضوعي است كه براي گروهي از مسلمانان مورد شبهه قرار گرفته و آن را بدعتي مخالف با سيره نبوي و صحابه و تابعين پنداشته ‏اند كه هيچ نص و روايتي آن را تاييد نمي‏ كند. اين ديدگاه تاثيرات منفي فراواني را بر ارتباطات ميان جامعه اسلامي بر جاي گذارده كه در صورت تبيين زواياي پنهان اين مبحث بسياري از برداشت ‏هاي غلط و مخالف با متون اسلامي در برطرف شدن ذهنيت‏ هاي منفي گذشته مؤثر واقع شود. كتابچه «البكاء علي الميت علي ضوء السنة و السيرة» اين موضوع را به بحث نشسته و در صفحاتي چند در صدد اثبات مشروعيت گريستن براي مردگان از منظر سنت نبوي و سيره صحابه و تابعين برآمده است.

«السقیفة و فدک» تالیف احمد بن عبدالعزیز از محدثان اهل سنت در قرن چهارم هجری است. او مورخ و ادیب و شاعر توانایی بود و در علم حدیث نیز تبحر داشت و از جمله محدثان مشهور آن عصر به شمار می‌ آمد. کتاب «السقیفة و فدک» چنانکه از نام آن پیداست، حاوی مطالبی درباره دو واقعه مهم تاریخی صدر اسلام است. این کتاب اکنون موجود نیست؛ اما ابن ابی الحدید معتزلی در کتاب گران سنگ خود به نام شرح نهج البلاغه، بخش‌ هایی از این کتاب را نقل نموده است. کتابی که اکنون به نام «السقیفة و فدک»، از احمد بن عبدالعزیز جوهری، وجود دارد، در اصل، مطالب جمع آوری شده، از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید است.

«الوضوء على ضوء الكتاب و السنّة» اين كتاب تأليف آيت اللّه شيخ جعفر سبحانى است كه در پاسخ به درخواست عده‌ اى از برادران دينى در تبيين مسئله وضو و اختلافى كه ميان برادران شيعه و سنى وجود دارد به زبان عربى و در سال 1417 ق تأليف گرديده است. مؤلف، ضمن يك مقدمه‌ اى به ريشه اختلاف ميان شيعه و سنّى در بحث وضو پرداخته بعد مباحث خود را در قالب هشت فصل دنبال كرده است. فصل اول در باره آيه وضو و چگونگى شستن دست‌ ها مى‌ باشد. فصل دوّم در مورد آيه وضو و حكم پاها مى‌ باشد؛ بدين معنا كه پاها چگونه بايد شسته يا مسح شوند. فصل سوم در مورد اجتهاداتى است كه در مقابل نص انجام شده است. فصل چهارم به چگونگى مسح پاها در احاديث پرداخته. فصل پنجم نام آن عده از صحابه و تابعين را كه قائل به مسح پا شده‌ اند ذكر كرده است. فصل ششم به تأملاتى در باره مسح پرداخته. در فصل هفتم وضوى پيامبر (صلى الله عليه و آله) از زبان ائمه (عليهم السلام) نقل شده است. آخرين فصل كتاب هم مربوط به ديدگاه عامّه در باره غسل مى‌ باشد. ايشان در نهايت ضمن خاتمه‌ اى طريق حق و حقيقت را تبيين نموده‌ اند.

«طرف من الانباء و المناقب» کتابی است به زبان عربی، اثر سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ ق) مشتمل بر اخبار و حکایاتی درباره اهل بیت و مناقب امیرالمؤمنین (ع). سید بن طاووس در این کتاب که بالواقع در تکمیل طرائف نگاشته شده، خود را به عنوان مؤلف نام نمی‌ برد، زیرا از خلفای معاصر خود تقیه کرده و نخواسته هویت خویش را آشکار کند. وی در طُرَف که علاوه بر مقدمه و خاتمه، مشتمل بر ۳۳ «طُرفه» است به منابع شیعه و روایات اهل بیت اعتماد کرده است. در انتساب این کتاب به سید بن طاووس تردیدی نیست و خود او در آثار دیگرش آن را از تألیفات خویش دانسته است. این کتاب با اینکه اثری حدیثی قلمداد می‌ گردد اما رویکردی کلامی دارد و مؤلف، هوشیارانه و متکلمانه به افضلیت پیامبر (ص) و وصایت و خلافت بلافصل امیرمؤمنان (ع) اشاره دارد.

«اعلام الوری باعلام الهدی» کتابی به زبان عربی، نوشته أمین الاسلام فضل بن حسن طبرسی می باشد. طبرسی در این کتاب، مختصری از دیدگاه تاریخی شیعه درباره سیره رسول خدا (ص)، و تاریخچه زندگی امامان معصوم (ع) به همراه بحث امامت را عرضه کرده است. بیشتر نویسندگان بزرگی که درباره زندگانی معصومان(ع) نوشته‌ اند، در بسیاری از ابواب کتاب‌ هایشان، نام إعلام الوری و طبرسی را به عنوان منبع ذکر کرده‌ اند. طبرسی در این کتاب بر آن بوده است تا مختصری از دیدگاه تاریخی شیعه را درباره سیره رسول خدا (ص), و تاریخچه زندگی امامان معصوم (ع), به همراه بحث امامت آنها عرضه کند. قاعدتا چنین متنی می‌ توانسته برای توده‌ های شیعی نگاشته شده باشد که در آن زمان در ایران بسیار گسترده بوده‌ اند. او معمولا در پایان هر بحثی, بدین نکته اشاره می‌ کند. در این کتاب از سیره رسول اکرم (ص) به تفصیل سخن گفته شده است. همچنین از امام علی (ع) و به طور عمده از فضایل آن حضرت سخن رفته است. در زندگی امام حسین (ع) نیز این تفصیل رعایت شده و بحث عمده مقتل امام حسین (ع) است.

کتاب حاضر مشتمل بر آیات، ادعیه، احادیث و تعویذ و حرزهای منقول از پیامبر (ص) و امامان است كه به زبان عربی به چاپ رسیده است. خواص برخی از آیات و سور قرآنی و دعاهای نقل شده از پیامبر (ص) و امامان را در دفع برخی از بلاها و گرفتاری‌ ها ذكر كرده است.