جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «تاريخ الفلسفة الغربية» در دو جلد نوشته برتراند رسل مي باشد. جلد دوم این کتاب درباره فلسفۀ قرون وسطی است که در دو بخش نوشته شده است: بخش اول آباء شامل فصل اول سیر دینی قوم یهود، فصل دوم مسیحیت در چهار قرن نخست، فصل سوم سه مجتهد کلیسا، فصل چهارم فلسفه و الهیات آگوستین قدیس، فصل پنجم قرن های پنجم و ششم، فصل ششم بندیکت قدیس و گریگوری کبیر. بخش دوم مدرسیان شامل: فصل هفتم دستگاه پاپ در عصر ظلمت، فصل هشتم جان اسکات، فصل نهم اصلاح کلیسا در قرن سیزدهم، فصل دهم فرهنگ و فلسفه اسلامی، فصل یازدهم قرن دوازدهم، فصل دوازدهم قرن سیزدهم، فصل سیزدهم توماس اکویناس قدیس، فصل چهاردهم مدرسیان فرانسیسی، فصل پانزدهم افول دستگاه پاپ.

فیلسوفان و الهی‌دانان تحت تأثیر‏‏ هگل یا کانت از امر ایدئال و‏ متافیزیکی برتافتند و به‏ سوی امر‏ واقعی و‏ تجربی روی آوردند. علم در موارد بسیار در‏ تعریف تجربه و معرفت برتری یافت و الهی‌دانان غالباً درحذف دین از قلمرو تجربه‏ی بشری و امر قابل شناسایی همکاری کردند. این تحولات سرانجام به نابودی رابطه‌ی نزدیک میان فلسفه و الهیات انجامید که در‏ آغاز قرن بخش عمده‌ایی ازتفکر‏ غرب بود. چهار سنت فلسفی که هر یک در‏‏‏ تحولات فلسفی بخش آغازین قرن ‏ریشه داشتند، برای مباحث فلسفه ی دین پس از میانه‏‏ی قرن حائز اهمیت هستند. ابتدا، تحلیل فلسفی ‏که ریشه‌های آن در نوواقع‌گرایان انگلستان قابل ردگیری است که در مرحله بعدی آن در نیمه ی دوم قرن با درک فراخ تر از تجربه و معنا،‌ زمینه ی مساعدی را برای مباحث معنا و حقیقت زبان دینی فراهم کرد. در مرتبه‏ی دوم، فلسفه‏ی وجودی است که ریشه‌های آن از یک سو در سنت پدیدارشناسی، و از سوی دیگر در تأملات اندیشمندان قرن نوزدهم، کی‏یر‏کگارد و نیچه یافتنی است. مهمترین مسئله برای ایشان عبارت است از این که چگونه می‏ توان در‏ زمینه‏ی تجربه‏ی شخصی فرد از‏ خود به عنوان وجودی متناهی و گذرا در این جهان به خدا اندیشید و از او سخن به میان آورد؟ ما پس از تحلیل فلسفی و فلسفه ی وجودی،‌ دو فلسفه ی مهم دیگر یعنی نئوتومیسم و فلسفه یپویشی را مورد بررسی قرار می دهیم. توماس‌گرایی، تا اواسط قرن جنبشی رو به رشد و زنده ماند. فلسفه‏ی‌پویشی به ویژه به مابعد الطبیعه‏ی واقع گرای آلفرد نورث وایتهد و کسانی که تحت تأثیر‏ او بودند برمی‏گردد.

مباحث فلسفی دین شکلهای بسیاری به خود می‌گیرند و این شکلها از جمله دیگر چیزها بستگی دارد به برداشت از دین، موضوعات فلسفی غالب در یک دوره و برداشت از کار فلسفی. با پذیرش این تنوع می‌توان گفت که فلسفه دین موضوعی حیاتی در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم بوده‌است. هدف این تحقیق ترسیم نقشه ای از جریانهای اصلی فلسفه دین غربی در ابتدای قرن بیستم است. این گونه جریان شناسی در این حوزه به شناخت عمیقتر فلسفه دین کمک شایانی خواهد کرد. این پایان نامه به جریانهای فکری در فلسفه دین در هنگام عبور از قرن نوزدهم به بیستم می پردازد و عمدتا به چهار جریان اصلی فکری مربوط می شود: ایده آلیسم مطلق، ایده آلیسم شخصی، مکتب نوکانتی و مکتب تحصلی و علم دینی.

معرفی کوتاه:کتاب حاضر، مشتمل بر سه رساله است. رساله‌ی نخست با نام "گردن‌بند مروارید" مربوط به علم کلام است و نیز مساله‌ی جبر و اختیار. از جمله این که آیا بنده را در انتخاب افعال دارای اختیار تام و کامل است یا خیر؟ و این که از دیدگاه معتزلی‌ها، اشعری‌ها، ماتریدی‌ها و.... اختیار و یا "کسب" است که ملاک تکلیف و در نتیجه پاداش و کیفر قرار می‌گیرد؟ رساله‌ی دوم با نام "فلسفه‌ی سیامندیه" به مبحثی در باب "مقولات عشر" بنابر روش ارسطو و پیروانش اختصاص دارد. و در رساله‌ی سوم با عنوان "مختصر تاریخچه‌ی سیر فلسفه در عالم" ضمن بیان تاریخچه‌ی علم حکمت در جهان، مواردی چند در این زمینه بررسی گردیده است. از جمله این که آیا فلسفه با کیش و آیین و عقل و دانش در تضاد و ناهم‌سویی و یا این که در تجانس و هم‌سویی است؟ و این که دانش در هر امری می‌تواند به عقل متوسل گردد یا خیر؟

هدف این تحقیق مطالعه تطبیقی آرای تربیتی ملامحسن فیض کاشانی و جان آموس کمنیوس است. روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش روش توصیفی-تحلیلی است که به بررسی دیدگاه های تربیتی فیض کاشانی و کمنیوس در مورد سه رکن تربیت (هدف، اصل، روش) می پردازد. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه منابع اسناد، مدارک، کتب، مقالات، مجلات و پژوهش هایی که انجام شده. نمونه ی پژوهشی این پایان نامه عبارت است از کلیه منابع، اسناد، مدارک و پژوهش هایی که بحث شده و در دسترس محقق است. روش جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و فیش های تحقیقاتی و چک لیست تهیه و تنظیم شده است. نتیجه یافته های این پژوهش در یک سوال کلی به این شرح می باشد: اشتراکات و افتراقات آرای تربیتی فیض کاشانی و کمنیوس در مورد اهدف، اصول و روش ها چیست؟ ازکل یافته های تحقیق چنین می توان نتیجه گیری کرد که هر یک از آنها نگاهی خاص به ارکان تربیت داشته اند: فیض و کمنیوس برای انسان سعادت دنیوی واخروی، پرهیزگاری و توأم و تلفیق نمودن علم با عمل و پرورش روح، تعالی دانش و تجربه، توجه به حیات دینی و توجه به عالم برتر معنوی، خردپروری و اندیشه ورزی، پرورش قوای ذهنی را به عنوان هدف تربیت درنظر می گیرند. هدف غایی تربیت به عقیده کمنیوس حصول شادی جاوید و به عبارت دیگر سعادت آخرت است اما این هدف نباید مانع از توجه به امور دنیوی گردد. زیرا فرد باید در این جهان زندگی کند و از آسایش دنیوی بهره مند گردد. فیض در پرداختن به امور دنیا مخالفت نمی ورزد و توجه به امور معنوی را کلید ورود به خوشبختی می داند. اگرچه کمنیوس به دنیای دیگر بی توجه نیست اما تأکید او برای دستیابی به زندگی راحت با اندیشه های فیض همخوانی ندارد. فیض به جهان خاکی بیشتر از این جهت توجه دارد که جایگاهی برای ذخیره آخرت به حساب می آید و از این رو زندگانی دنیا اهمیت دارد. اما کمنیوس در کنار آمادگی انسان برای جهان آخرت مسئله رفاه دنیا را نادیده نمی گیرد. در مورد اصول تربیت فیض و کمنیوس رسیدن به رستگاری، متخلق به اخلاق حسنه، متقی، اهمیت دادن به اراده و اختیار انسان از روی علم و آگاهی، مطابق بودن اصول تربیت با سن فرد و رعایت زمان، تربیت تدریجی، توجه به رشد جسمی و روحی کودک، سازگاری و پایبند بودن به قوانین و مقررات اجتماعی، تطبیق دادن فرد و درهم آمیختن عادات نیک با طبیعت انسانی را مورد توجه قرار می دهند. اصول تربیت از نظر فیض به وسیله برهان و استدلال است که انسان می تواند نسبت به پذیرش حقیقت اقدام کند. اما کمنیوس معتقد است در تعلیم و تربیت نه تربیت دینی باید تربیت عقلانی را محدود کند و نه تعلیم و تربیت عقلانی باید تربیت دینی و اخلاقی را تحت شعاع قرار دهد. کمنیوس قوه فاهمه‌ یا عقل را واجد چیزی نمی داند مگر آنکه از راه حواس اخذ کرده باشد و قطعیت و حقیقت علم را وابسته به شهادت حواس می داند. روش های تربیت دینی مشترک فیض و کمنیوس عبارتند از روش تشویق و ترغیب و روش ایجاد عادات درست، روش الگوی مناسب، روش تلقین و تحمیل به نفس، روش خودسازی و تزکیه نفس. فیض روش رفق و مدارا، تکرار و تمرین را در تربیت دینی مورد توجه قرار می دهد در حالی که کمنیوس توجهی به این روش ها ندارد و در عوض به روش های رئالیستی، روش تجربی در تربیت فراگیران، روش کشف و شهود، مشاهده و تخیل توجه دارد.

گرچه بحث از رشته فلسفی مستقلی تحت عنوان متافلسفه (Metaphilosophy) پیشینه چندانی ندارد، و بویژه بعد از تاملات جدی کانت در باب هویت معرفتی فلسفه آغاز و در دهه 1960 به عنوان یک موضوع جدی طرح شده است. اما از همان آغاز ظهور تفکر فلسفی در یونان _ هرچند به نحو جنبی و پراکنده _ بحث از چیستی خود فلسفه و مباحثی چون موضوع، غایت و روش فلسفه یکی از مباحث فلسفی بوده و ارسطو چنانکه در این مقاله بدان پرداخته ایم در مواضع متعددی به تامل در چیستی فلسفه پرداخته است و در میان موضوعات گوناگون، «موجود بما هو موجود» و «امور مفارق» را از موضوعات عمده فلسفه دانسته است. بعدها ابن سینا به نحو تفصیلی اولین مقاله الهیات شفا (بویژه فصول اول و دوم) را به این بحث اختصاص داده و نظر فوق را ضمن یک بحث سلبی در باب آنچه موضوع فلسفه نیست بلکه از مسایل آنست (خدا و مسب الاسباب) و یک بحث ایجابی در باب آنچه موضوع فلسفه است (موجود بما هو موجود و امور مفارق) به مسند تحقیق نشانده است. این مقاله کوشیده تا به تاملات انتقادی در دیدگاه ابن سینا در باب موضوع فلسفه و رابطه آن با امور مفارق، طبیعیات و ریاضیات و در واقع به نقد متافلسفه ابن سینا در الهیات شفا بپردازد.

اصحاب لوکیوم (مدرسه علمی‌فلسفی ارسطو) عنوان مابعدالطبیعه (متافیزیک) را بر مجموعه‌ای از دست‌نوشته‌های ارسطو - که آنها را فلسفه اولی نامیده بود - اطلاق کردند. این عنوان در تاریخ فلسفه پیش از اسلام، تفسیر دوگانه یافت. در تفسیر اول، جنبۀ تعلیمی و در تفسیر دوم، جنبۀ رتبی فلسفه اولی در نظر بود. فارابی در مفهوم و غرض از مابعدالطبیعه و شایستگی این عنوان مسائلی را درانداخت و ابن سینا سخن از مشکل‌بودن یا مفهوم‌نبودن آن گفت. سؤال مطرح‌شده از حیث تاریخی و معناشناختی این است که آیا بوعلی پس از آشناشدن با کتاب «اغراض مابعدالطبیعه ارسطو» باز هم بر موضع قبلی خود بود یا این اصطلاح را تلقی به قبول کرد. دیگر اینکه در صورت نفی آن چه عنوانی را و به چه دلیل جایگزین آن می‌دانست و بالاخره دیدگاه او در میان فلاسفه بعد چه وضعیتی پیدا کرد. مقاله در پی پاسخ به این سؤالات است و این مباحث را مطرح می‌کند که موضع ابن سینا در نارسایی مفهوم مابعدالطبیعه برای فلسفه اولی حتی بعد از آشنایی با کتاب «اغراض...» نیز باقی بود. او به همین دلیل الهیات را برای جایگزینی مابعدالطبیعه مطرح کرد؛ زیرا بر این بود که الهیات – بدون نیاز به تأویل- جامع معنی تحقیق در امور عامه و مفارقات است و فیلسوفان و متکلمان مسلمان و مسیحیِ پس از او، اصطلاح الهیات را در آثار خود به کار برده و جایگزین مابعدالطبیعه کرده‌اند.