جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براي اثبات وحدت شخصي وجود، براهين مختلف و گوناگوني اقامه شده است. بيشتر اين براهين كه توسط عارفاني همانند داود قيصري، حمزه فناري و ابن‌تركه بيان شده‌اند، با اشكالاتي مانند خلط ميان مفهوم و مصداق مواجه است. در اين ميان حكيم محمدرضا قمشه‌اي در حاشية خويش بر كتاب تمهيد القواعد‌ ‌و ذيل مبحث براهين اثبات وحدت شخصي وجود، برهاني ارائه كرده كه اثبات ضرورت ازلي خداوند را بهمراه دارد. در عين حال، چهار اشكال به اين برهان وارد شده است. اشكال نخست در مورد معناي طبيعت اطلاقي وجود است كه بصورت مبهم بيان شده است. اشكال دوم دربارة خلط ميان مفهوم و مصداق است. بخش نخست اشكال سوم، به تماميت اين برهان بر مفروض بودن تحقق اصل طبيعت باز ميگردد و بخش دوم اشكال، سازگاري تحقق اصل طبيعتِ وجود با وجودهاي مقيد را هدف قرار داده است. اشكال چهارم، به نبود نوآوري و ابتكار در ارائة اين برهان پرداخته است. مقالة حاضر با روش تحليلي ـ تطبيقي، هر يك از اين اشكالات را بررسي نموده و به سه اشكال نخست پاسخ داده است. از اين جهت، برهان حكيم قمشه‌اي تمام و صحيح تلقي ميشود كه در اين نوشتار بتفصيل تبيين شده است.

یکی از موضوعاتی که ریاضیات و فلسفه را به یکدیگر پیوند داده است، مسئله «بعد نامتناهی» است. ویلیام کریگ، فیلسوف و متکلم آمریکایی سعی کرده است، با توسل به ریاضیات، عدم تحقق حوادث نامتناهی در عالم و حدوث زمانی جهان را اثبات نماید. وی نام برهان خود را برهان جهان‌شناختی کلامی می‌گذارد و در تقریر آن از برهان حدوث غزالی بهره می‌جوید. هدف این مقاله، بررسی یکی از دلایل فلسفی کریگ در اثبات مقدمه دوم این برهان در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است: آیا این دلیل فلسفی- ریاضی کارایی لازم را در جهت اثبات حدوث زمانی عالم دارد؟ تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی-انتقادی، دلیل اول از مقدمه دوم برهان کریگ را که دربردارنده مباحث نامتناهی بالفعل و نظریه مجموعه‌ها است، تبیین و سپس با تکیه بر آرای متفکران اسلامی ارزیابی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اثبات حدوث زمانی عالم از طریق عدم امکان سیر قهقرایی رویدادهای جهان، شرایط تسلسل محال را ندارد و نمی‌توان نامتناهی بودن آن را انکار کرد و از آن‌جا که عدد را نمی‌توان به مجموعه نامتناهی نسبت داد؛ سخن از تعداد اعضای یک مجموعه نامتناهی، معنایی ندارد و از فرض وجود بعد نامتناهی ـ حتی نامتناهی بالفعل ـ تناقضی حاصل نمی‌آید و به همین دلیل، اغلب فلاسفه اسلامی، حدوث زمانی عالم را نپذیرفته‌اند.

كتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عز و جل، اثر ابوبکر محمد بن اسحاق بن خزیمه نیشابوری، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی و حدیث. نویسنده در این اثر در پی بیان مباحث مربوط به توحید و صفات الهی است و در این راستا از آیات و روایات بهره می‌برد. این کتاب، به تحقیق ابومالک ریاشی، احمد بن علی بن مثنای قفیلی رسیده است. نویسنده در مقدمه‌اش بر کتاب، هدف از نگاشتن آن را جلوگیری از انحراف طلاب تازه‌کار در علوم کلام و حدیث ذکر می‌کند. کتاب، دارای مقدمه چاپ‎های سوم و دوم و مقدمه تحقیق توسط محقق، مقدمه مصنف و محتوای مطالب در 83 باب و ملحقات است

شرح و بررسی ابعاد مختلف توحید و براهین و استدلال‌های مربوط با آن با استناد به آیات و روایات و ادله عقلی و فلسفی و مقایسه دیدگاه‌های اسلام و مکاتب مادی در این زمینه است. در این نوشتار ابتدا به بحث در مورد مفهوم واژه "الله" و مفهوم وجود او نسبت به سایر موجودات پرداخته شده و تفسیری از شیئیت خداوند متعال و امکان تعریف برای ذات او از منظری فلسفی ارایه شده است. آنگاه به بیان راه‌های اثبات وجود حق‌تعالی و براهین موجود در این زمینه پرداخته شده و فرق بین وجود ممکن، وجود واجب و وجود ممتنع بیان شده است. در ادامه نویسنده با توجه به انواع علم و نقش آن‌ها در شناخت و اثبات وجود خداوند متعال، به بیان دیدگاه‌های فلسفه مادی در این زمینه پرداخته و اذعان فلاسفه مادی در مورد عقلی بودن اثبات موجودات غیرمادی را منعکس کرده است. در بخش دیگری از کتاب حاضر نویسنده از منظری عرفانی به موضوع توحید و اثبات وجود خداوند متعال اشاره نموده و اقوال و دلایل عارفان را در مورد وحدت وجود و سخنان برخی از عارفان به ویژه سید حیدر آملی، صدرالدین قونوی و محیی‌الدین ابن‌عربی را در مورد اثبات نظریه وحدت وجود و علم حضوری نسبت به مسایل مربوط به توحید و خداشناسی نقد کرده است.///===

کتاب آموزش کلام اسلامی ، در دو جلد به منظور ارائه متنی آموزشی برای فراگیران علم کلام در سطح متوسط نگاشته شده است که جلد اول به مباحث خداشناسی اختصاص دارد و در جلد دوم مباحث راهنما شناسی ( نبوت و امامت ) و معاد شناسی طرح شده است . مؤلف سعی کرده تا در حد امکان هندسه کلی مباحث کلامی را در انگارهای منجسم ارائه کند و در مواردی هم به پیشینه تاریخی آن پرداخته است . بیان جایگاه و ربط بين مباحث ، بیان ساده مباحث فلسفی ، ارائه خلاصه مطالب در پایان هرفصل و تاکید بر نظریه مشهور علما از دیگر ویژگی های این کتاب کلامی است . جلد اول کتاب بعد از بيان تعریف ، روش و قلمروی علم کلام در چهار بخش به مباحث خدایابی ، توحید ، صفات الهی وافعال الهی می پردازد . اهمیت ، مراتب و ضرورت بحث خداشناسی ، راه های عمومی و اختصاصی رسیدن به خدا در قالب راه فطرت ، برهان نظم و برهان وجوب و امکان از عناوین مباحث بخش اول است . در بخش دوم ، بعد از بیان معنای توحید ، اقسام و مراتب توحید ، مبانی توحید از دیدگاه قرآن و سنت و مباحث مربوط به شرک مطرح شانه است . در بخش سوم مباحثی همچون تقسیم بندی صفات ،نظریه های اندیشمندان درباره امکان شناخت اوصاف الهی ، راه های شناخت اوصاف الهی ، ابعاد مختلف علم ، قدرت ، حیات ، اراده ، کلام ، صدق ، حکمت الهی و صفات سلبی مورد بررسی قرار گرفته است . بخش چهارم از جلد اول نیز به افعال الهي اختصاص دارد که مباحثی همچون سن و قبح عقلی ، غایتمندی افعال خداوند ، عدل الهی ، قضا و قدر و جبرواختیار در آن مطرح شده است . جلد دوم کتاب نیزدرسه بخش به مباحث نبوت ، امامت و معاد می پردازد . در بخش پنجم مباحث مربوط به نبوت همچون فلسفه نبوت ، ضرورت بعثت ، راه های شناخت پیامبران ، امتیازات پیامبران و مبحث پیامبر اسلام حضرت محمد مورد بررسی قرار گرفته است . بخش ششم کتاب نیز به مباحث امامت اختصاص دارد که شامل مباحثی همچون تعریف امام و امامت ، ویژگی های امام ، امامت حضرت علی است و آیات مربوط به ولایت ایشان ، امامان دوازده گانه و امام مهدی است . در بخش پایانی مسائل مربوط به معاد از قبیل اهمیت اصل معاد در کلام ، معنای لغوی و اصطلاحی معاد ، حقیقت انسان ، مرگ ، برزخ ، معاد وشبهات مربوط به آن ، معاد در قرآن و سنت ، سیمای معاد و بهشت و دوزخ مطرح شده است . مؤسسه فرهنگی طه این کتاب را در دو جلد در سال ۱۳۹۵ نیز منتشر ساخته است .

نگارنده بر آن است تا اين نوشتار به‌عنوان اثري مستقل در زمينه توحيد نظري در کلام و فلسفه اسلامي، مفيد و مؤثر باشد و گامي هرچند کوچک در جهت احياي اصل مهم توحيد به‌عنوان زيربناي اديان الهي به‌خصوص دين اسلام بردارد. در بخش اول به طرح مباني توحيد نظري پرداخته شده است. در بخش دوم دلايل نفي ترکيب ذات خداوند طرح شده است. در بخش سوم به توحيد ذات خداوند و نفي کثرت از ذات پرداخته شده است. در دو بخش آخر نيز به توحيد افعالي و توحيد صفاتي اشاره شده است.