جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کتب رجال و تراجم معمولا پس از ذکر نام و معرفی مردانی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) به نقل روایت پرداخته اند، از بانوانی نام برده شده است، که به نقل احادیثی از معصومین (علیهم السلام) پرداخته اند و در بعضی از مواقع ایشان را در زمره اصحاب معصومین (علیهم السلام) معرفی نموده اند. در کتب رجالی فریقین در میان هر طبقه از روات به نام و شرح حال تعدادی از این بانوان بر می خوریم، که منسوب به حب اهل بیت (علیهم السلام) می باشند. رساله حاضر به بررسی شرح حال تعدادی از این بانوان که در قرن اول زیسته و از دوستداران اهل بیت علیهم السلام بوده اند، پرداخته و با تقسیم بندی این افراد بنا بر اینکه از کدام معصوم به نقل روایت پرداخته اند، روش متفاوتی برای معرفی آنها در پیش گرفته است، که منجر به شناخت بیشتری در مورد این افراد می شود. در ضمنِ نقل شرح حال این بانوان، که بسته به میزان اطلاعات در منابع موجود کم و زیاد می شود، فضایل این بانوان نیز نقل می شود تا به جهات امتیاز و برتری آنها نسبت به دیگر محدثات مسلمین اشاره شده و فعالیتهای ایشان در زمینه خدمتگذاری به اهل بیت (علیهم السلام) (حجت های زمانشان)، و دفاع از حقوق ایشان هم اشاره شود. همچنین تحت عنوان «احادیث» به بررسی کمی روایات فرد پرداخته می شود، در ضمن اینکه اطلاعاتی از قبیل کسانی که او از ایشان روایت نقل نموده، کسانی که از او روایت نقل نموده اند و موضوعات احادیث فرد به همراه ذکر نمونه ای از احادیث راوی، در اختیار خواننده قرار داده می شود.سعی شده است که در این رساله در عین معرفی، ذکر شرح حال محدثات شیعه در قرن اول هجری، ذکر موضوعات احادیث آنها و نمونه ای از آن احادیث، به شرح فضایل این بانوان عالی قدر نیز پرداخته شود، تا رساله حاضر علاوه بر فایده تاریخی، متضمن نکاتی اخلاقی و کابردی نیز باشد و بانوی فرهیخته امروز با مطالعه این شرح حالها به نکاتی مثبت در مورد اصول خدمتگذاری به امام عصر ( عجل الله تعالی فرجه ) پی برده، با روش دینداری فعال، که مورد تائید معصومین علیهم السلام بوده است، نیز آشنا شود. به این ترتیب در رساله حاضر تعداد 49 نفر از بانوان فعال در عرصه نقل حدیث شناسائی شده و مورد بحث قرار گرفته اند.

تشیع که همزاد اسلام است ، در باب ادب نیز دارای سبک خاصی بود که ادب شیعه را پدید آورد و در باب انواع شعر، "رثا" بارزترین نمونه شعر متعهد شیعه است و در زمینه سابقه رثا در ادب عربی، رثا عالی‌ترین نمونه شعر عاطفی صادق‌ترین نوع شعر، دارای ویژگیهایی است که آنرا از دیگر انواع شعر مستقل ساخته‌است و به لحاظ محتوی به "ندب "، "تابین و عزا" تقسیم شده‌است . با ظهور اسلام و تحولی که در اندیشه اعراب پدید آمد و ادب آنان را متحول ساخت ، ارزشهای شعر رثایی نیز صبغهءالهی گرفت و پرداختن به ملاکهای ارزشی اسلام مورد توجه مرثیه‌سرایان قرار گرفت و تسلی و تعزیت شاعر، به تامل در سرنوشت انسانها و معاد سوق یاقت . در دوران حاکمیت امویان و پس از آنها عباسیان که شاعران دربار هم با سیاست بیداد و تعصبات قبیله‌ای و نژادی آنها همسو و همنوا بودند، شیعه با الهام از تعالیم ائمه اطهار (ع) و بهره‌گیری از جایگاه شعر و ادب در جامعه آن روزگار، از راه شعر و ادب ، به دفاع از حقانیت تشیع، باب "احتجاج" را بسوی ادب گشوده به تبلیغ معارف اهل‌بیت و ارشاد مردم همت گمارد و در باب انواع شعر ; رثای شیعه، بارزترین نوع شعر شیعه است که از عشق شاعر به اهل‌بیت (ع) و عاطفه حزن و غضب سرچشمه گرفته‌است و در پرتو ماتمسرایی بر شهیدان بیان اوضاع سیاسی اجتماعی و تصویر وقایع، به دفاع از اهل‌بیت (ع) برخاسته و تحریض مردم به انتقام از غاصبان را در نظر دارد و شعر رثایی را از ماتمسرایی صرف بیرون برده، پیام رسان شهیدان صدر اسلام گشته‌است ، و این ویژگیها موجب شد تا شعر رثایی شیعه، از مکتمات آن ایام شود و به جز اندکی که مبنای داوری ما در متون رثایی آن ایام است بدست ما نرسد. در این پژوهش به نتایجی دست یافتیم از جمله: - رثای شیعه، شعری است که مورد توجه و عنایت ائمه اطهار (ع) قرار میگرفت . - رثای شیعه، صادق‌ترین نوع شعر است که شاعر شیعی بدون هیچ چشمداشت مادی به آن پرداخته‌است . - تصویر وقایع و زنده نگهداشتن حماسه‌های حسینی محور مراثی شیعه را تشکیل میدهد. - مراثی شیعه، در بسیاری از مضامین با مراثی شاعران دیگر آن ایام متفاوت است . - تبلیغ مصارف تشیع، پاسداری از اصل ولایت و رهبری اهل‌بیت و ستیز با حاکمان غاصب اموی و عباسی از اهداف والای رثای شیعه در دو قرن آغازین هجری بود.

تشيع، مرامى جز اسلام راستين و به تعبير امام خمينى (رحمه الله) «اسلام ناب محمدى»، نيست كه خداى تعالى آن را بر پيامبرش، محمد مصطفى (صلى الله عليه وآله)، نازل كرده و به وسيله آن حضرت، قوانين و مقررات آن را تشريع فرموده و به دينى جز اسلام راضى نشده: «و رضيت لكم الاسلام ديناً» (مائده: 5) و دينى جز آن را نپذيرفته: «الدين عندالله الاسلام فمن يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه» (آل عمران: 3) چنان كه پيامبران پيشين نيز كيشى جز اسلام نداشتند و به مكتبى جز اسلام دعوت نمى كردند: «ما كان ابراهيم يهودياً و لانصرانياً لكن كان حنيفاً مسلماً» (آل عمران: 2). اين مقال بر آن است كه با نگاهى گذرا بر تاريخ تشيع، در قرن اول و دوم هجرى، به تولد و توسعه آن در بستر اسلام اشاره نمايد.

در پژوهش پیش­رو تلاش بر آن است تا با سود جستن از مفهوم شرایط امکان، آغاز فلسفه اسلامی در جهان اسلام مورد بحث قرار گیرد. البته مدنظر این نوشتار، بررسی شرایط امکانِ آغازِ فلسفه اسلامی در نسبت با میراث فلسفی یونان است. به عبارت دیگر می­خواهیم ببینیم متفکران مسلمان به واسطه چه شروطی، با میراث فلسفی یونان مواجهه پیدا کردند و توانستند این میراث را به درون کشیده و از آنِ خود کنند. فهمِ این شرایط در آن دوره تاریخی، اگر با فیلسوفان مسلمان وارد گفتگو شویم، امکان­هایی را برای امروز ما در برقراریِ نسبت با علوم انسانیِ غربی و بنا نهادن علوم انسانیِ اسلامی خواهد گشود. نشان خواهیم داد که «طلب حقیقت» و «توجه به تفکر از ناحیه تفکر» از شروط مهمی بودند که تاسیس فلسفه اسلامی را در نسبت با میراث فلسفه یونانی ممکن کردند.

این پایان نامه در شش فصل تنظیم شده است: فصل اول با عنوان ملاحظات مقدماتی سلسله مباحثی را به عنوان مدخل و طرح بررسی موضوع از نظر گذرانده و در فصل دوم که هسته اصلی این بررسی را شامل می شود و از نزول قرآن کریم تا سال 41ه.ق ادامه می یابد با بیان سطح علم و فرهنگ عرب جاهلی و عوامل موثر در مهیا شدن اعراب برای پذیرش اندیشه های اسلامی ، به بررسی عوامل بنیادین و زیربنایی در کنار عوامل روبنایی موثر در تکوین و توسعه اندیشه های اسلامی و فلسفی پرداخته شده است. در تبیین گزاره های فلسفی و عقلانی قرآن کریم در موضوعات هستی شناسی ‏‎Ontology‎‏ ، معرفت شناسی‏‎Epistemology‎‏ و ارزش شناسی ‏‎Axiology‎‏، گزاره های هر یک از حوزه های معرفت فلسفی را از قرآن کریم استخراج و طبقه بندی نموده ، سپس با اشاره به شواهدی از وجود تعالیم فلسفی پیامبر اکرم (ص) و جستاری در شخصیت فلسفی علی (ع) ، این فصل به پایان می رسد. در فصل سوم که از سال 41 تا اوایل قرن دوم هجری را شامل می شود به بررسی اوضاع فرهنگی و سیاسی و علمی این دوره پرداخته و با بیان افکار شخصیت های علمی و فرهنگی همراه با ابعاد شخصیت فلسفی آنان و نیز با اشاره به مکتب های فکری و نحله ها و مذاهب ، این فصل به آخر می رسد.فصل چهارم که از اوایل قرن دوم تا سال 170 ه.ق را شامل می شود و نیز فصل پنجم که از سال 170 تا اوایل قرن سوم را در بر می گیرد براساس فصل سوم و به همان شیوه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در فصل ششم با نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات این رساله به پایان می رسد.

امروزه تاریخ تفسیر قرآن کریم هم‌چون بسیاری از علوم شکل گرفته در خصوص قرآن، دربرگیرنده‌ی گزارش‌های منابع اهل سنت می‌باشد. از جمله دلایل این اتفاق، فضای باز موجود برای رشد آثار مربوط به اهل حدیث (سلفی‌ها) و اشاعره و به نوعی مکتب خلفا می‌تواند ‌باشد که علل آن در جای خود قابل بررسی است.پایان نامه حاضر که تحت عنوان " مکتب تفسیری مدینه در قرن اول و دوم هجری "، به رشته‌ی تحریر درآمده است، تحلیلی- بنیادی بوده و با بازنگری در جنبه‌های مکنون تاریخ، سعی دارد عناصر مهم موجود در تاریخ مذهب شیعه که در شکل دادن به مدلی جدید از تاریخ تفسیر تأثیر گذار است را بررسی کند.در این پایان نامه اطلاعات مربوط به فعالیت‌های تفسیری رجال مطرح در کتب تاریخ تفسیر و نیز فعالیت های تفسیری امامان معصوم تا امام رضا - علیه السلام – و راویان آنانوتأثیر برخی تفکرات یهودیان بر اندیشه مسلمانان که پیامد آن توجه بیشتر به ساختار و ظاهر متن می‌باشد تا محتوا و باطن آن، مورد بررسی قرار گرفته است.

یهودیان در نیم قرن اول هجری منشا اقدامات فرهنگی گوناگونی بودند و بر کل جامعه اسلامی تاثیر گذاشتند. مناسبات سیاسی و اجتماعی یهودیان با مسلمانان و روابط یهودیان با اعراب ساکن جزیره العرب، از یک طرف، و سطحی نگری عمومی و ناتوانی سه خلیفه اول از ارائه الگوی مورد نظر اسلام، از سوی دیگر، فرهنگ اسلامی را با چالشی جدی مواجه ساخت و باعث جلب اعتماد عمومی به بزرگان این قوم شد. با بهره برداری یهودیان از این موقعیت هویت جمعی تغییر کرد و جامعه به سمت عرف گرایی پیش رفت و اشاعه عقاید خرافی باعث تحریف حقایق و تغییر وضع فرهنگی اجتماعی جامعه شد. تغییری که نقش مهمی در تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی نیم قرن اول هجری ایفا کرد. سیاست مداران این قوم برای پیشبرد اهداف خود مواضعشان را تغییر دادند و بدنه قدرت را متاثر کردند. آنان با تامین مطالب مورد نیاز قصه گویان بر افکار عمومی و حکومت تاثیرگذار بودند.

اگر به تاریخ کلام به عنوان شاخه ای از علم کلام بنگریم مطالعه تاریخی رخدادهای کلامی در این میان، جایگاه استواری خواهد داشت. در این پژوهش، سیستانِ تاریخی به عنوان یک ظرف مکانی از جهت فعالیت های کلامی مورد توجه قرار گرفته است. این سرزمین از قرن اول (هجری قمری)، فعالیت کلامیش آغاز شده و تا قرن هفتم ادامه داشته است؛ هدف این پایان نامه چنین است مکاتب کلامی که در این قرون در سیستان فعالیت داشته را بررسی کند و چگونگی پیدایش و رشد این مکاتب را مورد کنکاش قرار دهد؛ هدف دیگر از پژوهش حاضر این است متکلمانی که در این برهه زمانی در سیستان سکونت داشته یا متعلق به آن جا بوده را بررسی کرده و آثار و روش کلامی آنان را تبیین کند. روش ما در اینجا، روش توصیفی تحلیلی است؛ موضوع با بررسی کتب کلامی، تاریخی، رجالی و حدیثی، ارزیابی و تحلیل قرار می گیرد؛ یافته های این تحقیق نشان می دهد که در سیستان، مکاتب کلامی همچون شیعه امامی، زیدیه، اسماعلیه، خوارج، اهل حدیث، معتزله و کرامیه فعالیت داشته و هر یک از این مکاتب دارای اندیشمندانی بوده اند که آثار کلامی و مبانی خاصی از خود به جا گذاشته اند. این شهر طی چندین قرن، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های درسی اهل سنت به شمار می‌آمد و مجموعه‌ای از بزرگ‌ترین فقها، محدثان و متکلمانِ اهل تسنن را در خود جای داده بود، همچنین در این شهر مفاخری از شیعیان همچون«حریز بن عبدالله» حضور داشتند که مکتب اهل البیت را گسترش دادند.

در فرهنگ اسلامی، هر تعریفی که از اصطلاحات «عرفان» و «تصوف» ارائه یا پذیرفته شود، بطور قطع برخی از مهمترین اجزاء مشترک آن ـ از جمله بخشی از معارف و برخی از احوال و اعمال آن ـ را نمیتوان نادیده گرفت. بسیاری از این معارف و برخی از احوال و اعمال عرفانی، نشئت گرفته از تعالیم قرآنی و سنت نبوی و نیز احوال و سیرة ائمه اطهار(ع) و اهل بیت (ع) و برخی از اصحاب خاصّ آنان است که بعنوان آبشخورهای اساسی و مهم و تأثیر گذار در عرفان اسلامی محسوب میشوند. از طرفی در اغلب کتب تاریخ تصوف و عرفان اسلامی، معمولاً در مورد قرن اول هجری با سطحینگری و شتاب فراوان از آن عبور شده و عمدتاً آن را «قرن زهدگرایی» توصیف کرده اند و بهمین جهت ظرفیت عظیم و شگرف و تأثیرگذار در بینش و روش عرفان اسلامی این قرن نادیده گرفته شده یا عمداً مورد تغافل واقع شده است.این مقاله، تلاش دارد با توضیح صورت مسئله فوق و با ذکر دلایل و شواهد، معرفی تاریخ عرفان و تصوف قرن اول هجری بعنوان قرن زهدگرایی را نه تنها ناکافی، بلکه اشتباه و خطا نشان دهد و در نتیجه اذهان را به لزوم بازنگری در انداختن طرحی نو در تاریخ عرفان اسلامی قرن اول هجری تشحیذ و ترغیب نماید.