جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده علامه طباطبایی در آثار خود، دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی دارد: الف) عینیتِ صفات با یکدیگر و با ذات الهی، ب) عینیت یک طرفه، ج) عینیت مفهومی و مصداقی ذات الهی با صفات. چنین به‌نظر می‌رسد که این سه دیدگاه بر مبانیِ متفاوت و در طول یکدیگر استوار است. هر دیدگاه با حفظ موضوع و مبانی‌اش تحقق داشته و دیدگاه‌های دیگر را نیز نقض نمی‌کند. در دیدگاه نخست، عینیت دو‌طرفه‌ی صفات کمالی با یکدیگر و با ذات الهی، کثرت مفهومی صفات الهی و وحدت تشکیکیِ غیر‌تفاضلیِ آن‌ها بر اساس آثار علامه طباطبایی تبیین می‌شود. دیدگاهِ عینیت یک‌طرفه اصطلاح مختصِ علامه طباطبایی است و چنین به‌نظر می‌رسد که با تحلیل مقامات الهی از نظر ایشان، می‌توان این دیدگاه را تبیین نمود. دیدگاه سوم مبتنی بر نظریه‌ی بدیعِ علامه طباطبایی یعنی توحید اطلاقی است، که نهایتاً به نفیِ نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی می‌انجامد.

توحید یکی از مهم‌ترین محورهای اصول عقاید است که تمام تعالیم اسلام بر مبنای آن شکل و انسجام یافته است؛ رسالت توحید با توجه به قلمرو گسترده‌‌‌اش و جایگاه ویژه‌‌‌‌ای که در فرهنگ دینی دارد، تبیین مباحثی از جمله اثبات وجود خدا، چگونگی تصوّرات از اله و.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‌.‌ ، بررسی صفات و اسماء الهی و مراتب توحید را عهده‌دار خواهد بود.‌ در قرون متمادی قسمت عمده‌ای از آثار مکتوب علما و فضلای اسلامی به بررسی و تحلیل زوایای توحید اختصاص یافته است.‌ در این میان آثار افرادی از جمله، سیّد عبدالله شبّر، متکلّم شیعی قرن ۱۳ هجری مورد غفلت قرار گرفته است که در این تحقیق برای یافتن فهم جدیدی از مبانی توحید بر آن شدیم که نظرات این عالم را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.‌علّامه شبّر در بخش شناخت خدا از طریق تجربیات و فطریات به اثبات وجود باری تعالی پرداخته و آن‌چه که این متکلّم در نهایت به عنوان ماحصل بحث خویش بیان می‌دارد، اثبات وجودی واحد و یگانه به عنوان رب و مدبّر عالم است که معرفت انسان به ذات او محال خواهد بود، هم‌چنین توحید در صفات را از تبیین صفات ثبوتی و سلبی، و ارجاع صفات ثبوتیّه به سلبیّه آغاز نموده است، و همانند سایر متکلّمین شناخت خداوند متعال را از طریق درک و شناخت صفاتش امکان‌‌‌پذیر می‌داند.‌علّامه در نسبت دادن عدل به واجب‌‌‌الوجود، خود را مواجه با دو مسئلۀ اساسی جایگاه اختیار در افعال انسان و مسئلۀ بداء دیده، و با بیان دیگاه‌های مرتبط، سعی در جمع این دو مسئله با عدل الهی می‌‌‌نماید و در نهایت نظر مختار خود را امربین‌الامرین قرار می‌دهد.‌

از ميان مباحث معرفت و آگاهی عرفانی، «وحـدت وجـود» بـيش از هـر موضـوعی توجـه عارفان و صوفيان را جلب نموده است. از اولين معتقد به اين انديشه يعنی بايزيـد بـسطامی تـا ديگر صوفيان آثار و جملات و كلامهای گوناگونی مانده كه زبانزد خاص و عام است. بزرگترين احياءگر انديشه وحدت وجودی محيی الدين عربي است كه تصوف را به نـوعی فلسفه تبديل كرد و با عقايد اشاعره و حكمت اسكندريه و افلاطونيان جديد آميخته كرد. پـس از او شاگردانش با شرح آثار وی به ويژه فـصوص الحكـم بـه تبيـين آراء و عقايـد و مـشرب عرفـانی او پرداختنـد و ديگـر شـاعران عـارف همچـون: مولـوی، عراقـی، حـافظ، جـامی، از برجستگان اين تفكر بودند. مولانا شمس مغربی از موحدان و متصوفان پرشوری بـود كـه مـذهبش وحـدت وجـود و مشربش لذت شهود بود. عالم به علم ظاهر و باطن بود و بدون تعلق و وارسته بود كه در ايـن مقاله جلوه های گوناگون وحدت وجود از نگاه او مورد كنكاش قرار گرفته است.