جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ورود آثار علمی تمدن یونانی هلنی از آغاز خلافت اموی در قرن اول هجری آغاز شد، و در دوره اول خلافت عباسی شکلی رسمی یافت، و ترجمه آثار مکتوب تمدن یاد شده زیر نظر سازمانی جدید که بیشتر به نام بیت الحکمه شناخته می‌شد، رشد و توسعه بیشتری پیدا کرد. از جمله این آثار ترجمه شده می‌توان به ترجمه هیئت بطلمیوسی اشاره کرد، که به زودی بعد از ترجمه به زبان عربی، وارد مجامع علمی در جهان اسلام شد، و بر مباحث علمی در رشته‌های مختلف، از جمله علم کلام، تأثیر گذاشت، و در زمینه‌های مختلف جهان شناسی، معجزات رسول الله(ص)، فرجام شناسی و... به چالش آفرینی یا باورسازی اعتقادی پرداخت، و به عنوان عنصری موثر در تبیین و اثبات بحث‌های کلامی نقش آفرینی کرد. در بررسی‌های صورت گرفته و با مراجعه به متون کلامی متکلمان امامیه معلوم می‌شود که این تأثیرگذاری نمودهای متفاوتی داشته است؛ به این معنا که در برخی مباحث مانند مبحث تعداد آسمان‌ها باعث تطبیق هفت آسمان مورد نظر قرآن بر افلاک نُه گانه بطلمیوسی شد، و در برخی دیگر مانند مبحث معراج، شق القمر، رد الشمس و صور اسرافیل، آموزه بطلمیوسی ابطال و انکار گشت. البته گاهی نیز ابداعات جدیدی همچون بحث جسم هورقلیایی را به دنبال داشت که بعدها در پیدایش برخی گرایش‌های کلامی بی تأثیر نبود، و عده‌ای را نیز بر آن داشت که جسورانه به تأویل و تغییر بخش هایی از هیئت بطلمیوسی بپردازند؛ به عنوان مثال، مسئله خرق و التیام افلاک نه گانه را منحصر در فلک آخر (اطلس) سازند.

در این نوشتار با بیان برخی ویژگی‌های بُعد اقتصادی جهانی‌شدن، به پیشرفت صنعت و تکنولوژی، تحول در حمل و نقل، شکل‌گیری عوامل سخت افزاری و نرم افزاریِ شکوفایی اقتصادی، و هم‏چنین ناکامی نهادهای اقتصادی بین‌المللی در شکوفایی اقتصادی اشاره شده است. این ویژگی‌ها از طرفی مقدمات فنی تشکیل حکومتی جهانی را فراهم نموده، و از طرف دیگر باعث مأیوس شدن جامعه بشری از اقدامات داعیه داران جهانی‌شدن، و خیزش علیه آنها و پذیرش فرهنگ منجی باوری می‌گردد. در بُعد سیاسی نیز به برخی ویژگی‌های جهانی‌شدن از قبیل تضعیف حاکمیت ملی، شکل‌گیری نهادهای سیاسی بین المللی، افزایش آگاهی‌های سیاسی، کم‌رنگ شدن مرزهای بین‌المللی و سرخوردگی جامعه جهانی از نظام‌های سیاسی دنیا اشاره شده است. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا زمینه‏های عملی پذیرش نظریه حکومت جهانی عدالت‏محور در اذهان جهانیان بیش از پیش فراهم شود. هم‏چنین در بعد فرهنگی، به گسترش شبکه‌های ارتباطی، فن‌آوری‌های رسانه‌ای، از میان رفتن مرزهای فرهنگی، و رویارویی فرهنگ‌های متنوع در عرصه جهانی اشاره شده، که این ویژگی‌ها، بستری مناسب جهت آگاهی‌بخشی جهانی نسبت به شخص و شخصیت امام زمان. و آشنایی با اقدامات و برنامه‌های حکومتی امام عصر. را فراهم نموده است.

علم دینی، یکی از مسایل کلامی نوپدید است که در باب رابطه علم و دین مطرح شده است. چیستی، امکان، چرایی و چگونگی دست‏یابی به آن، مهم‏ترین مباحث مطرح در این مسأله است که دیدگاه‎های متفاوت و بعضاً متعارضی درباره آن‏ها اظهار شده است. ماهیت و چیستی علم دینی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است؛ چرا که بر سرنوشت مباحث دیگر مربوط به علم دینی تأثیر می‏گذارد. کسانی، تنها معنای معقول و مقبول علم دینی را، دینداری عالم دانسته‏اند، که بر اساس آن، وصف دینی برای علم، مجازی خواهد بود. برخی دیگر، ملاک دینی بودن علم را دینی بودن متعلق و مکشوف علم قلمداد کرده‎اند که هرگاه عالم به این که مکشوف و متعلق علم، مراد خداوند یا قول و فعل الاهی است ایمان داشته باشد، علم دینی خواهد بود. استنباط نظریه‏های علمی از منابع دینی، دینی و الاهی بودن انگیزه و اراده عالم، ارتباط و هماهنگی طبیعت شناسی با علم مابعدالطبیعه، سازگاری نظریه‏های علمی با آموزه‏ها و تعالیم دینی، یا مخالف نبودن آن‏ها با آموزه‏ها و تعالیم دینی، ملاک‏های دیگری است که برای دینی بودن علم بیان شده است، عده‏ای نیز دینی بودن جهان‎بینی عالم را ملاک دینی بودن علم شمرده‏اند که بر فرضیه‎های علم، یا تعبیر و تفسیر داده‏ها و یافته علمی، یا جهت‎گیری عملی عالمان، یا بینش و نگرش عالم به موضوع مورد پژوهش و روش پژوهش علمی و سرانجام نتیجه تأثیر می‏گذارد. در نوشتار پیش‏رو، این دیدگاه‏ها نقل و نقد شده و دیدگاه مورد قبول تبیین گردیده است.

هاوکینگ، فیزیکدان و کیهان‌شناس معاصر، در شماری از آثار خود کوشیده است تا با استفاده از پاره­ای نظرات کیهان­شناختی و ارائه نظریاتی جدید در این عرصه، بر خودبسندگی جهان و بی­نیازی آن از ­خدای جهان آفرین استدلال کند. مقاله حاضر بنای آن دارد که مدعا و استدلالات او را در این زمینه به بحث بنشیند. سرانجام تحقیق این است که گمانه­ها و مستندات هاوکینگ نه از ارزش و اعتبار علمی برخوردار است و نه بر فرض صحت و اعتبار، بر مطلوب وی دلالت می‌کند.

بر اساس آیات قرآن و روایات، فعل الاهی، یعنی آفرینش و بقای موجودات، دارای هفت مرتبه (مشیت، اراده، قدر، قضا، اذن، کتاب و اجل) است. از سوی دیگر، ثبات و تغییرناپذیری خدا نیز از آموزه‌های قرآن و پیشوایان دین و یافته‌های عقل و لذا مطابق با براهین نقلی و عقلی است. لذا اثبات وجود مراتب در فعل الاهی نباید منجر به اتصاف ذات خدا به تغییرپذیری و اتصاف فعل الاهی به زمانمندی ‌گردد. صدرالمتألهین شیرازی و ملاصالح مازندرانی که به ترتیب از فلاسفه و متکلمان مهم مکتب اصفهان هستند، دلایل و مستدلات خود را بر اثبات مراتب در فعل الاهی، ناظر به آیات قرآن و روایات معصومین(، مطرح کرده و با تکیه بر مبانی فکری و عقلی خود، دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی را درباره اعتباریت یا حقیقت مراتب فعل الاهی، امکان یا عدم امکان زمانمندی برخی از افعال الاهی و اینکه آیا این مراتب جزء صفات ذات خدا هستند یا جزء صفات فعل او، مطرح کرده‌اند. اما هر دو دسته، نظر واحدی درباره نسبت معاصی بندگان با اختیار انسانی و درباره وضعیت شرور موجود در عالَم طبیعت داشته‌اند و این بحث از فروع مبحث مراتب فعل الاهی است. نوشتار حاضر، در صدد شرح دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان مکتب اصفهان، در بحث از مراتب فعل الاهی و تبیین نتایج و استلزامات هر یک از این دیدگاه‌ها است.