جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میرزا محمد حسن شیروانی معروف به ملاّ میرزا، از عالمان برجسته و نامدار قرن یازدهم است که در علوم گوناگون صاحب نظر و اثر است. علم کلام از جمله علومی است که وی در آن تخصص داشته و متناسب با نیازهای عصر خود به تألیف و تحقیق در پیرامون مسائل آن پرداخته است. محقق شیروانی در زمره متکلمان عقل گرا محسوب می‌شود. ایشان به ‌تناسب مسائل، به علوم دیگری چون منطق، فلسفه، معرفت شناسی، قرآن و حدیث و تاریخ و تفسیر، اصول فقه، توجه داشته و در مباحث کلامی خود، مورد استفاده قرار داده است. از دیگر ویژگی‌های بارز در روش کلامی محقق شیروانی، نقل نظرات و دیدگاههای فرق کلامی دیگر، به‌خصوص اشاعره و معتزله و همچنین نقل دیدگاه صاحب نظران از مفسران و مورخان است.

محمد بن احمد خواجگی شیرازی از عالمان برجسته‌ی علوم عقلی و نقلی در سده دهم و یازدهم هجری است. ایشان، تألیفات متعددی در علم کلام به رشته تحریر درآورده است. وی در علوم مختلف مهارت داشته و در بحث‌های کلامی از آنها بهره گرفته است. استدلال‎های کلامی وی در مباحثی که بهره‎گیری از نقل مستلزم دور است، عقلی محض، و در مباحثی که چنین نیست، عقلی- نقلی است. در تأویل و تبیین آیات و روایات اعتقادی از تفکر عقلی بهره برده است. ایشان در مباحث خود به آرای فلاسفه، متکلمان و عرفا توجه کرده و منصفانه نقد کرده است.

قاضی نور الله شوشتری از متکلمان برجسته قرن دهم است که متناسب با نیازهای عصر خویش به مباحث کلامی ورود پیدا کرده است. وی در علم کلام آثار مختلفی به رشته تحریر در آورده است که از میان آنها کتابهای «احقاق الحق و ازهاق الباطل»، «مصائب النواصب فی الرّد علی نواقض الروافض»، «مجالس المومنین» و «صوارم المهرقه فی نقد الصواعق المحرقه» دارای جایگاه ویژه‌ای هستند. ایشان از متکلمان عقل گرای غیر فلسفی به شمار می‌رود که به اقتضای نوع مساله کلامی، از علوم مختلف عقلی و نقلی بهره برده است. بیان دیدگاه‌ها و نظرات اندیشمندان و فرق و مذاهب مختلف، از دیگر ویژگی‌های روش کلامی وی به شمار می‌رود.

منصور بن صدر الدین محمّد دشتکى، ملقّب به غیاث الدین، از مشاهیر و نام‎آوران علوم عقلی و نقلی در سده نهم و دهم هجری است. مباحث کلامی او مبتنی بر فلسفه مشاء بوده و با توجه به تسلط ایشان بر علوم عقلی و نقلی، از این دانش‎ها در علم کلام استفاده کرده است. استدلال‎های کلامی وی در مسایلی که بهره‎گیری از نقل مستلزم دور است عقلی، و در مسایلی که عقل توانایی درک آنها را ندارد، نقلی و در دیگر مسایل، عقلی – نقلی است. ایشان از روش عقلی برای تأویل و تبیین آیات و روایات اعتقادی، بهره فراوان برده و به آراء فلاسفه، متکلمان و عرفا توجه کرده و نقد منصفانه و عالمانه کرده است.

نجم الدین خضر رازی حَبلَرودی از متکلمان امامیه در قرن نهم هجری است. روش کلامی وی، ترکیبی از عقل فلسفی و نقل وحیانی است؛ هر چند در آثار کلامی او بهره گیری از ادله عقلی بر ادله نقلی غلبه دارد. وی بسیاری از صفات ثبوتیه و سلبیه خداوند را از واجب الوجود بودن خداوند استنتاج کرده است. اگر چه او در مباحث کلامی رویکرد فلسفی دارد، اما در مواردی دیدگاه فلاسفه را نقد کرده که قاعده «الواحد» و «اتحاد نفس ناطقه با عقل فعّال» از آن جمله است. ایشان در پژوهش‌های کلامی خود از علوم عقلی و نقلی (منطق، فلسفه، اصول فقه، ادبیات و تاریخ) استفاده کرده است.

علامه ابوالفتح کراجکی (م ۴۴۹ ق) از نام‎آوران علوم عقلی و نقلی در قرن پنجم هجری، و دارای تألیفات فراوانی در این دو شاخه معرفتی است و از این دانش‎ها، در علم کلام فراوان استفاده کرده است. ایشان شاگرد بزرگانی چون شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی است و به نقش و کارکرد عقل در مباحث کلامی اهتمام ویژه‌ای دارد. هرچند استدلال‎های کلامی وی شامل عقلی محض، نقلی محض و تلفیقی است؛ لکن سهم براهین عقلی بیشتر بوده و در مباحث عقلی - نقلی به براهین عقلی توجه ویژه‎ای دارد. ایشان از تفکر عقلی برای تأویل و توجیه آیات و روایات اعتقادی بهره فراوان برده است؛ با این حال، در مسائل کلامی- به ویژه مسائلی که صبغه نقلی آن‎ها غالب است- از ادله نقلی نیز بهره شایان برده است.