جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید بهاء الدین علی بن عبدالکریم نجفی نیلی از متکلمان شیعه در قرن هشتم است. او در زمینه های مختلف علمی، از جمله اعتقادات، آثاری دارد. روش کلامی او ترکیبی از نقل وحیانی و عقل فلسفی است. آیات قرآنی نقش ویژه‌ای در مباحث کلامی ایشان دارد. وی کوشیده است، هر موضوعی را قبل از بررسی کلامی و فلسفی، با استفاده از قرآن کریم به سرانجام برساند. ایشان با برخی مبانی فلسفی و تبعات و آثار کلامی آنها آشکارا مخالفت کرده است. روی‌کرد نقّادانه و تطبیقی، و اهتمام به بررسی آراء مخالف، در اثر کلامیِ موجودِ وی مشهود است.

برای اثبات افضلیت و خلافت ابوبکر به آیات و روایاتی استدلال شده که آیات 17 تا 21 سوره لیل از آن جمله است. بیشتر مفسران و متکلمان اهل سنت با تمسک به برخی روایات شأن نزول، بر این باورند که این آیات در فضیلت ابوبکر نازل شده است. دیدگاه مقابل این است که این آیات درباره شخصی بنام ابو دحداح نازل شده است. مستند این دیدگاه نیز برخی دیگر از روایات شأن نزول است. پژوهش حاضر که به شیوه تحلیلی انتقادی و به روش کتابخانه‌ای سامان یافته، نشان می‌دهد که روایات مورد استناد دیدگاه اول، علاوه بر ضعف سندی، با ظاهر آیات مربوط نیز سازگاری ندارند. در مقابل، سند روایات مستند دیدگاه دوم صحیح بوده و با مفاد آیات نیز هماهنگ است.

دیدگاه رسمی و رایج پیروان ادیان آسمانی و عموم مسلمانان این است که نبوت نهادی الهی است و پیامبران انسان‏هایی برگزیده از جانب خداوند سبحان بوده‏اند تا پیام‎های الهی را به بشر ابلاغ کنند، و برای تحقق یافتن آنها که تضمین کننده سعادت و رستگاری بشر است، همه تدابیر علمی و عملی را بکار بندند. این نظریه مورد نقد واقع شده، و گفته شده است: پیامبری، گزینش خداوند از سوی پیامبر است، یعنی پیام‏های پیامبر برای مردم، برساخته ذهن و شخصیت پیامبر است. او که خدا را برای معرفت و عبادت برگزیده و سیر و سلوک خداپسندانه داشته است، در مکان و زمانی که شرایط برای اعلان پیامبری و تأسیس دین فراهم بوده است، با قصد و نیت الهی به انجام این مهم اقدام کرده است، وهرگاه چنین شرایطی فراهم نبوده است، از اعلان پیامبری و تأسیس دین صرف‎نظر کرده است، و همین، راز عمومیت نداشتن نبوت در همه مکان‎ها و زمان‏هاست. اما بر اساس دیدگاه رایج، فراگیر نبودنِ نبوت توجیه‏ناپذیر است، زیرا مقتضای هدایت‎گری الهی، فراگیر بودن هدایت از طریق نبوت است. در این نوشتار، با تبیین روش درست پژوهش درباره نبوت، و با بهره‎گیری از دلایل عقلی و نقلی استوار، درستی دیدگاه رایج تأیید، و نادرستی دیدگاه مزبور اثبات شده است.

نظام‌مند کردن گزاره‌های دینی ناظر به تشریع مجازات‌های اسلامی، نقش عمده‌ای در درک همه جانبه فلسفه تشریع آنها و پاسخ‌ به شبهات مخالفان دارد. نتیجه این کار، استخراج بایدها و نبایدهایی مبتنی بر عقاید دینی است که بر تشریع مجازات‌های اسلامی حاکم‌‌اند. این بایدها و نبایدها، اصول کلامی حاکم بر تشریع مجازات‌ خوانده می‌شوند. این مقاله درصدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مفروض گرفتن ساحت‌های وجودی انسان و مسیر تکاملی او در انسان‌شناسی اسلامی، ضمن نظام‌مند کردن گزاره‌های دینی ناظر به تشریع مجازات‌ در اسلام، اصول کلامی‌ای را استخراج کند که با بکارگیری صحیح آنها، فلسفه تشریع مجازات‌های اسلامی به‌خوبی روشن گردد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، اصول مستخرج از متون دینی عبارتند از: ۱. اصل کرامت ذاتی انسان؛ ۲. اصل هدایت‌گری و رستگاری؛ ۳. اصل عدالت‌طلبی و احقاق حق؛ ۴. اصل حیات و پویایی فرد و جامعه؛ ۵. اصل بازدارندگی در مجازات. بعد از تبیین این اصول و بیان تقدم یا تأخر آنها نسبت به یکدیگر، به نقش آنها در پاسخ به شبهات کلامی وارد بر مجازات‌های اسلامی اشاره شده است.

بر اساس آنچه در کتاب‌های حدیثی، تاریخی، کلامی و تفسیری نقل شده، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در موارد گوناگون و در زمان‌های متعدد، در حضور اصحاب خود، از فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام) سخن گفته‌اند که یکی از آنها حدیث تشبیه است. طبق این حدیث، شماری از صفات کمال که در پیامبران الهی به صورت پراکنده آمده، در مورد حضرت علی(علیه السلام) به صورت یکجا ذکر شده است. از جمله این صفات، علم و وقار آدم، حکمت و تقوای نوح، صبر و بردباری ایوب، حکمت شیث، حلم ابراهیم، هیبت موسی، زهد و عبادت عیسی(علیه السلام) و کمال و جمال محمد(صلی الله علیه و آله) است. این حدیث با تعابیر گوناگون توسط اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در منابع متعدد شیعه، بخصوص اهل سنت به طرق مختلف نقل شده و به لحاظ سندی تردیدی در صدور آن وجود ندارد. با توجه به محتوای حدیث و بکارگیری روش نقلی و تحلیل‌های عقلی پیرامون آن، ویژگی‌هایی از قبیل: برابری با مجموع انبیاء، برتری بر هر یک از انبیاء، برتری بر سایر اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله)، عصمت، و بخصوص امامت و خلافت بلافصل برای حضرت علی(علیه السلام) به طور واضح قابل اثبات است.

خروج دجال در آخرالزمان از جمله مسائلی است، که مورد توجه مستشرقان قرار گرفته‌است. با توجه به اهمیت تأثیرگذاری دایرة‌المعارف‌ها در معرفی یک مسأله، هدف از پژوهش حاضر بررسی اصالت دجال در دایرة‌المعارف‌های اسلام، قرآن و ایرانیکا است. به این منظور مقاله حاضر، با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و با استفاده از رویکرد مقایسه‌ای، به تحلیل، تبیین و نقد دیدگاه‌های این دایرة‌المعارف‌ها بر اساس آموزه‌های اسلامی پرداخته است. ایبل و رابینسون برای دجال اصالتی قائل نبوده و بر این باورند که احادیث دجال، بازگو کننده‌ی افسانه‌های گذشتگان و متون مسیحی و یهودی است، اما الگار در این باره اظهار نظر قطعی نکرده، و تنها به توصیف احادیث دجال در متون اسلامی پرداخته است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که منابع، رویکرد و پیش‌فرض‌های نویسندگان در این مقالات تأثیر به سزایی در نتایج تحقیقات آن‌ها داشته‌است. برخی از استدلال‌های نویسندگان به دلیل مغالطه آمیز بودن، قابل نقد است. همچنین برخلاف ادعای رابینسون و ایبل که شباهت میان عناصر دینی را نشان‌گر اخذ و اقتباس این آموزه از ادیان قبلی می‌دانند، منشأ الهی و هدف مشترک ادیان در رساندن انسان به سعادت، می‌تواند عامل شباهت در آموزه‌های آن‌ها باشد.