جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله بداء که از ویژگی‏های تفکر شیعی و متأثر از نصوص دینی است به معنای نسخ در امور تکوینی است. این مفهوم در مورد خدا و انسان به کار می‏رود. بر این مبنا که موجودات جهان هستی به دو دسته مادی و مجرد تقسیم می‏شوند. مجردات تحت تأثیر علل مختلف و تغییر و تحول قرار نمی‏گیرند، امّا موجودات مادی دائماً دستخوش تغییر و تحول و جانشین شدن سلسله علت‏ها به جای یکدیگر قرار می‏گیرند، بنابراین محدوده بداء مختص این مرحله میباشد. البته نه به این معنا که نظام هستی از ثبات برخوردار نباشد زیرا نظام ماده خود تجلی عالم مثال و عالم عقل است و در آن عوالم از ثبات بر خوردار است. پس وقوع مسئله بداء در مورد خداوند به معنای تغییر و تحول در علم خداوند یا به معنای تبدیل علم خداوند به جهل چنان که منکرین بداء معتقدند هم نیست.

یکی از مسائلی که ذهن بشر را از قدیم الأیام جلب نموده، مسئله علت غایی است که یک امر فطری بوده و انسان را وادار به کشف اسرار و رموز پدیده‏های عالم و نظام هستی نموده و حتی سبب توسعه تمدن و فرهنگ عظیم بشری گردیده است. اگر نبود چراهای مطرح شده در ذهن انسان، و اگر نبود ذهن هدف طلب و غایت جوی بشر، گره از هیچ مشکل عقیدتی، علمی، سیاسی ، فرهنگی و... در سراسر عالم انسانی، گشوده نمی‏شد و اکنون از صنعت، تکنولوژی، توسعه و تضارب اندیشه‏های بشری خبری نبوده است. مسئله علت غایی علاوه بر تأثیر وصف ناپذیری که در رشد و تولید و توسعه فرهنگ و علوم و تمدن بشری دارد، از زیباترین و ارزشمندترین مسائل فلسفه و حکمت الهی است، چنان که صدرالمتألهین شیرازی در همین باره فرموده‏اند: «اعلم انّ النظر فی العلل الغائیة هو بالحقیقة من الحکمة بل أفضل أجزاء الحکمة...». پس تحقیق، حول این مسئله که از امهات مسائل فلسفه و عرفان است خود از مهم‏ترین غایات مسائل فلسفی و عرفانی است و بررسی و پژوهش در اطراف آن، زیبنده و سزاوار است. در این مقاله، طی چند بخش، این مسئله را بر محور علل چهارگانه(فاعلی، مادی، صوری و غائی) بررسی کرده، سپس به اشکال‏های مطرح شده در این زمینه پاسخ می‏دهیم.