جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت دینی که همان شناخت عمیق دین است، از عوامل بنیانی در هندسه فکر است، که با توجه به نقش کارگردانی آن در تطورات فکری، می­توان مدعی چترگستری تأملات بشری به واسطه آن شد. در طول تاریخ همواره بشر از رویکرد بنیادین به زندگی، و مثلث: خدا، انسان و طبیعت، به نوعی در غفلت به سر برده و همین عامل برای در جهل بسیط نگه­داشتن بشر، کفایت داشته است. در این مقاله سعی شده با بررسی نقش تعمیق معرفت دینی در مرحله اول و اثرگذاری فزاینده تعمیق فلسفی معرفت دینی در مرحله دوم، بر هندسه فکر و نیز بر سلامت جسم در انسان و بالتبع جامعه، به بیان رابطه معناداری میان آن­ها اشاره شود، که با طرح بازمهندسی طرح­های معرفتی به بخشی از هدف بزرگ تبیین الگوی زندگی دینی پاسخ می­دهد. به نظر می­رسد موضوع معرفت دینی؛ حلقه مفقوده برای انسانی است که به همه چیز می­پردازد مگر به شناخت دین خود، که همان شناخت خود و ندای فطرت درونی­اش می­باشد.

تنصیص و تصریح پیامبری که نبوتش از راه معتبر به اثبات رسیده، بر نبوت شخص دیگر، یکی از راه‎ها‎ی اثبات صدق مدعی نبوت است. بر اعتبار این راه اشکالاتی وارد شده است. نوشتار پیش روی، بعد از تبیین نحوه دلالت راه تنصیص بر صدق مدعی نبوت، اشکالات مذکور را بررسی کرده، و میزان اعتبار این راه را می‎کاود. دستاورد این نوشتار در مورد راه تنصیص، تفکیک میان مقام ثبوت و مقام اثبات است. در مقام ثبوت، نص نبی سابق اگر دارای شرایط حجیت باشد مانند یقین به نبوت نبی سابق، اطمینان از اصل صدور نص، خالی بودن مضمون نص از اجمال، ابهام و کلی گویی و... مفید اطمینان بوده و می‌تواند نبوت پیامبر لاحق را اثبات کند. اما در مقام اثبات، از آنجا که نبوت انبیاء گذشته بدون استناد به متون اسلامی قابل اثبات نمی باشد، نمی توان برای اثبات نبوت پیامبر اسلام6 از راه تنصیص بهره برد، و استناد به قرآن و روایات، استدلال را دچار دور خواهد کرد. البته مطالب موجود در تورات و انجیل که قابل انطباق بر پیامبر اسلام(ص) است، می‌تواند به عنوان قرینه، در طریق «جمع قرائن و شواهد» مورد استفاده قرار گیرد، و در مقام جدل هم از آنها استفاده شود.

حدیث یوم الدار به عنوان نخستین سند اثبات ولایت و خلافت امیر مومنان علی(ع) دارای اهمیت ویژه ای است. ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه اشکالات سندی و دلالی گوناگونی به این حدیث وارد نموده است. از جمله آنها تشکیک در سند روایت به خاطر وجود «عبدالغفار بن القاسم ابو مریم الکوفی» است. از جهت دلالت ابن تیمیه پنج اشکال و شبهه درباره حدیث یوم الدار مطرح می‌کند که از مهمترین آنها اشکال به این فراز از حدیث یوم الدار است: «فأیکم یؤازرنی علی هذا الأمر علی أن یکون أخی، و وصیی، و خلیفتی فیکم؟» که صِرف یاری و کمک رساندن به پیامبر(ص) موجب دست‌یابی به مقام خلافت و وصایت نمی‌شود؛ زیرا کسانی که به دعوت پیامبر(ص) پاسخ مثبت دادند و با جان و مال خود او را یاری رساندند کم نیستند. در این نوشتار شش اشکال سندی و دلالی ابن تیمیه به حدیث یوم الدار مطرح شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

اندیشمندان اسلامی در باب تعارض یا عدم تعارض آیات آفرینش با فرگشت نظرات یکسانی ندارند. در این مقاله سعی‌ بر تبیین این است که نظریه دینی درباره خلقت انسان با نظریه علمی، تعارض و تضادی ندارد. حضرت آدم به گونه‌ای ویژه و معجزه‌گون از خاک آفریده شد و انسانهای بعدی از نسل او هستند. فرگشت در صورت صحت، از اثبات روند تکامل روی شخص خاصی به نام حضرت آدم ناتوان است. علم هرگز نمی‌تواند وجود معجزه در خلق حضرت آدم را رد کند. نه نظریه دینی در صدد تبیین علمی خلقت انسان است نه نظریات علمی در مقام انکار نظر دین هستند زیرا که علم تجربی بیگانه از مقوله معجزه است. در این مقاله، ابتدا آیاتی که می‌تواند به عنوان دلیل بر مدعا محسوب شود مطرح می‌شود سپس آیاتی به عنوان تأیید، مورد استشهاد قرار می‌گیرد. در ادامه آیاتی که به مواردی مشابه از معجزات سخن گفته اشاره می‌شود سپس آیاتی که مورد استناد موافقان فرگشت قرار گرفته همراه با پاسخ، طرح می‌شود. در آخر به برخی از دانشمندان علوم تجربی به عنوان مخالفان فرگشت اشاره می‌شود. مهمترین آیات مورد استدلال، آیاتی است که خلقت حضرت آدم را از خاک می‌داند و خلقت نسل او را از آب. همینطور آیاتی که عیسی(ع) را به حضرت آدم تشبیه کرده و آدم را پدر همه انسان‌ها معرفی می‌نماید.

سید بن طاووس در مباحث اعتقادی بر نقل و عقل فطری اعتماد می‌کند. او هشدارهای عقل و اشارات قرآنی و هدایت های الهی و نبوی را تقویت کننده راه فطرت می‌داند. از نظر سید، عقل فطری بدون استدلال های پیچیده کلامی می‌تواند خداوند را به بندگان نشان دهد، و از تبعیت عقل کلامی و افتادن در نزاع‌های علم کلام بر حذر می‌دارد. از نوشتن کتاب کلامی دوری می‌گزیند؛ هر چند شیوه متکلمان را بطور کلی مردود نمی‌داند. سید، عقل را برای کشف تفصیلی مراد الهی، غیر مستقل می‌داند، و در مواردی هم عقل را لازم اما غیر کافی می‌داند. ایشان بر خلاف نگاه ضد کلامی اش (به ویژه کلام عقلی)، عملاً در برخی مواردی، از استدلال های کلامی استفاده می‌کند. به جای استفاده از استدلال عقلی، کلام نقلی را می‌پسندد و در دفاع از آن دلایلی بیان می‌کند. بحث امامت از منظر ایشان از اهمیتی ویژه برخوردار است و در این حوزه مباحث عقلی و نقلی فراوانی ذکر نموده است. سید بن طاوس فلاسفه را انسان هایی راه گم کرده و صاحبان برخی اقوال باطل می‌داند، اما با این حال برخی مواقع، برای ردّ قول مخالفان، استدلالی فلسفی و یا شبه فلسفی ارائه می‌دهد.

امامان شیعه دارای درجه‌ای عالی از علم می‌باشند که فراتر از علم بشری است، اما این علم امری ذاتی و استقلالی نیست بلکه جنبه افاضی دارد. لذا ائمه این علوم را از منابعی متفاوت دریافت می‌کنند. الهام و تحدیث در شمار منابع مهم علوم ائمه قرار می‌گیرند که توجه و پژوهش در ماهیت آن دو نشان دهنده ارتباطشان با یکدیگر می‌باشد. مسأله این نوشتار این است که از آن‌جا که الهام و تحدیث از سنخ کشف و شهود می‌باشد لذا چه تفاوتی میان این دو وجود دارد. احتمال می‌رود که الهام و تحدیث دارای سنخیت واحد باشند و تنها به سبب ملاحظات و نگرش متفاوتی که از زوایای مختلف به آن‌ها شده است آن دو متفاوت لحاظ شده‌اند. نیز به این اشکال اساسی پاسخ گفته می‏شود که استفاده از این دو منبع با وراثت علوم ائمه از پیامبر اکرم(ص) ناسازگار نبوده و مستلزم کاملتر شدن علوم اهل بیت نسبت به پیامبر اکرم نمی‌باشد.