جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا با نو آوری بزرگ خودچهارجریان مختلف فکری از قبیل فلسفه مشإ ، فلسفه اشراق ،عرفانو کلام را که قبل از وی چندان با هم سازگار نبودند را در یک جریان قرار داد وبا استمداداز شهودات عرفانی در حل مسائل فلسفی ونیزبا برهانی نمودن مشهودات عرفانی و تطبیق آن ها با شــروع مقدس و توجیه وتاییدِ وحیانیهر دو(مباحث برهانی و عرفانی) به ایجاد تعامل بین وحی وعقلوتهذیبنفس همت گماشت وبنای حکمت متعالیه ی خود رابر این اساس پایه گذاری نـمود.،لذا از آن جا که یکی از پایه های اساسی مکتب وی عرفان بود وی درصدد برآمد تا با زدودن ابهاماتی که درروزگار خودبه واسطه ی انـحرافات فکری و عملی عده ای عارف نما عارض بر چهره ی عرفان شده،چهره ی حقیقی عرفان و عارفان حقیقی را بیان نماید و بدین منظورپس ازمشاهده ی این وضعیت به قصد زدودن غباراز چهره ی عرفان حقیقی، با عارف نمایان روزگار خودبه مبارزه ی علمـی برخاست وبا بیــان ویژگی هایی همچون علم گریزی ،دنیا دوستی، لذت گرایی ،میل به ریاست،خود بزرگ بینی،تقلید کورکورانه،مسئولیت گریزی از انجام تکالیف شرعی ،و غفلت از ذکر حقیقی و دامن زدن به شطحیات و فرقه گرایی به عنوان مشخصه های عارف نمایان وعرفان های کاذب ، شأن و منزلت عارفان حقیقی را بسیار بالاتر از آن دانست که به مسائل فوق دامن زنند ؛ لذا وی با بیان راههای رسیدن به کمال ،معرفت را کلید سعادت و عرفان حقیقی را تلاش برای رسیدن معرفه الله دانسته ومقدمه ی این معرفت را نیز معرفت نفس می داند و ویژگی هایی از قبیل تاکید بر علم ومعرفت برهانی به حقایق و پیروی از دستورات شریعت،مقید بودن به انجام تکالیف شرعی تا آخر عمر و زهدِ در دنیا، به دل داشتنِ ترس ومحبت الهی و دوری جستن از شهرت و خودنمایی و فرقه گرایی را از ویژگی های عرفان وعارفان حقیقی می داندوهیچ تشابهی بین عرفان حقیقی و غیر حقیقی قائل نیست وضمن حمایت وستایش عرفان وعارفان حقیقیمردم را از افتادن به دام عارف نمایان برحذر می دارد .

در بخش اول این رسالهء، به افلاطون و تبیین تناسخ وی پرداخته‌ایم و سپس در بخش دوم تناسخ و انواع آن را بیان و توسط ملاصدرا رد کرده‌ایم و در بخش سوم نظر ملاصدرا را در زمینهء معاد را بیان داشته‌ایم. در بخش اول به جریان وارد شدن تناسخ در فلسفهء افلاطون و رابطهء آن با مثل افلاطون پرداخته‌ایم و عنوان کرده‌ایم که تناسخ را افلاطون برای پاره‌ای از انسانها می‌داند. و البته فلاسفهء حقیقی از این گردونه نجات یافته و به عالم مثل می‌پیوندند. در بخش دوم تناسخ همهء انواع آن رد می‌شود و ملاصدرا یک معنای ابداعی از تناسخ غیر از معنای مصطلح آن را عنوان می‌کند که بر معاد منطبق است و قول افلاطون و قدما را به همین معنای صحیح حمل می‌کند. آنگاه در بخش پایانی به اقوال مسلمین در زمینهء معاد پرداخته و سپس رای ملاصدرا در این زمینه را مطرح کرده‌ام و آنگاه به چند جزء اساسی نظریهء وی در معاد مستقلا در فصلهای بعدی پرداخته‌ام. من جلمه ادعای ملاصدرا مبنی بر اینکه معادی که او مطرح کرده عینیت نفس و بدن دنیایی و اخروی هر شخص را اثبات کرده، و من خواهم گفت که ملاصدرا چنین نکرده و اصول چنین چیزی ممکن و معقول نیست . و نیز در تجرد خیال که از مبانی اساسی معاد جسمانی ملاصدرا است به آن نیز به عنوان فصل مستقلی در کنار آراء مشائین و مشرقیین در این زمینه پرداخته‌ام و بالاخره ارزیابی از معاد ملاصدرا و مقایسه آن به معادگرایی قرآنی و مقایسه معاد ملاصدرا با رای افلاطون در احوال نفوس مردگان.

امروزه این ارتباط و پیوند میان این دو امر الهی (عقل و ایمان) یکی از مسائل مهم و اساسی استکه در فلسفه دین مطرح گردیده که به دنبال خود این سوالاترا نیز دربردارد: آیا عقل قادر به شناختاستو اگر هستتا چه حدی؟ آیا اگر مرزی برای شناختعقلی وجود دارد عقل میتواند ورای آن برود و در حیطه ایمان وارد شود یا نه؟ آیا اعتقاداتدینی قابل اثباتعقلی است ؟ و ... این مسئله نه تنها امروزه مطرح استبلکه در گذشته از همان صدر اسلام هم در کلام و هم در فلسفه اسلامی مطرح شده استکه به دنبال آن هر یکاز نحله‌های فلسفی عقیده‌ای را در این زمینه اتخاذ نموده‌اند. ما در اینجا قصد توضیح تکتکآنها به نحو جامع و کامل نداریم زیرا هدفاز این تحقیق بررسی این مسئله در کتاب"مفاتیح‌الغیب " ملاصدرا میباشد.لذا بیان این مسئله از نظرگاههای مختلفتنها از حیثتاثیری استکه بر این فلسفه گذاشته‌اند و نیز از آن جهتاستکه مقدمه‌ای برای ورود این فلسفه باشد تا بتوانیم با دید بازتری وارد این مسئله در فلسفه ملاصدرا شویم.

در بررسی عرفان نظری محیی الدین بن عربی و حکمت متعالیه صدر المتألهین شیرازی، می‌توان گفت که ملاصدرا، فیلسوف است؛ زیرا روش وی، روشی فلسفی می‌باشد و مبنای تمام افکار او بر پایه‌ی دلیل و استدلال قرار گرفته است و قدمی از عقل فراتر نمی-گذارد. به یک معنا می‌توانیم بگوییم که ملاصدرا عارف است؛ چنانکه یافته‌های عرفانی و کشف و شهود، جایگاه و نقش مهمی در حکمت او ایفا می‌کند. اما از آنجا که خود معترف به محدودیت مقام عقل بوده است، وحی و کشف را در کنار عقل قرار می‌دهد، البته نه در عرض همدیگر، بلکه باز هم داور نهایی را عقل قرار ‌داده و با زیرکی تمام با استفاده از این قاعده که: عرفان، قرآن و برهان از هم جدایی ندارند، تا آنجایی که ممکن است به برهانی کردن وحی و کشف می‌پردازد. این است تفاوت او با ابن عربی؛ زیرا ابن عربی هرگز بر آن نبوده که تمام عناصر عرفان خود را عقلی و مبرهن سازد. شاید بتوانیم بگوییم ملاصدرا در انتهای مسیری قرار گرفته که ابن عربی آن را آغاز کرد. اما نه به معنای برهانی کردن کل عرفان.هدف ملاصدرا این نبوده که کل عرفان را برهانی سازد، بلکه ملاصدرا همواره نقصان عقل را از طریق کشف و وحی جبران کرده است و عقل به معنای استدلال فردی برای او اصل و اساس بوده است. حکمت به این معنا همان فلسفه است که متعالی به کشف و وحی شده است. در مقابل، ابن عربی علی رغم جایگاهی که برای مراتب بالای عقل در معرفت شناسی خود قایل است، قلب و دستاوردهای آن را، اصل و اساس مکتب خود قرار داده و هرجا که لازم دیده و بنا بر برخی ضرورت‌ها از استدلال عقلی بهره برده است.

از مباحث مهم و قابل توجه در آثار فلاسفه اسلامی مباحث مربوط به معرفت و شناخت است که مسائل پیرامون آن بصورت متفرقه برخی در منطق : به هنگام تقسیم مفهوم به کلی و جزئی که متذکر می شوند کلی در ذهن است و در خارج نیست، و بخشی دیگر در قسمت وجود ذهنی و برخی در ذیل عنوان علم و عالم و معلوم یا عقل و عاقل و معقول و برخی دیگر در مبحث تجرد نفس(ادراک)می آیند. البته عمده مسائل باب معرفت و آگاهیهای انسانی در دو مبحث وجود ذهنی و مبحث علم آمده اند. دو مبحث وجود ذهنی و علم با آنکه هر دو حول محور آگاهی می چرخند. اما تفاوت های بسیار عمیق با یکدیگر دارند که اشاره به این تمایزات و رعایت حدود این دو مبحث که باعث اختصاص دو فصل و در جایگاه به هر کدام شده است از ابتکارات و ابداعات ملاصدرا می باشد که با نگاه تیز بین و نکته سنج خود این تفاوتها و تمایزات را آشکار ساخته است. ملاصدرا با اختصاص دو فصل تحت عنوان وجود ذهنی و فصل عقل و معقول این دو مبحث را از حیث وجود شناختیمورد بررسی قرار داده است. در پژوهش حاضر نیز سعی برآن بوده است که ضمن مرور مباحث مربوط به این دو فصل در نظام فکری صدرا، تمایزات این دو مبحث را بیرون آوریم و منقح کنیم.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و دوگانه انگاری جوهری و وصفی فلسفه ذهن موضوع نوشتار حاضر است كه از چهار فصل تشکیل شده است. در فصل اول پس از بررسی سیر تاریخی بحث و تبیین مفاهیم، مبانی هر یك از سه دیدگاه به صورت اجمال ، بیان شده و مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا اختصاص دارد. در این فصل نخست به خود رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا پرداخته و سپس نظر او درباره رابطه نفس و بدن در افعال و احوال بررسی شده است. ملاصدرا بر مبنای حدوث جسمانی نفس و حركت جوهری آن،رابطه خود نفس و بدن را اتحادی دانسته و بر همین اساس نیز انسان را حقیقتی ذو مراتب معرفی می‌كند. به اعتقاد ملاصدرا، تاثیر متقابل نفس و بدن نیز ریشه در همین رابطه اتحادی آن دو دارد. زیرا ك طبق رابطه اتحادی، این دو جوهر از هم جدا نیستند بلكه هر كدام جنبه‌ای از یك حقیقت واحد، یعنی انسان، به حساب می‌آیند. بنابر این هرگونه حادثه‌ای كه در یكی از این دو اتفاق بیافتد به دیگری نیز سرایت كرده و آن را متاثر می‌كند. فصل سوم به بررسی رابطه نفس و بدن از دیدگاه دو گانه انگاری جوهری و وصفی اختصاص یافته است. در این خصوص اولین دیدگاه از دكارت می‌باشد که قائل به تاثیر و تاثر متقابل نفس و بدن است. پیروان او از جمله مالبرانش و لایب نیتس ، با نفی علیت در میان مخلوقات به مخالفت با دكارت برخاسته وخود دیدگاه دیگری ارائه داده اند. مالبرانش اصالت موقعی و لایب نیتس اصالت توازی را برگزیده است. هر یک از این سه دیدگاه با مشکلات اساسی مواجه است و در این فصل به آنها پرداخته شده است. سوین برن ، فیلسوف معاصر، با یک روش کلامی ، تلاش کرده است که مشکل دو گانه انگاری جوهری را حل کند اما به نظر می‌رسد که این دیدگاه نیز به اندازه دیدگاه‌های قبلی از حل این مشکل عاجز مانده است. به نظر می‌رسد که مشکل اصلی دوگانه انگاران جوهری در این است که نفس را از اول موجودی کاملاً روحانی می‌پندارند که به جنین انسان تعلق می‌گیرد؛ بر خلاف ملا صدرا که نفس را حدوثاً جسمانی می‌داندو معتقد است که نفس محصول جسم بوده و از طریق تکامل جسم بوجود می‌آید. به همین خاطر، او به شکل معقولی رابطه نفس و بدن را به تصویر می‌کشد. بخش دومِ فصل سوم دیدگاه دوگانه انگاری وصفی را بررسی می‌كند. شبه پدیدار گرایی، یگانه انگاری غیر قانون مند و طبیعت گرایی زیست شناختی دیدگاههای مختلف دو گانه انگاری وصفی است كه در این بخش مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند. ادعای مشترك این دیدگاه ها آن است ك انسان صرفا موجودی جسمانی است ك غیر از ویژگی‌های فیزیكی دارای ویژگی‌های ذهنی نیز می‌باشد.در فصل چهارم هر یك از این دیدگاهها با دیدگاه ملاصدرا تطبیق و مقایسه شده و بر اساس مبانی او مورد نقد و انتقاد قرار گرفته اند.

از نظر لایب نیتس جوهر منحصر در جوهر روحانی یا مناد است لایب نیتس منکر امتداد است و به همین دلیل جسم را امری پدیداری می داند. ددر نظر ملاصدرا دو نوع جوهر داریم ، جوهر مادی و جوهر مجرد ، از نظر لایب نیتس خدا مناد منادها و جوهر است در تفکر صدرا خدا جوهر به معنای مصطلح مشایی نیست . در تفکر لایب نیتس بساطت خصیصه تمام منادها و به معنی نداشتن اجزا مقداری است و نقطه مقابل آن امتداد است و تمام منادهای بسیط دارای خصلت مراتبت ( جهان نمایی ) هستند. در تفکر صدرا بسیط حقیقی فقط خداست و بسیط حقیقی کل الاشیا است . از نظر صدرا بسیط در مقابل امتداد نیست بلکه در مقابل ترکیب است در تفکر لایب نیتس هیچ منادی بدون ادراک نیست و تفاوت منادها به شدت و ضعف ادارک آنهاست ، عبور از مرحله ای از ادراک به مرحله دیگر بواسطه نیرو و منجر به پیدایش وحدت در کثرت در منادهاست این مبحث شبیه بحث تشکیک در ملاصدرا است که وجودامری مشکک و ذومراتب و مساوق علم و اراده و تفاوت موجودات به شدت و ضعف وجود آنهاست و این همان اصل وحدت در کثرت و کثرت در وحدت است . عبور از مرحله ای از ادراک به مرحله دیگر موجب تغییر و حرکت در مناد است این حرکت اشتدادی ، درونی ، غایتمند و رو به تکامل است . حرکت جوهری در ملاصدرا ، با همین خصایص یعنی تدریجی ، اشتدادی ، غایتمندو رو به تکامل فقط در موجودات مادی جریان دارد، اما در لایب نیتس چنین حرکتی در کل عالم جریان دارد در هر دو تفکر کل عالم دارای شعور ، تحرک ، جنبش و سیال است . در تفکر لایب نیتس منادها به یکباره خلق می شوند. اما از ایده الوهیت پیاپی الهی لحظه به لحظه نظریه خلق مدام دریافت می شود. در حالیکه ملاصدرا معتقد است که موجودات مادی بواسطه حرکت جوهری لحظه به لحظه خلق می شوند.

آیا "صیرورت " افلاطونی را می‌توان به حرکتجوهری صدرایی تفسیر کرد؟ برای دستیابی به پاسخ این سوال بررسی مبانی چنین نظریه‌ای در اندیشه افلاطون ضروری می‌نماید، که عمده‌ترین آنها عبارتند از نظریه بهره‌مندی که عالم صیرورترا از وهم و خیال محضبودن رهانیده و برای آن گونه‌ای وجود سیال را تحقق می‌بخشد، و نظریه وحدتتشکیکی واقعیتکه نظریه بهره‌مندی نیز موید آن است ، و از تعالیم دیگر افلاطون هم، چون وحدتصرفه‌ای که برای مثال خیر قایل می‌شود و تمام مثل را مضمحل در آن و متحد با آن فرضمی‌کند، به دستمی‌آید. او حتی در تبیین ارتباط دو عالم وجود و صیرورتگونه‌ای "اتحاد" را میان این دو عالم مطرح می‌سازد که با توجه به اعتقاد صریح او به تعالی مثل، جز بصورتاتحاد حقیقه و رقیقه قابل تصور نیست . بدیهی استدر چنین بینشی "ربط" حادثبه قدیم بنحوی اشراقی تبیین می‌گردد و عالم میانه یا رابط، یعنی نفسعالم، که همان وجود نازل شده و هبوط یافته عالم مثل است ، با آنکه بیشترین سنخیترا با مثل دارد، اما بوجهه تعلقی خود دارای حرکتو سیلان ذاتی و منشاء تمام تغییراتو حرکاتدیگر است . بدین ترتیبشبهه بقای موضوع در صیرورتمطلق و دایمی عالم به همان طریقی پاسخ داده خواهد شد که در فلسفه صدرالمتالهین یافتمی‌شود. همچنین در تبیین هر چه بیشتر این رابطه اثباتمی‌شود که رابطه این دو عالم رابطه‌ای علی و معلولی است ، و حیاتو حرکتکه از نظر افلاطون مساوق با وجود تلقی می‌شود، خود مبین تاثیر فاعلی و ایجادی مثل نسبتبه عالم صیرورتاست ، چنانکه "حرکت "، که به عنوان یکی از مثل اعلای افلاطون در رساله سوفیستو نیز قوانین مورد توجه قرار می‌گیرد، در عالم مثل به معنای علم و فاعلیت(خلق) تفسیر می‌شود. بدین ترتیبفلسفه افلاطون تمام مبانی اصلی حرکتجوهری را در خود دارد و در واقع صیرورتخاصافلاطونی - چنانکه بسیاری از مفسران می‌گویند - چیزی جز مفادکان تامه شیء، یعنی "به‌وجود آمدن" در یکفراگرد دایمی و بی‌آغاز و پایان نیست . پسضمن آنکه شروع و مبداء زمانی در پیدایشعالم فرضنمی‌شود، اما به جهتمرتبه نازله خاصی که دارد دایما بینابین وجود و عدم و در جریان به‌وجود آمدن پساز عدم زمانی است ، و این همان حدوثزمانی عالم بر مبنای حرکتجوهری استکه براساسآن هیچ انقطاعی در فیضو صدور عالم نبوده است .