جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح يزدى، در اين شماره نيز شرح بخش ديگرى از وصاياى امام جعفر صادق (عليه السلام) خطاب به عبداللّه بن جندب را به محضر اهل معرفت تقديم مى داريم. موضوعات مورد بحث عبارتند از: راه هاى تقويت ارتباط با خدا، ارتباط سالم با خلق خدا و آثار آن.

امروزه بومی سازی نظریه ها به ویژه درعلوم انسانی بیش از گذشته ضروری به نظر می رسد. بهـره گیـری از آیات و روایات یکی از رویکردهای مناسب جهت بومی سـازی اسـت، امری که تاکنون توجهی به آن نشده است. در مدیریت اسلامی، بهترین مرجع برای یافتن معیارهای مناسب قطعاً سخن معصومین? می‌باشد. ازجمله ابعاد معارف اهل بیت?، تعالیم سیاسی ایشان است و مراد از سیاست مباحث مربوط به حکومت و حاکمیت و نیز نقش مردم می باشد. این تعالیم سیاسی را از دو منبع می توان استخراج کرد: یکی آراء و اقوال سیاسی و دیگری رفتار و عمل سیاسی ائمه? جامعه ما بیش از آنکه به دانستن تاریخچه زندگانی ائمه? لنیاز داشته باشد به آراء و تفکرات آنان در عرصه‌های مختلف انسانی نیازمند است تا با کمک آن بتوان به سوی کمال حرکت کند و برای آنکه ما نظریه های سیاسی متناسب با فرهنگ و دین خود داشته باشیم نیازمند حدیث پژوهی در این حوزه هستیم. این نوشته بر آن است تا با استناد به روایات امام صادق? و با طرح پرسش های مهم تفکر سیاسی مطرح شده در کتاب تفکر سیاسی گلن تیندر به واکاوی اندیشه امام صادق? بپردازد. با توجه به دیدگاه امام صادق? تفاوت های اجتماعی امری طبیعی و در جهت پیشرفت جامعه ضروری می باشد و از طرف دیگر این تفاوت و فرق ها منجر به درگیری و کشمکش هایی در جامعه می شود که این امر ضرورت حکومت و قانون را ایجاب می کند. از دیدگاه ایشان حکومت به دو نوع عدل و ظلم تقسیم می شود و این حکومت عدل است که شایستگی حکومت بر مردم را دارد. ایشان تعیین از جانب خدا، عمل بر طبق دستور خداوند بدون هیچ زیاده و نقصان، عمل بر طبق عدل و حق گرایی و مبارزه با ظلم و فساد را از نشانه های حکومت عدل می داند و در مقابل از بین رفتن حق و احیا باطل، آشکار شدن ظلم و جور و فساد و از بین رفتن کتب آسمانی، قتل انبیاء و مومنین، از بین رفتن مساجد و تغییر سنت خداوند و شرایع آسمانی را از ویژگی های حکومت جور می داند. حکومت ها در برابر مردم وظایف وی را بر عهده دارد که مهم ترین آن گسترش عدالت، امنیت و آسایش، رفاه عمومی و گسترش معرفت نسبت به خود و خدا به جهت رسیدن مردم به کمال و سعادت که همان مقام عبودیت است، می باشد و مردم نیز در برابر حکومت هابا توجه به نوع حکومت وظایفی را بر عهده دارند، اطاعت و شکر از جمله وظایف مردم در حکومت های عدل و صبر، تقیه و حتی در برخی از موارد قیام از جمله وظایف مردم در حکومت های جور است. در باب مشروعیت حکومت و انتخاب حاکم نیز باید گفت که این امر از جانب خداوند صورت می گیرد و مردم تنها در فعلیت و عینیت بخشیدن به حکومت دارای نقش هستند. امام صادق? صفات و ویژگی هایی را برای شناسایی حاکمان بیان می کند و همچنین وظایفی را برای حاکم بیان می کند که با رعایت آن ها هم خود و هم مردم تحت امر خود را به سعادت می رساند. ایشان نصیحت خواهی و نیز امر به معروف و نهی از منکر را از وجوه نظارت مردم بر حکومت ها دانسته و جهاد را به عنوان یکی از وجوه سیاسی اسلام در جهت دفاع و یا گسترش اسلام بیان می کند. حق مشارکت اجتماعی زنان از جمله مواردی است که در روایات امام صادق? به آن اشاره شده است که از آن جمله می توان به حق رأی زنان در مورد انتخاب حاکم و نیز مشارکت در جنگاشاره نمود.

در احادیث رایج در متن های عرفانی، نور محمدی و عقل، نخستین آفریده ها به شمار می روند. انطباق نور و عقل و قلم با چهره اسطوره ای پیامبر اسلام درمتن های عرفانی نشان دهنده نفوذ بعضی عقاید پیش از اسلامی در این زمینه نیز هست و رد پای عقاید زرتشتی و مانوی و عهد عتیق را منعکس می سازد. مقاله حاضر به بررسی مشترکات عرفان اسلامی و عرفان پیش از اسلام در زمینه عقاید مربوط به نور اختصاص دارد.

بخش قابل توجهی از جریان حدیثی شیعیان کوفه را در دوره امام باقر (ع) گروهی تشکیل می دادند که بین افضل بودن امام علی (ع) و مشروعیت خلافت شیخین جمع می کردند. این گروه پیش زیدی با امامیه نیز ارتباط داشتند و با ورود زید بن علی به کوفه از وی حمایت کردند. پس از قیام زید (رض)، طرفداران وی رویه فکری او را توسعه دادند و به ترویج آن مبادرت ورزیدند. مناسبات این گروه با شیعیان طرفدار نص موضوعی است که این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و در محدوده عصر صادقین (ع) به آن پرداخته است. نتایج حاکی از آنست که اشتراکات فکری سبب همگرایی این دو گروه و گسترش آموزه های عمومی شیعه بوده است؛ اما با رشد زیدیه و دستیابی آنان به مبانی نسبتا مستقل، دایره اختلافات زیدیان با امامی مذهبان وسیع تر شده و هر دو فرقه برای حفظ هواداران خود و جذب شیعیان دیگر، اقداماتی در برابر یکدیگر صورت داده اند.

بایزید بسطامی از بزرگ ترین و پرآوازه ترین عارفان سده دوم و سوم هجری است، که بیشتر تذکره نویسان و نویسندگان صوفی و همچنین بسیاری از عالمان شیعی بر ارتباط او با امام جعفر صادق (ع) تاکید کرده و گفته اند که او مدتی سقای آن حضرت (ع) بود؛ با این همه، برخی از محققان معاصر از لحاظ تاریخی درباره این ارتباط تردید کرده اند. اما با توجه به این که در سده های نخستین - سده های دوم تا چهارم هجری، افراد متعددی با کنیه بایزید و نام طیفور وجود داشته اند که ظاهرا همگان از خاندان او بوده اند؛ چنین می نماید که اقوال و نظریات آنان و شرح احوالشان درهم آمیخته باشد. در حالی که برخی از اقران بایزید، از جمله ابراهیم ستنبه، در سده دوم می زیسته اند، و برادرزاده بایزید، ابوموسی، نیز که در حدود نیمه سده سوم فوت کرده، هنگام وفات بایزید، بیست و دو ساله بوده است؛ افزون برآن، برخی تعالیم و سخنان بایزید نیز برگرفته شده و یا شبیه تعالیم ائمه اطهار (ع)، مخصوصا امام جعفر صادق (ع)، است.

امام صادق(ع) در طلیعه حرکت و نهضت علمى اسلام، همزمان با انتقال خلافت، از سلسله بنی امیه به آل عباس، یکى از چهره هاى درخشان و مورد توجه و محل رجوع علماى اسلام بوده است. کاوش و بررسى ابعاد وجودى و علمى آن امام، بسیارى از حقایق پنهان، در کیفیت رشد و گسترش و شکل گیرى فرهنگ و علوم اسلامى را، روشن مى نماید. امام صادق(ع) در این حرکت عظیم در ابعاد مختلف علمی چون فقه، حدیث، کلام، تفسیر و علوم بشرى دیگر و... نقش داشته است. ایشان شاگردانی تربیت کرده است که در دانش هاى گوناگون تبحر داشته اند. از دیگر فعالیت هاى امام صادق(ع) مبارزات علمى ایشان با جریان ها و فرقه هاى مختلف که در جامعه اسلامى آن زمان در پى تساهل و تسامح بوده اند و از سوى حاکمیت وقت حمایت می شده اند.

واقعیت تاریخی جابر بن حیان که در بسیاری از آثار منسوب به او خود را شاگرد امام صادق (ع) خوانده و اشاره های متعددی به آن امام کرده، از سوی پاول کراوس، بزرگ ترین محقق در زمینه کیمیای جابری، به طور کامل زیر سوال رفته و تناقض های عدیده موجود در این اشاره ها و شواهد با استناد به «مجموعه جابری» استخراج و مطرح گردیده است. این مقاله بر آن است تا با تحلیلی تاریخی و محتوایی به توضیح و تبیین چهار نوع از این شواهد و اشارات جابر به امام (ع) بپردازد و نظرهای پاول کراوس را در مورد یک مساله مهم در تاریخ علم، یعنی مساله جابری نقد و ارزیابی نماید؛ خاصه آنکه شمار قابل توجهی از مخطوطات منسوب به جابر هنوز منتشر نشده و به دست محققان نرسیده است و از این رو، باب گفت وگو درباره این مساله همچنان گشوده و جای نظرها و پاسخ های تازه در این باره خالی است. امید می رود که این مقاله پاسخی به این مساله باشد.

امام باقر-علیه السلام-(114-57 ه.ق.) و امام صادق-علیه السلام-(148-83ه.ق.) پنجمین و ششمین امامان شیعه، در دورانی به امامت رسیدند که به نسبت دوره های قبل و بعد، نسبتا به صورت آزادانه ای به نشر و ترویج اندیشه ها و تعالیم شیعی پرداختند.