جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «الفکر الاسماعیلی فی عصر الحاکم بامرالله», مشتمل بر شرح احوال و اندیشه‌ های سیاسی, فلسفی و دینی احمد بن عبدالله کرمانی از دانشمندان دوره خلفای فاطمی است. وی یکی از نویسندگان و رهروان فرقه اسماعیلیان است که در این کتاب ضمن مروری بر آثار و تالیفات نامبرده روابط و مکاتبات وی با علمای هم عصر او بررسی و تشریح می‌ گردد. همچنین اندیشه‌ های فلسفی وی و آراء او در باب عبادت, خدا, آفرینش و نظام عالم تبیین می‌ شود. این کتاب در اصل, بازبینی اندیشه اسماعیلیه در دوران "کرمانی" است.

کتاب «الشجرة» تأليف يکی از داعيان اسماعيلی خراسان است که بخشی از کتاب خود را در ذيل بابی موسوم به "باب الشيطان" به معرفی فرق اسلامی اختصاص داده است. از نکات جالب اين کتاب اطلاعات مهمی است که درباره المبيّضه يا سفيد جامگان و هواداران مقنع می دهد که در جای خود با اطلاعات ساير منابع قابل مقايسه است. المبیضه گروهی بوده اند با عقايد و آداب و سلوک عاميانه و "فرقه محورانه" که در شکل يک سنت محلی و شايد در سطح خانوادگی در ماوراء النهر ادامه حيات می داده اند. آنان يعنی بازماندگان مبيضه، از مقنع شناختی ندارند و نمی دانند کيست و متعلق به چه دوره ای است؛ مگر عالمان و حذاق آنان. کتاب، در مورد فرقه ای از ميان زيديه در ماوراء النهر سخن می گويد که جالب توجه است: فرقه خلفيه که فرقه ای محلی از زيديان ماوراء النهر بوده اند. عقايد آنان که عقايدی متفاوت با سنت زيديان کوفه و حجاز و يمن بوده، به تفصيل از سوی نويسنده کتاب تشريح شده و از آن پيداست که آنان به گرايش افراطی و باطنی شيعی تعلق خاطر داشته اند. در بخش زيديه از فقه آنان هم اطلاعاتی می دهد و از کتاب المسترشد الناصر العلوي (کدام الناصر: ناصر اطروش يا احمد الناصر؟) نام می برد. از شمار فرق شيعی در ماوراء النهر يا به تعبير او بلاد الترک گروهی را نام می برد با عنوان اسحاقيه که امام آنان در همين منطقه زندگی می کرده است و به ترکی سخن می گفته و قرآن را هم به همين زبان تفسير می کند؛ آنان فرقه ای شيعی با عقايد مرتبط با کيسانيان و بدين ترتيب گروهی از شيعيان افراطی بوده اند. آنان معتقد بوده اند که مهدي از بلاد ترک ظهور خواهد کرد. نويسنده می نويسد که شماری از آنان را ديده بوده و عقايد آنان در عدل و توحيد شبيه معتزله بوده است. اشاره مؤلف به اينکه اکثر اماميه به تشبيه و جبر و بداء و اينکه علم خداوند محدَث است، اعتقاد دارند، حائز اهميت زيادی است. اطلاعی هم که درباره احمديه، يعنی معتقدان به امامت احمد بن موسی شاه چراغ می دهد حائز اهميت است، چرا که می نويسد آنان امروزه جمعيت زيادی هستند.

كتاب حاضر مشتمل بر دو اثر كلامی عقیدتی منسوب به ناشی اكبر از متكلمان قرن سوم هجری است و از معدود آثار مربوط به سده‏ های نخست شكل‏ گیری فرقه‏ ها و مذاهب اسلامی است كه چالش های فرقه ‏ای درباره مسئله امامت و دیگر مسائل كلامی را به تصویر می كشد. یكی از آثار قرن سوم كتاب اصل النحل است كه قسمت باقی مانده آن با عنوان «مسائل الامامة» به همراه گزیده‏ هایی از كتاب دیگر ناشی اكبر با نام الكتاب «الاوسط فی القالات» به وسیله جوزف فان اس آلمانی تصحیح و با متن عربی انتشار یافته است. رساله «مسائل الامامة» به طور مبسوط آراء مكاتب فكری معتزله، فرقه ‏های شیعه، اصحاب حدیث و فرقه ‏های خوارج در باب امامت و خلافت آمده و در كتاب «الاوسط فی القالات» مباحث كلامی گوناگونی مانند: اعتقاد ثنویان، مجوس، یهود، خدا و صفات او، افعال انسان، معاد، تعریف ایمان، حقیقت انسان و نفس، كون و فساد ماهیت افلاك و مباحثی در طب آمده است.

کتاب «تفضیل الائمة علیهم السلام علی الانبیاء و الملائکة» تألیف حسن بن سلیمان بن خالد حلی، صاحب کتاب «مختصر بصائر الدرجات »، محدث و دانشمند امامی با گرايش اخباری و حديث گرای حله در سده هشتم قمری که از شاگردان درجه دوم شهيد اول بوده است، می باشد. علامه مجلسی (ره) در بحارالانوار از این کتاب نقل کرده است. میرزا عبدالله افندی اصفهانی گوید: «او در این کتاب با سخن شیخ مفید در کتاب اوائل المقالات و با کلام شیخ طوسی در المسائل الحائریه به مناقشه پرداخته است».

«الحياة السياسية و الفکرية للزيدية في المشرق الاسلامی» اثر نویسنده معاصر عرب، احمد شوقی ابراهیم العمرجی که پیرامون حیات سیاسی و فکری فرقه زیدیه در طول سال های 132 – 365 ق، به نگارش درآمده است. کتاب، به شیوه ای علمی و با استفاده از منابع تاریخی اهل سنت تالیف شده است. نویسنده در مقدمه کتاب به تبیین اهمیت مقطع زمانی مورد بحث که قیام زید بن علی در آن اتفاق افتاد و تاثیر زیاد آن بر دولت اسلامی و نیز معرفی مختصری از این فرقه و افکار آن پرداخته است. در بخش الحاقی کتاب، متن کامل خطبه زید بن علی بن حسین به هنگام خروج بر امویان، خطبه ابوعباس عبدالله در مسجد کوفه، خطبه ناصر اطروش در امل و چند نامه محمد نفس زکیه و یا جوابیه آن آمده است.

عقل و وحی به عنوان دو عنصر در نظام معرفتی انسان، نقش بسزایی را در اندیشه غزالی ایفا می کنند. غزالی شناخت موضوعات و مسائل دینی و کلامی را بوسیله عقل و شرع(وحی) توجیه می کند. برطبق اندیشه کلامی غزالی، برخی از عقاید دینی و شرعی نیازمند تأیید عقلی است. غزالی از متفکران اشعری است که به عنوان یک متکلم، سعی در آشتی بین امور عقلی و نقلی داشته است. نگاه غزالی به عقل در کنار محدودیت هایی که برای آن قائل است، تا حدودی مثبت ارزیابی می شود. اما نگاه او به امور نقلی و وحیانی باعث شده که وی قالب بندی اندیشه خود را بر اساس مبانی دینی یعنی قرآن و روایات شکل دهد. این متفکر دست عقل را در رساندن انسان به سعادت حقیقی کوتاه می داند، و مقام عقل را در مقابل کشف و شهود تنزل می بخشد، از طرفی دیگر احکام عالم ملکوت و آسمان و زمین را مربوط به مرتبه وحی می داند چرا که وحی را نفسی که ذات آن کمال یافته است دریافت می کند و الهام را بخشی از آن به شمار آورد. حجیّت و اعتبار عقل و شرع(وحی) نزد غزالی با توجه به آرای او در این باره اهمیت خاصی دارد. او بین عقل و وحی رابطه و پیوند عمیقی قائل است. بنابراین عقل و عقلانیت را بهترین پشتیبان شریعت به حساب می آ رود.