جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: " انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق". همچنین آن حضرت حسن خلق را کلید بهشت معرفی می کنند. در دین مبین اسلام حسنه و مدارا و صلح جویی همواره تاکید و از کینه ورزی، عدوات به عنوان زذایل اخلاقی نهی شده است. عارفان مسلمان با نگاهی ظریف و هنرمندانه به دین و مباحث اخلاقی، متون خود را با گوهر تعلیم آراستند و به ویژه سدۀ هفتم تعالیم عرفان اسلامی در بطن زندگی مردم جاری و پیام انسانی و اخلاقی دین اسلام با نگاهی عرفانی و هنری مردم را به سجایای اخلاقی، مثل اخوت، نوع دوستی، دوری از خصومت و کینه توزی، تحمل و صبر برای رسیدن به صلح و وحدت و یکپارچگی دعوت کردند. بزرگ پهنه ادب فارسی، سعدی، مولوی و حافظ پیام صلح، دوستی و اخوت آنان برجسته تر و نمایان تر به خوانندگان منتقل شود.

این مقاله اصل عدل را از نظر شیعه مورد بررسی قرار داده و برای آن جایگاه محوری و ویژهیی در نظر میگیرد و از این منظر به ارتباط آن با اصول دیگر میپردازد. در این میان برهانی بدیع بر عصمت از نگاه شیعه استخراج و اقامه شده است. سپس از سخنان پیامبر اکرم(ص) مؤیدی بر این دیدگاه عرضه میشود، و نتیجه» چنین دیدگاهی را برای پاسخگوئی به پرسش اساسی «انتظار بشر از دین» بکار گرفته میشود. در پایان نتیجه میگیریم که از نظر مکتب شیعه، موجه ترین انتظاری که یک شیعه میتواند از دین داشته باشد همان وعدهیی است که دین خود متعهد انجام آن شده، و آن تحقق عدالت بمعنای جامع آنست.

یکی از عوامل غیرقابل انکار در سرنوشت انسان، قانون وراثت است. خصوصیّات روحی و اخلاقی همچون ویژگی‌های جسمانی از طریق عوامل وراثتی (ژن‌ها) از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. برخی قایل به نقش انحصاری وراثت در تعیین سرنوشت انسانمی‌باشند، ولی از منظر برخی دیگر، قانون وراثت تنها به منزلة یک بستر است و به نحو اقتضا در اعمال فرد اثر دارد نه به نحو علّیّت تامّه. از این رو، تحت تأثیر عوامل محیطی به خصوص شیوه‌های تربیتی قابل تقویت یا تضعیف است، مضاف بر آنکه ارادة انسان نیز تأثیر بسزایی در سعید یا شقی شدن او دارد. در این تحقیق تلاش شده تا جایگاه وراثت در سرنوشت انسان از دیدگاه دانش ژنتیک، قرآن و روایات بررسی شود و این نتیجه حاصل شده که عامل وراثت حاکم بر سرنوشت انسان نیست و نقش انحصاری در تعیین آن ندارد و در نتیجه، افراد با هر نوع وراثتی قابل تربیت و مکلّف است و یکی از اهداف بعثت انبیاء نیز تقویت سرمایه‌های موروثی پسندیده و اصلاح زمینه‌های موروثی ناپسند می‌باشد.

حکمت موهبتی الهی است که خدای سبحان آن را به هر کسی که بخواهد اعطا می‌کند. حقیقت حکمت، معرفت متقن و برهانی و عمل صائب و درست است که اگر کسی از آن بهره‌مند شود، به خیر کثیر دست می‌یابد. از آنجایی که اعطای حکمت از سوی خداوند گزاف نیست، افرادی می‌توانند از آن برخوردار شوند که زمینه‌های آن را در خود فراهم نمایند. از این رو انسان‌هایی چون انبیا و اولیای الهی و کسانی که رهرو راه آنها باشند، این شایستگی دریافت حکمت را پیدا می‌کنند.

درباره اين موضوع كه آيا اخلاق در مقام اجرا و عمل وابسته به دين است؟ و بـه عبـارت ديگـر، آيـا بـرای اخلاقی عمل كردن، غير از علم به اخلاق، دليل و انگيزه ديگری لازم است و آيـا آن انگيـزه، انگيـزه دينـی است يا بايد باشد و يا اينكه لزوماً نبايد انگيزه دينی باشد و انگيزه هـای ديگـر نيـز كـافی انـد؟ ديـدگاه هـای مختلفی مطرح شده است كه در مجموع می توان آنها را به دو ديـدگاه موافـق ومخـالف دسـته بنـدی كـرد. ديدگاه مخالف كه از آن كانت و پيروان اوست، معتقدند نه تنها دين نمی تواند هيچ كمكی به اخلاقی شدن اعمال بكند، بلكه دخالت دين به آن آسيب نيز می رساند از طرف ديگر، ديدگاه موافق مدعی است كه تنها دين می تواند اين خلأ موجود بين علم وعمل را پر كند. آنها معتقدند خداباوری علاوه بر اينكه التزام آدمـی به ارزش ها را تقويت كرده و گسترش می دهد، می تواند ارزش های نوی را نيز به وجود آورد. ايـن ديـدگاه را هم می توان در ميان فلاسفه اخلاق غربی پيدا كرد و هم درميان فلاسفه اخلاق اسلامی.

أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي – هبرماس أنموذجًا* أسماء حسين ملكاوي المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات - ​حائزة شهادة الدكتوراه في فلسفة التواصل. عملت في التدريس الجامعي والتنسيق الأكاديمي في أكاديمية SIT Study Abroad الأميركية - برنامج التحديث والتغير الاجتماعي. تعمل حاليًا أستاذة مساعدة في قسم العلوم الاجتماعية في جامعة قطر. نالت الجائزة العربية للعلوم الإنسانية والاجتماعية - المرتبة الأولى عن البحوث المنشورة في الدوريات الأجنبية لعام 2014، من المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات. في كتابها أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي – هبرماس أنموذجًا، الصادر حديثًا عن المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات، تجيب الباحثة الأردنية أسماء حسين ملكاوي عن السؤال الآتي: هل نظرية أخلاقيات النقاش التي قدمها هبرماس، باعتبارها آلية للاتفاق وحل الخلافات وآلية للوصول إلى معايير خلقية، قابلة للتعميم من خلال النقاش العقلاني، خصوصًا بطرائق التواصل التقليدية المباشرة، أم هي ممكنة التطبيق من خلال تقانة التواصل الرقمي الجديدة؟ فلسفة وتحولات تنطلق الباحثة من أنه كلما زادت تقانة التواصل والاتصال تقدمًا، زادت حدة الخلافات والصراعات بين الجماعات والشعوب والأمم من ناحية، ومن ناحية أخرى في سياق البحث عن وظيفة جديدة تقوم بها فلسفة التواصل في عصر يشهد تحولات هائلة في وسائل الاتصال والتواصل الإنساني، فتتعامل مع ما نتج من هذا التحول من أثر في إدراكنا مجموعة من المفاهيم التي تشكل وجودنا. ألفت ملكاوي هذا الكتاب (256 صفحة بالقطع الوسط، موثقًا ومفهرسًا) من أربعة فصول. في الفصل الأول، نظرية هبرماس بين الفلسفة وتحولات العصر، تتناول الباحثة موقفًا لا بد للفلسفة التواصلية من أن تتخذه باعتباره معطى من معطيات العصر الرقمي الجديد، كما تتحدث عن ضرورة ارتباط النظرية بالتطبيق في الواقع العملي، وعن الإمكانات التطبيقية لنظرية الفعل التواصلي عند هبرماس. وجدت ملكاوي أن هبرماس يؤكد أن العقلية التواصلية ستقرّب العلم إلى الفلسفة، "لأن الوصول إلى اتفاق من خلال الجدل والنقاش أمر شائع في الخطابات العلمية والفلسفية على السواء. وأشار في المقابل إلى أن الفلسفة تفتقر إلى وجود القواعد التأسيسية أو السلطة التي تمكّنها من توجيه الممارسات الثقافية الأخرى أو الحكم عليها. غير أن ذلك لن يمنعها من الاستمرار في المساهمة بالاتفاق الشامل من خلال النقاش، وذلك بوقوفها لتقديم الحجج الجديدة إلى الآراء التي تُعرض، وفي التفسير/التأويل للمساعدة في التوصل إلى اتفاق بين مجالات الحياة المختلفة، أي العقلانية الاتفاقية من خلال النقاش والحوار". خصائص وأخلاقيات في الفصل الثاني، خصائص التواصل الرقمي: تحوّل مفاهيمي وملامح نظرية تواصلية، قدمت ملكاوي تشخيصًا لأبرز معالم العصر الرقمي الذي سيجري تطبيق نظرية هبرماس في أخلاقيات النقاش عليه، مبرزةً التحول الوجودي المرتبط باستخدام شبكات التواصل الرقمي كالفيسبوك، ثم جعل ذلك من أهمّ المفاهيم التي تشكل الوجود الإنساني، كمفهوم الاتصال، والمجتمعات أو الجماعات، والزمان والمكان، والهُويّة واللغة، والحرية والإعلام. كما سعت إلى تحديد معالم ما يمكن تسميته انقلابًا وجوديًا أو انقلابًا في البنية المفاهيمية، مرتبطًا باستخدام شبكات التواصل الرقمي الذي جعل الحاجة ضرورية إلى إعادة النظر في مجموعة من المفاهيم، مؤكدةً اعتماد التفكير بمنهج فكري وأخلاقي جديد يلائم العصر الرقمي ويعظّم مكاسبه وإمكاناته، ويُحد من سلبياته بالبناء على ما قدمه المفكرون العرب المسلمون في هذا الخصوص. تتناول ملكاوي في الفصل الثالث، أخلاقيّات التواصل: الأسس النظرية والمفاهيم المركزية، الإطار الفكري الذي أفرز نظرية هبرماس في أخلاقيات التواصل، أو أخلاقيات النقاش والحوار، والخوض في معالمها وتفصيلاتها، بمعاينة مراحل تطور النظرية النقدية التواصلية منذ الجيل الأول لمدرسة فرانكفورت التي تعتبر من أهم الخلفيات الفكرية التي شكلت رؤية هبرماس في ما بعد. كما تعرض لأبرز الأدبيات السابقة التي تحدثت عن هذه النظرية، وإمكاناتها التطبيقية بدءًا من محاولات هبرماس ذاته، ومن ثم محاولات أخرى في ميادين معرفية منوّعة، وأخيرًا في مجال تقانة التواصل الرقمي. برأيها، سعى هبرماس في نظريته الخلقية إلى بناء أساس عالمي قابل للتعميم في ما يخص صلاحية الحديث أو الكلام، واقترح اسم البراغماتية العالمية المعمّمة في سبيل إعادة بناء الافتراضات العامة لإجراء فعل كلامي توافقي. ممكنات وتحديات أما الفصل الرابع والأخير، أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي: ممكنات وتحديات، فقد ضمنته ملكاوي مهمة توفيقية بين واقع التواصل الرقمي ونظرية هبرماس في أخلاقيات النقاش. وهي تحرّت إمكان استيعاب الواقع الرقمي مفاهيم نظريتي الفعل التواصلي وأخلاقيات النقاش المتداخلتين؛ كالمجال العام باعتباره المكان الأمثل لتحقيق النقاش العقلاني الأخلاقي ووضعية التخاطب المثالي باعتبارها شروطًا مهمة لوصول النقاش إلى اتفاق بين المشاركين، فضلًا عن أخلاقيات النقاش بمستوييها العام والخاص. كما اهتمت أيضًا في هذا الفصل بتحليل واقع الأخلاق على صفحات موقع فيسبوك، من خلال حصر الصفحات التي اهتمت بها وإحصائها، وتحليلها بما يخدم الوصول إلى نتيجة نهائية في شأن الفيسبوك في تفعيل النقاش العقلاني الأخلاقي في جانبيه. وفي سعيها إلى الإجابة عن سؤال بحثها المركزي، إن كانت نظرية أخلاقيات التواصل عند هبرماس بمتطلباتها الأساسية ومستوييها العام والخاص تقتصر على طرائق التواصل التقليدية، أم تُطبق من خلال تقانة التواصل الرقمي الجديدة، تجتهد ملكاوي في اختبار تحقق مفهومين أساسيين ترتكز عليهما نظرية أخلاقيات التواصل، أي المجال العام ووضعية التخاطب المثالي، ثم اختبار تحقق مستويي النظرية: النقاش في قضايا عامة، والنقاش في الأخلاق التطبيقية الخاصة بقضايا محددة. تكتب ملكاوي في ملاحظاتها الختامية: "يمكن القول إن التقانة التواصلية، بما هي أحد مخرجات الحداثة، ستضع الحداثة أمام فرصة إصلاح أمراضها من داخلها وبأدواتها، حيث ستجد هذه الأمراض المتمثلة في غياب الأخلاق والقيم الإنسانية نفسها، أمام تحدي مواجهة نفسها عبر تطبيقات التواصل الرقمي، فتكون مطالبة باستغلالها لإصلاح ذاتها وانتشال مبادئها وقيمها من وحل ما أفضت إليه الحداثة وما بعدها، أو أنها ستغرق وتختفي ثم تعلَن وفاتها". منبع: صحفی: http://www.sahafi.jo/files/8b1d848baed6a13c761bb27542f5b4e40fd6aa77.html

راهی ناپیموده در حوزهٔ پژوهش‌های اخلاق اسلامی وجود دارد که آثار عمیقی در رفتار فرد می‌تواند داشته باشد. این راه را می‌توان «اخلاق معیاری» نامید که در میراث اخلاقی ما جز اشاراتی بر آن نمی‌توان یافت. اخلاق معیاری می‌کوشد «کارنامهٔ اخلاقی فعلی فرد» را در اختیار او قرار دهد و معیارهایی برای وی فراهم آورد که به کمک آن نه‌تنها بتواند نفس خود را محک بزند که مثلاً خلق نیکوی صداقت را به‌واقع داراست، یا از خُلقی سوء مانند حسد مبراست، بلکه از وضعیت کلی اخلاقی خویش نیز آگاه شود. برخی آیات قرآن و روایات از همین منظر آدمی را به امور اخلاقی توجه داده‌اند؛ اما با این حال اخلاق معیاری به منزلهٔ شاخه‌ای مستقل در اخلاق، کانون توجه قرار نگرفته است. این پژوهش بر آن است تا جایگاه، ویژگی‌ها و چالش‌های پژوهش در باب اخلاق معیاری را تبیین کند.

سعادت و کمال انسان در نحوۀ همزیستی با دیگران است. قرآن کریم، انسان را به رعایت ارزش‌های اخلاقی در همزیستی فرامی‌خواند، تا به تربیت افراد جامعه و هم‌افزایی فضایل اخلاقی بینجامد. در این روش از همزیستی، مسالمت‌آمیز بودن تعاملات اجتماعی، اصل نیست؛ بلکه اصل، تعالی اخلاقی افراد جامعه است. مهم‌ترین عامل در تربیت و استقرار ارزش‌های اخلاقی، محبت است؛ زیرا محبت میان افراد جامعه، الفتی طبیعی ایجاد می‌کند و جامعه را همچون پیکر واحد می‌سازد. مقصود از محبت، محبتی است که از رذایل اجتماعی می‌کاهد و بر فضایل می‌افزاید؛ و آن، محبت فی الله و محبت لله، یا به تعبیر دیگر، محبت خیرخواهانه است که از محبت انسان نسبت به خیر محض یعنی خدای متعال برانگیخته می‌شود. از آن‌جا که محبت برای تربیت اخلاقی است، به تناسب شرایط و گروه‌های مختلف اجتماعی، جلوه‌های متفاوتی می‌یابد: گاهی به صورت ولایت نمود می‌یابد؛ و گاهی به شکل برائت ظاهر می‌شود؛ چنان‌که محبت طبیب، سبب برائت او از آلودگی موجود در بدن بیمار است. در بیان قرآن، مهرورزی پیامبر اسلام با مردم، محبت مؤمنان نسبت به هم، حتی مهرورزی مؤمنان نسبت به کافران و دشمنان، به اشکال مختلف به هم‌افزایی فضایل اخلاقی منجر می‌شود. همچنین دشمنی و برائت مؤمنان از کفاری که در دشمنی با مؤمنان لجاجت دارند، تجلی رحمت الاهی است که سبب خروج آن‌ها از ولایت شیطان و پذیرش ولایت خدای سبحان می‌شود.

اعتباری بودن اصول حقوقی به دلیل تحول ارزش ها و به تبع تحول اصول حقوقی اعتباری، سازنده یکی از وجوه نظریه نسبیت حقوق است. هر چند که درک میزان ارزش ها و مفاهیم و مبانی آن در جوامع مختلف و برای همه مردم آن جوامع یکسان نبوده و همین پراکندگی عقاید و گاه تناقض آن ها در مورد میزان ارزش ها و مبانی آن ها سبب شده که اخلاق به عنوان معیار نهایی در نظام ارزش ها محسوب گشته و با جلوه گر شدن حق به صورت امری درون ذاتی، قدرت حق حقوقی در اجرا توسعه یابد، ولی تاکید آیات قرآن به اصالت حق و مشخص نمودن محدوده ارزش های صحیح و اطلاق ماهیت حق و مفهوم عدالت به عنوان یکی از مفاهیم اخلاقی، بالاخص در مرحله تشریع، حق را از گزند نسبیت در اصول ارزش ها مصون نموده، هرچند که در بعضی فروع، نسبیت را به عنوان امری بدیهی پذیرا شده است.

بر اساس آموزه‌های دینی ما، قرآن کتاب هدایت بشر و نجات انسان است و مخاطبان بی‌واسطه آن، همۀ آدمیان می‌باشند. البته دایرۀ تأثیرگذاری آن، منحصر به انسان نیست؛ زیرا اگر انسان که لیاقت و صلاحیت بار امانت الاهی را یافته، به‌درستی به وظایف الاهی و انسانی خود عمل نماید، نه تنها خود او به کمال نهایی می‌رسد، که بسیاری از موجودات دیگر نیز از طریق او، از آثار هدایتی این کتاب آسمانی بهره‌مند خواهند شد؛ چه این‌که بسیاری از آسیب‌های پدید آمده در جهان طبیعی، پیامد رفتارهای نادرست انسان با محیط طبیعی است. پژوهش پیش رو با توجه به جایگاه بی‌بدیل انسان در نظام آفرینش ـ که برخوردار از سنت‌های الاهی است و همچنین شایسته دریافت‌های تشریعی شده است ـ تلاش دارد با سود جُستن از متون دینی به‌ویژه قرآن کریم، بیان کند که یکی از بنیادی‌ترین اصول اخلاقی، «اعتدال» و «میانه‌روی» است. مدعا این است که اگر انسان ـ که شاکلۀ اصلی او بر اساس اعتدال و میانه‌روی است ـ شکل نهایی خود را بیابد، در پرتو این اصل زیستی و اخلاقی، نه تنها خود به سعادت ـ که آرمان نهایی بشری است ـ دست می‌یابد، بلکه دیگر موجودات (اعم از همنوعان و دیگر آفریده‌های مادون او) نیز از آسیب اخلاقی و محیطی حفظ می‌شوند.