جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «تاریخ اسماعیلیان» اثری است که از تلفیق دو کتاب برنارد لوئیس مستشرق مشهور معاصر انگلیسی ترجمه و منتشر شده است. این دو کتاب یکی به پیدایش و خاستگاه اسماعیلیه و دیگری با عنوان فدائیان اسماعیلیه به تاریخ نزاریان پرداخته است. لویس در طی دوران مطالعه و تحقیق خود به موضوعات متنوعی پرداخته است. علاقه او در ابتدا به تاریخ اسلام در سده‌ های میانی و به ویژه جنبش‌ ها و حرکت‌ های مذهبی نظیر اسماعیلیه بود. سپس به خاورمیانه معاصر روی آورد و پس از آن تاریخ امپراتوری عثمانی را موضوع اصلی پژوهش‌ های خود قرار داد. در نهایت به این نتیجه رسید که این سه موضوع را از طريق بررسی تاریخ روابط اروپا و اسلام از اوایل عثمانی تا به امروز، با یکدیگر تلفیق کند.

کتاب «الزیدیة بین الامامیة و اهل السنة» نوشته سامی غریری، به بررسی تاریخی و تحلیلی فرقه زیدیه از آغاز و ظهور، نیز بررسی عقاید و فرق آن است که به زبان عربی نوشته شده است. مولف مباحث کتاب را در پنج فصل موضوعات بررسی نموده است: زمان ظهور تشیع، شرح حال و وقایع و روایات و احادیث زید بن علی (ع)، عقیده‌ زیدیه درباره‌ توحید و صفات آن، شروط امامت از دیدگاه این فرقه و علمای فرقه زیدیه.

کتاب «فرقه های اسلامی» نوشته مستشرق شهیر آلمانی ویلفرد مادلونگ با ترجمه‌ ابوالقاسم سری، پژوهشی است درباره گرایش های مذهبی و شکل گیری فرقه های بزرگ در ایران، از آغاز دوران اسلامی تا حمله مغول. مولف در این کتاب بخشی را با عنوان مرجئه و سنت گرایی اهل تسنن به بررسی و تحلیل فرقه مرجئه اختصاص داده است.

چکیده :اختلاف پیرامون «ایمان و کفر مرتکب گناه کبیره» و سرنوشت اخروی وی، که اولین مسأله مطرح در تاریخ مجادلات کلامی مسلمین بوده است، ریشه در نوع نگاه فرق مختلف اسلامی به مقوله ایمان و تلقی خاص هر یک از ماهیت و لوازم آن دارد، که در این میان تفاوت نظرها در باب رابطه ایمان و عمل، عامل اصلی بروز اختلافات بوده است.در میان فرق کلامی عامه، از بین کسانیکه عمل را داخل در ماهیت ایمان و از شروط قوام ذات آن می شمارند؛ سخت ترین موضع از آن خوارج است که فتوا به کفر صاحب کبیره داده اند، حسن بصری اهل کبائر را منافق خوانده و معتزله وی را در حد وسط ایمان و کفر قرار داده و از آن تعبیر به «منزله بین المنزلتین» کرده اند، اما اهل حدیث با تفسیر این جزء ایمان به شرط کمال آن، مرتکب گناه کبیره را مومن فاسق دانسته اند. در مقابل کسانیکه عمل را خارج از ماهیت ایمان و جدای از ذات آن می دانند، در قبال وضعیت مرتکب کبیره، دو نظر کلی ارائه نموده اند؛ مرجئه با تقلیل ایمان به معرفت و بی اهمیت دانستن عمل، گناهکار را به صرف شناخت خدا، مومن حقیقی و از اهل نجات پنداشته اند، ولی اشاعره که ایمان را همان تصدیق قلبی می دانند با اذعان به لزوم اقتران ایمان و عمل صالح در موضعی مشابه با اهل حدیث گناهکار را مومن فاسق نامیده اند.متکلمین شیعه نیز در این باب نظر واحدی ندارند. نص گرایانی چون شیخ صدوق و پیروانش که ظواهر آیات قرآن و اقوال معصومین (ع) را یگانه مرجع کشف حقایق دینی می شمارند، بر اساس همین ظواهر، ایمان را حاصل اعتقاد و اقرار و عمل، و ترک عمل را مساوی خروج از دایره ایمان می دانند، ولی از آن رو که قائل به تفکیک بین ایمان و اسلام اند، مرتکب گناه کبیره را مسلمان غیر مومن می خوانند. در مقابل عقل گرایانی چون شیخ مفید و اتباع وی که ایمان را از سنخ معرفت و عمل را خارج از حوزه مفهومی آن می پندارند، علیرغم اضطراب و تشتت رأی بسیار، در نهایت حکم به ایمان مرتکب گناه کبیره کرده اند.در حدود 900 آیه از آیات قرآن نیز به موضوع ایمان اختصاص دارد، که مفاهیم برآمده از این آیات، به انضمام احادیث مأثور از اهل بیت (ع) که بهترین مفسر و مبین کلام الهی اند، ایمان را از جنس تصدیق و یقین قلبی و مرتبه ای بالاتر از اسلام ظاهری می نمایانند که همواره ملازم عمل صالح بوده و بنا بر شدت و ضعف آن افزایش و کاهش می یابد و ارتکاب گناه در صورتی که از آن توبه نشود، منجر به زوال آن می گردد. پس باید با تفکیک اسلام و ایمان، صاحب معاصی کبیره صرفا مسلمان ظاهری دانست.واژگان کلیدی : اسلام، ایمان، کفر، گناه کبیره، فرق کلامی.

«بيان مذهب الباطنية و بطلانه» نوشته محمد بن حسن دیلمی، عنوان کتابی است که بخشی از کتاب قواعد عقائد آل محمد (ص) به حساب می آید. این کتاب رساله ای است تند و آکنده از تعابیر درشت درباره اسماعیلیه و رد آنها. مولف در مقدمه کتاب، اسماعیلیه را از غلاة شمرده و می گوید: اینان با غلاة و امامیه در بسیاری مسایل مشترکند. آنگاه پس از مقدمه ای کوتاه درباره غلاة، ابتدا به گونه ای گذرا و در پانزده صفحه، درباره اسماعیلیه سخن گفته، و بعد به تفصیل به آنها پرداخته است. در فصل اول از فصول تفصیلی کتاب از تاریخ پیدایش اسماعیلیه و زمینه های آن، نوع مردمی که به آنان جذب می شدند، بحث درباره القاب آنان و وجه تسمیه این القاب سخن به میان آورده است. در فصل های بعدی از حیله ها و ترفندها و عقاید و باورهای آنان و نقد و رد آن و... بحث شده است. مولف در ضمن بررسی عقاید آنان می گوید: اینان به نبوت پیامبر باور ندارند. فصل پنجم بیانگر چگونگی تأویلات آنان از ظواهر است که اینان به معاد نیز باور ندارند. فصل پنجم چگونگی تأویلات آنان از ظواهر آیات است. در فصل ششم، مولف به اثبات کفر آنها پرداخته است و به بیش از بیست وجه استناد می کند؛ که برخی از این دلایل و وجوه خواندنی است و نشانگر تأثیر و تعصب در داوری هاست. مولف برای نگاشتن این اثر، به مصادر بسیاری مراجعه کرده است؛ مانند: البلاغ که گویا از مجموعه های اسماعیلیه است، المبدء والمنتهی، الجامع العلم المکنون و... فصل هفتم درباره حکم شرعی آنان بحث شده است.

وجه تسمیه و محوری­ترین بنیاد مورد ادعای شکل ­گیری سلفیه، توجه ویژه به موقعیت، مرجعیت علمی و فهم «سلف» می­ باشد. عواملی چون نزدیک­تر بودن به زمان رسول خدا(ص)، عدالت و فضیلت سلف، مهم­ترین وجوه حجیت فهم سلف در نگاه سلفیه را شکل می­ دهند. سلفیه در توجیه اتخاذ این وجوه برای سلف، تلاش کرده ­اند دیدگاه خود را به آیات، روایات و اجماع مستند نمایند؛ درحالی­ که مستندات منقول و حکم روشن عقل، هیچ اطلاقی در حجیت فهم سلف به ­دست نمی­دهد. البته صحابه و پیروان آنها در سه قرن اول اسلام، مشروط بر آنکه بر پیمان اعتقادی و عملی خود بر دین اسلام و پیامبر(ص) باقی مانده باشند، از احترام ویژه­ ای برخوردارند. ایمان، نصرت در عسرت، وفاداری به بیعت و پایبندی به وصیت به ­ویژه در مورد ثقلین، از امتیازات احترام­ برانگیز معاصران پیامبر(ص) به­ شمار می ­رود؛ اما این امتیازات بدون شرط و مطلق نبوده و دلالتی بر برتری فهم آنها از آموزه ­های سنت و معالم قرآن ندارد. فهم قابل اعتنا از دین، ضمن نیازمندی به مقدمات عمومی، مستلزم درایه روشمند و هوشمندانه است و این امر منوط به زمان خاصی نیست. مطلق دانستن صحت و حجیت فهم افراد از معارف دین، تنها در سایه علم لدنی و عصمت محقق می­ گردد و اطلاق این امر در مورد عموم مصادیق سلف، صحیح نیست. در این مقاله تلاش شده است ضمن تبیین ادله سلفی­ها در حجیت و تقدم فهم سلف، با بررسی علمی، دلایل آنها با محک نقد راستی ­آزمایی شود.

این كتاب مجلد اول از مجموعه‌ «الرسائل الاعتقادیة» به قلم اسماعیل بن محمد خواجوئی است كه به زبان عربی نوشته شده و محتوای آن پس از شرح حال مفصل نویسنده، شامل این مباحث اعتقادی است: معنی و مفهوم شیعه و اخبار منقول در فضیلت شیعه، فضایل و مناقب اهل بیت (ع)، اثبات فضل تعظیم فاطمیان و فرزندان فاطمه (س)، امتیاز فرقه‌ ناحیه (شیعه)، پژوهش درباره‌ واژه‌ «ناصبی»، بطلان امامت اهل فساد، بحث «اینیت» (كجا بودن) درباره‌ خدا، و سرانجام علت نام گذاری شیخ مفید به لقب «مفید».

كتاب «جامع الأفکار و ناقد الأنظار»، مفصل‌ ترين و كامل‌ ترين كتاب محمد مهدی نراقی است كه درباره توحيد نوشته شده است. نراقى اين كتاب را در سال 1193 ق؛ يعنى در اوج اقتدار علمى و توان نويسندگى خود نگاشته است، از اين‌ رو آراء حكماء و متكلمين متقدم؛ همچون فارابى، شيخ بهمنيار، شيخ اشراق، خواجه طوسى، قوشجى، خضرى و نسفى را مورد نقد و بررسى قرار داده است. او گرچه در كتاب خود به تفصيل سخن گفته، اما مسائلى باعث شده‌ اند در مباحث پايانى كتاب، از نقل و بررسى اقوال ديگران چشم‌ پوشى كند. مسائل و مصائبى؛ مانند ناامنى پديد آمده از فوت سلطان عصر، بيمارى عمومى، هجرت از وطن مأنوف، دورى از اولاد و... كه مصنف در خاتمه به تلخى از آن ها ياد مى‌ كند. مولف وجه تسميه اين كتاب را جامعيت آن بر افكار الهى و نقد آن ها بيان مى‌ كند. به خصوص نقد آرائى كه متعلق است به حواشى به كتاب شرح جديد قوشجى بر كتاب تجريد الاعتقاد خواجه. به طور كلى كتاب از سه مقدمه و دو مقاله در دو جلد تشكيل يافته است. عناوين جلد اول عبارتند از: مقدمه اول: در اين مقدمه آراء اشاعره را در ترجّح مساوى و مرجوح، رد مى‌ كند. مقدمۀ دوم: در مقدمه دوم مولف قاعدۀ ما لم يجب لم يوجد را اثبات مى‌ كند. مقدمۀ سوم: مولف در مقدمه سوم كه مفصل‌ تر است، موجود شدن ممكن را بدون علت يا به اولويت ذاتى و يا خارجى مورد نقد قرار مى‌ دهد و اثبات مى‌ كند كه هر ممكن نياز به علتى دارد. مقالۀ اول: مولف در مقاله اول واجب الوجود لذاته را به سه مسلك كه مسلك حكما، متكلمين و مسلك اهل كشف مى‌ باشد، اثبات مى‌ كند.