جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایده «بلاكیف» نظریه ای است كه دو گرایش اهل حدیث ـ و در ادامه آن ها جریان سلفیه ـ و اشاعره، برای فرار از تشبیه در مباحثِ اسماء و صفات از آن بهره گرفته اند. واژه «بلاكیف» هرچند میان سلفِ از اهل حدیث، حداقلی مطرح شده اما معنا و محتوای آن، بویژه در حل مسئله صفات خبری خداوند بسیار پر بسامد است. ابوالحسن اشعری، به سان احیا گر تفكر اهل حدیث در سده چهارم، و برخی از هواداران تفكر او از همین ایده در حل مشكل تشبیه، استفاده كرده اند. سلفیه هم به دلیل پیروی روشی و محتوایی از سلف، امروزه از این ایده در تبیین دیدگاه خویش در توحید اسماء و صفات خداوند بسیار سود جسته اند. اما آیا بهره برداری جریان های فوق الذكر در حل مشكل تشبیه از این ایده، تا چه اندازه یكسان است؟ این نوشته در صدد است رویكردِ سلف، اشاعره و جریان سلفی گری را نسبت به كاربست ایده «بلاكیف» واكاوی كند.

شیخ اشراق با بیان تحویل همه قضایای شرطی، همه حملیهای سالبه و همه حملی های جزئیه به كلیه و همه موجهات غیر ضروری به موجبه كلیه ضروریه مدعی منطق اشراقی در حوزه منطق صورت است. او با روش افتراض، تمام ضروب جزئیه را به كلیه و با روش عدول، تمام سالبه ها را به موجبه معدوله و با روش اشراب موجهات در محمول تمام موجهات را به ضروریه بر گرداند. طبق این روش هر شكلی تنها یك ضرب بیشتر نخواهد داشت. شیخ اشراق در روش اشراقی خود سایر اشكال را به شكل اول تحویل نبرد و نیز قیاس های استثنایی را به اقترانی حملی برنگرداند، ولی با این روش به ضمیمه عكس یا عكس نقیض می توان سایر اشكال را به شكل اول و نیز قیاس های استثنایی را به شكل اول برگرداند و در این مقاله این دو مهم به انجام رسید. بر این اساس با اعمال روش اشراقی و تحویل همه قضایا به موجبه كلیه ضروریه (بتاته) و تحویل همه قیاس هاس استثنایی به اقترانی و همه اقترانی به شكل اول و همه ضروب شكل اول به ضرب اول شكل اول، تمام استدلال ها منحصرا به ضرب اول شكل اول بر می گردد. تنها مشكل در روش اشراقی تحویل سالبه به انتفای موضوع در كلیه ها به معدوله است كه البته این اشكال مانع از اعمال این روش در استدلال ها در علوم نمی شود؛ زیرا سالبه های علوم معمولا ناظر به امور موجودند. بنابراین می توان روش اشراقی را در خصوص سالبه های به انتفای محمول جاری دانست.

علم دینی در مکتب علامه صدر، یکی از نخستین نظریه های علوم انسانی اسلامی است. شهید صدر هم به تبیین این پارادایم پرداخته و هم آن را در عرصۀ اقتصاد اسلامی پیاده کرده است. این نظریه نشان داده است که رسالت اسلام به عنوان یک دین، کشف پدیده های عینی و خارجی و روابط بین آن ها نیست. کشف و توصیف این گونه موارد که بعد خارجی و تجربی دارند، بر عهده علم است که همواره در معرض تغییر و دگرگونی قرار می گیرند. رسالت اسلام طراحی مبانی و چارچوب های اساسی ساخت جامعه و بایدها و نبایدهای اصیلی و چشم اندازی است که جامعه باید در مسیر تعیین شده و اصول پذیرفته شده، به سوی آن حرکت کند. علم تا زمانی که جنبۀ توصیف گری محض داشته باشد، متصف به اسلامی و غیر اسلامی نمی شود؛ زیرا فقط بیانگر واقعیت های خارجی و تجربی در حال وقوع و یا واقع شدۀ قبلی است. اما اگر ابعاد و عرصه های متفاوت جامعه ای بر اساس مذهب اسلام تحقق عینی یافت، دانشمندان و عالمان می توانند از ابعاد و زوایای متفاوت دربارۀ آن جامعه مطالعه و مداقه کرده،دیده ها، روابط عینی بین آن ها و آثار و نتایج شان را کشف و تبیین کنند. دانش و آگاهی حاصل از ماهیت و چگونگی چدیده های مورد مطالعه و تحلیل چنین جامعه ای، علم اسلامی است که در واقع توصیف و تبیین پدیده ها و روابط بین آن ها را در جامعه ای اسلامی برعهده دارد. مدار تشخیص دیدگاه شهید صدر در این نوشتار، آراء ایشان دربارۀ مذهب و مکتب اسلام و فرآیند دست یابی به آن و چگونگی پیاده سازی آه ها در کلیت اجتماعی و مشاهده و تحلیل آن ها ست. مهم ترین اثر شهید صدر که صراحتا به رابطۀ اسلام و علم اقتصاد توجه کرده، اقتصادنا است. در المدرسه القرانیه نیز زمینۀ تعمیم این نظریه را فراهم کرده است.

(ثتا) نهمین رساله از مجموعه مابعدالطبیعه است. ارسطو Θ را به بحث از قوه وفعل اختصاص داده آن را بعنوان مسئله ای مستقل در فلسفه او لی طرح کرده است. در خصوص جایگاه رساله Θ ارتباط آن با کل مجموعه مابعدالطبیعه دو دیدگاه کلی مطرح است: مطابق یک دیدگاه رساله Θ در ذیل Ζ ( زتا)که متفکل بحث از جوهر است قرار دارد نقش آن توضیح یا تکمیل Ζ است. مطابق دیدگاه دیگر مسئله قوه و فعل به تبع آن رساله Θ مستقل از Ζ است مسئله خاص خود را دنبال می کند. موافقان این دیدگاه عمدتاً بر اساس آنچه در آغاز Θ آمده است نیز ساختار محتوای Θ استدلال کرده اند. در مقابل طرفداران دیدگاه نخست بر اساس ساختار محتوای Ζ Η(اتا) و نیز آنچه در Η6 آمده است استدلال می کنند. در این مقاله تلاش شده است به نحو دیگری از استقلال Θ دفاع شود. استدلال خاصی که در اینجا طرح شده بر اساس شواهد متنی است و بر دو پایه استوار است: یکی معانی مختلف موجود کو ارسطو در Δ7 (دلتا) Ε2 ( اپسیلن) طرح کرده است دیگر ترتیب رسالات بعدی یعنی Ζو Θ که با آنچه ارسطو در Ε4 در خصوص لزوم بررسی دو معنای موجود طرح کرده است، کاملاً تطبیق دارد. موجود به نحو مطلق به بالقوه و بالفعل تقسیم می شود از این رو این تقسیم به جوهر اختصاصی ندارد، اما از آنجا که همه موانع موجود (در معنی اَشکال مقولات) به جوهر راجعند، بحث از قوه فعل نیز نهایتاً بحث از جوهر بالقوه و جوهر بالفعل است. تلاش شده است نشان داده شود این معنا از اختصاصِ بحث قوه و فعل به جوهر که در اینجا مورد نظر است، غیر از معنایی است که مورد نظر گروه اول است بنابراین برخلاف آن دیدگاه ، استقلال Θ را نفی نمی کند.

دور و تعریف به مساوی ازجمله مغالطه های منطق تعریف در دستگاه ارسطویی اند. با وجود این، شگفتی آور است که اینن هنر دو مغالطنه را در تعرینف هنای سننیتی جنس و نوع اضافی می توان دیند و تتینی برخنی از عتنار هنای ارسنطو آشکارا بیان گر آن هستند که وی تعریف دوری را نهتنها بنرای جنس و نوع اضافیکه برای همه متضایفان روا منی شنمارد. فرفورینوس در اینن زمیننه هنا یک سره پیرو ارسطو است و ایساگوگ هاو چیزی جز بازگفت این نکته ها را نندارد. فارابی در تعریف های پیشنهادی خویش این مغالطه ها را می پیراید و از این رهگذر زمینه را برای ابن سینا فراهم می کند. ابن سینا بنا اشنار هن ای فنارابی همنه اینن دشواره ها و مغالطه ها را بازمی شناسند و بنرای گشنودن و زدودن آن هنا، چنه در تعریف جنس و نوع اضافی، به سان ویژه، و چه در تعریف متضایفان، به سان کلینی، راه کارهایی نوپدید و هوشمندانه پیش می نهد. برپاینه راه کنار او بنرای رهاسنازی تعریف متضایفان از مغالطه های دور و تعریف به مساوی باید ) 2( متضنایفان را از اضافه برهنه کرد، ) 1( علیت تضایف را ذکر کرد، ) 9( با افزودن قید (از روی آن چنین است) تعریف را به متضایف مطمحنظر مخنت کنرد. جسنتار پنیش رو باروشن داشت و تتیین این نکته ها بخشی از روند دگردیسی مدخل فرفورینوس در منطق اسلامی و، از این رهگذر، گوشه ای از تاریخ منطق اسلامی را روشن می کند.