جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این هم از شگفتی های روزگار است که شمس الدین محمد شهروزی با نوشتن تاریخ الحکماء، برای همه، جامه شرح حال دوخت اما خود برهنه ماند و شرح حال روشنی از او در دست نیست. از نسخه های خطی رسائل الشجرة الالهیه او چنین برمی آید که او از حکمای قرن هفتم است و در سال 687 زنده بوده است؛ و در فصل آخر طبیعیات آن، که در باب چند نوع ماهی توضیح داده است معلوم می شود در برخی از شهرهای ترکیه مثل انطاکیه و سنوپ اقامت و یا رفت و آمد داشته است. از آثار بر جای مانده از او، برمی آید که در حکمت بحثی و ذوقی مقام بلندی داشته است و در تاریخ فلسفه چیره دست و بر آراء حکیمان پیش از خود و معاصرانش مسلط بوده و بر وضعیت علمی زمان خویش کاملا اشراف داشته است.

تذکرة الاوليای عطار، جزو قدیمی ترین تذکره های عرفانی به زبان فارسی است که به سبکی شاعرانه نوشته شده است. در شان ادبی این کتاب هیچ تردیدی نیست و لذا اکنون به عنوان یک متن ادبی به آن نگریسته می شود ولی از حیث تریخی مورد چون و چرا قرار گرفته است. در مقالۀ حاضر تذکرة الاولياء به عنوان یک اثر عرفانی مورد بررسی قرار می گیرد. بنابراین پرسش اصلی این مقاله این است که تذکره چیست؟ و اولیاء کدامند؟ در پاسخ به این دو سوال، دو نگرش موجود به این اثر یعنی نگرش ادبی و تاریخی نیز تحلیل می گردد و از منظر عرفانی به شبهات موجود دربارۀ آن پاسخ داده می شود.

در برخی از آثار افلاطون، همچون دفاعیه، کریتون و فایدون، موضوع مرگ ملموس‌تر از زندگی است؛ ولی آنجا که زندگی مطرح است، غایت سعادتمند ‌شدن انسان را در بطن خود دارد؛ سعادتی که آدمی از طریق کسب فضائل بدان نائل می‌آید. منظور افلاطون از «فضیلت» که به «سعادتمندی انسان» در زندگانی و پس از مرگ منجر می‌شود، چیست؟ مقاله بخشی از پاسخ این پرسش را در رساله آلکیبیادس و بخش دیگر آن را در فیلبُس جسته است. به طور کلی نزد افلاطون، دانایی و تأمل دربارة حقیقت، جدا از زندگی نیست و سعادت یا نیکبختی افراد و به تبع آن جامعه، به میزان آگاهی به فضیلت و دانایی آنان نسبت به حقیقت بستگی دارد. از این رو ماهیت انسان در رساله آلکیبیادس بررسی شده است که مطابق آن اختلاف انسان‌ها در بودن‌ها و هست‌ها نیست بلکه اختلاف‌شان در شدن‌ها و چیستی‌هاست. انسان‌ها در نحوه پرورش و میزان تلاش در تهذیب و خودشناسی متفاوت‌اند ولی همه سعادت را می‌جویند و از این منظر به لحاظ روحی با یکدیگر مرتبط‌اند. رساله فیلبُس به «خیر»، «زیبایی» و مناسبات این دو با «لذت» اختصاص دارد. نتیجه‌ای که از برداشت افلاطون درباره «سعادتمندی انسان» می‌توان گرفت، این است که زندگی، تحقق تطابق عالم مرئی محسوس با کمال مُثُل معقول است که در آن همه چیز بر اساس خیر مطلق تنظیم می‌شود. زندگی بودن نیست، «شدن» و «صیرورت» است.